احمد آذری قمی
احمد بیگدلی آذری قمی (زاده ۱۳۰۳ قم – درگذشته ۱۳۷۷) فقیه شیعه و سیاستمدار ایرانی؛ از بنیان‌گذاران جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو شورای بازنگری قانون اساسی،[2] نمایندهٔ قم در دوره دوم مجلس شورای اسلامی، نمایندهٔ دوره‌های اول و دوم مجلس خبرگان رهبری و از مؤسسین روزنامه رسالت بود. وی یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازانی بود که در تثبیت «ولایت» رهبر جمهوری اسلامی نقش داشت و سرانجام بر اثر مخالفت با رهبری تا زمان مرگ به حصر خانگی رفت.[3]
احمد آذری قمی | |
|---|---|
 | |
| نماینده دوره اول و دوم مجلس شورای اسلامی | |
| عضو شورای خبرگان رهبری | |
| رهبر | روح‌الله خمینیعلی خامنه‌ای |
| دادستان انقلاب تهران | |
| مشغول به کار ۱۱ تیر ۱۳۵۸ – ۲۴ شهریور ۱۳۵۸ | |
| پس از | سید رضا زواره‌ای |
| پیش از | علی قدوسی (به عنوان دادستان کل انقلاب[پانویس 1]) اسدالله لاجوردی (با وقفه) |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۳۰۳ خورشیدی قم، |
| درگذشته | ۱۱ بهمن ۱۳۷۷ (۷۳ سال)[1] |
| آرامگاه | صحن حرم فاطمه معصومه |
| ملیت | ایرانی |
| پیشه | سیاستمدار و روحانی |
| دین | اسلام شیعه |
| لقب(ها) | احمد آذر بیگدلی |
زندگی
احمد بیگدلی آذری قمی در سال ۱۳۰۴ در قم به دنیا آمد و از نوجوانی به تحصیل علوم حوزوی روی آورد. سپس در درس خارج علمای قم و نجف نظیر میرزا هاشم آملی، سید ابوالقاسم خویی، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد، علامه طباطبایی و سید روح‌الله خمینی حاضر شد و به اجتهاد دست یافت. او در سال ۱۳۳۷ با همکاری عده‌ای از دوستان خود، نهادی را در حوزه قم پی ریزی کردند که به عنوان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم مشهور شد. او به سبب مبارزات ضد رژیم پادشاهی بارها به زندان افتاد و رنج تبعید و شکنجه را به جان خرید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مشاغل مختلفی از جمله دادستانی انقلاب اسلامی، نمایندگی دوره دوم مجلس شورای اسلامی از قم، نمایندگی دو دوره مجلس خبرگان رهبری از تهران و دبیری جامعه مدرسین و مانند آن‌ها پرداخت.[1]
آذری همچنین به زبان‌های عربی، فرانسوی و انگلیسی آشنایی کامل داشته و مدت‌ها درس خارج فقه و اصول ارائه می‌داد.[1]
دوران رهبری روح‌الله خمینی
آذری قمی در تیر ۱۳۵۸ به دادستان دادگاه انقلاب تهران منصوب شد.[4] وی در دههٔ اول پس از انقلاب علی‌رغم داشتن مقام رسمی در حکومت و سابقه شاگردی و پشتیبانی از اندیشه‌های روح‌الله خمینی پیرامون حکومت اسلامی و مخالفت با حکومت پهلوی به عنوان یکی از منتقدان پرسروصدای عملکرد خمینی شناخته می‌شد.
او در جلسهٔ رأی اعتماد به دوره دوم نخست‌وزیری میرحسین موسوی در نطق مخالف خود در انتقاد از اصرار خمینی برای معرفی موسوی دستورات ولی فقیه را به احکام ارشادی و مولوی تقسیم کرد و با توجه به اینکه ولی فقیه در برابر نمایندگان مجلس به‌جز توصیه و نصیحت اختیار دیگری ندارد این حکم را ارشادی دانست. سخنان آذری قمی با واکنش شدید بسیاری از نمایندگان مواجه شد و حتی هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس گفت:
- «شما کل انقلاب را زیر سؤال بردید… من از طرف کل انقلاب صحبت می‌کنم.»[5]
آذری قمی با این نطق مخالف به عنوان شاخص‌ترین چهره در میان مخالفان موسوی و حامیان خامنه‌ای معروف به گروه ۹۹ نفر مطرح شد. رفسنجانی در مورد نطق مخالف او در جلسه رأی اعتماد به دولت در خاطرات خود می‌نویسد: «آذری قمی در مورد تأیید امام از دولت، اظهارات بدی کرد که خالی از اهانت به امام نبود و در مجلس مورد اعتراض قرار گرفت».[6]
انتقادات شدید آذری از تصمیمات دولت و نظرات خمینی در مقاله‌هایش در روزنامه رسالت نیز بازتاب داشت و به موضوع جنجال‌برانگیزی تبدیل شده بود تا جایی که خمینی در سال ۱۳۶۳ دستور عدم ارسال روزنامه رسالت به جبهه را برای جلوگیری از تضعیف روحیه رزمندگان صادر کرد.[7] حتی اسدالله بیات از خمینی نقل قول می‌کند که یک بار گفته بود:
- «اگر ترس از این نبود که مردم بگویند اینها خودشان را هم تحمل نمی‌کنند، دستور توقیف این روزنامه را می‌دادم.».[5]
اعتبارنامه آذری قمی در مجلس دوم هم با اعتراض روبرو شد. منشأ اعتراضات نامهای بود که جمعی از فعالان آن زمان به خمینی نوشته بودند و تصور می‌شد آذری قمی یکی از امضاکنندگان این نامه است. این نامه آن‌قدر تند بود که خمینی به پسرش سید احمد گفته بود: «به آقایان بگویید ادب را از رادیو اسرائیل یاد بگیرند».[5] البته اعتبارنامه او نهایتاً با ۱۶۴ رای موافق، ۲۰ رای ممتنع و ۹ رای مخالف تصویب شد.[8]
دوران رهبری سید علی خامنه‌ای
محمد امامی کاشانی، از نمایندگان مجلس خبرگان که علی خامنه‌ای را به رهبری انتخاب کردند، در شهریور ۱۳۹۲ و در برنامه تلویزیونی «شناسنامه» آذری قمی را فقیهی معرفی کرد که از جانب خامنه‌ای، به عنوان یکی از گزینه‌های رهبری پس از درگذشت روح‌الله خمینی مطرح بوده‌است. با این وجود، در بخشی از نوار منتشر شده از جلسه ۱۴ خرداد مجلس خبرگان، مشخص است که احمد آذری قمی، اولین کسی بوده که در جلسه ۱۴ خرداد، نام خامنه‌ای را به عنوان جانشین رهبر بر زبان رانده. از طرفی خامنه‌ای خطاب به احمد آذری قمی از فقهای معروف مجلس خبرگان می‌گوید: "همین آقای آذری که اسم من را اولین بار آوردند در این جلسه، بنده اگر حکم [فقهی] بکنم ایشان قبول خواهند کرد؟" و صدای پاسخی می‌آید که تصریح دارد: "ما که نمی‌خواهیم از شما تقلید بکنیم."[9] هر چند اشاره سید علی خامنه‌ای به شخص آذری قمی نشان از دور اندیشی او بود. آذری قمی بعدها، در آبان ۱۳۷۶، تأکید کرد از بابت «اشتباه خود و به اشتباه انداختن دیگر خبرگان» در مورد اجتهاد آقای خامنه‌ای «از خدا و ملت ایران پوزش می‌طلبد». در صفحه ۱۵۱ کتاب «فراز و فرود آذری قمی» نوشته محسن کدیور اسلام‌شناس، متن اظهارات آقای آذری قمی در سال ۱۳۷۶ نقل شده که در بخشی از آن آمده: «ولایت‌فقیه طبق اصل ۱۰۹ [قانون اساسی جدید]... احاطهٔ فقهی بر جمیع مسائل مستحدثه و غیر مستحدثه نظام مقدس اسلامی و قدرت استنباط سریع و مستحکم را می‌طلبد که بدون تردید ایشان [آقای خامنه‌ای] فاقد آن، حتی بر حسب اقرار خود ایشان نزد حقیر می‌باشد.»[9]
آذری قمی در تاریخ ۵ آبان ۱۳۷۶ (۱۸ روز قبل از سخنرانی مشهور منتظری) در مورد صلاحیت علی خامنه‌ای برای مرجعیت، نامهای به محمد خاتمی (رئیس‌جمهور وقت) نوشت. در بخشی از این نامه آمده بود:
جامعهٔ مدرّسین که معظّمٌ له را به عنوان یکی از مراجع سبعه معرّفی کردند نیز خلاف ضوابط شرعی و قانونی خود عمل کردند، زیرا بارأی تلفنی و در جوّی ناسالم ایشان را معرفی کردند که برخی از تلفن شونده‌ها بعداً تکذیب کردند؛ شرط مرجعیّت دو چیز است که هیچ‌یک برای معظّمٌ له موجود نیست، اولی اَعلمیّت است که در مورد ایشان جز آقای یزدی کسی ایشان را اَعلم ویا حتّی مساوی بقیهٔ مراجع هم نمی‌داند و این اعلام نظر آقای یزدی در نماز جمعه مبنی بر اَعلمیّت مقام رهبری مسلّماً برخلاف سنّت هزار ساله در حوزه‌های علمی شیعه بوده‌است. شرط دوّم، فرصت استنباط مسائل شرعی است.[10]
پس از آن به منزل و محل درس او حمله کردند و شعارهایی همچون «آذری و منتظری، خوارج زمانند»، «مرگ بر سه خائن دین فروش، منتظری و آذری و سروش» و «مرگ بر آذری» در تجمعات آبان ۱۳۷۶ در قم سر داده شد.[11]
این نامه در آبان ۱۳۷۶ بازتاب وسیعی در محافل دینی سیاسی کشور داشت و علت اصلی تعطیل درس، حمله به دفتر و بالاخره حصر غیرقانونی نویسنده از ۲۸ آبان ۱۳۷۶ شد.[12]
روح‌الله حسینیان طی سخنانی به کمک مالی سید علی خامنه‌ای به آذری قمی در هنگام بیماری اشاره کرده‌است.[13] اما محسن کدیور روایت معکوسی را نقل می‌کند. وی نقل قولی از محمد مؤمن قمی از مدرسین حوزه علمیه قم را ذکر کرده که حکایت دارد: «کمی قبل از فوت آیت‌الله آذری قمی من به دیدار آقا [سید علی خامنه‌ای] رفتم و از ایشان درخواست کردم اگر اجازه بفرمایند حصر بیت آیت‌الله آذری برداشته شود تا بلکه ایشان بتواند برای درمان بیماری حادش روانه بیمارستان گردد که در غیر این صورت در مورد ایشان بیم جانی می‌رود. آقا در پاسخ خواسته من گفتند: به دَرَک!»»[14]
متعاقباً محمد مؤمن طی مصاحبه‌ای مطلب عنوان شده به نقل از وی را شایعه و کذب محض دانست و مدعی شد سید علی خامنه‌ای هرگز چنین مطلبی را در خصوص آذری قمی به زبان نیاورده است. وی همچنین دربارهٔ محسن کدیور و نقل قول‌ها از وی گفت: «باید در خصوص کسانی صحبت کنیم که ارزش صحبت کردن داشته باشند.»[15]
اواخر عمر و درگذشت
به گفتۀ مرجع تقلید قم، سید موسی شبیری زنجانی، احمد آذری قمی در اواخر عمر از کارهای خود پشیمان گشت و از سید علی خامنه‌ای عذرخواهی کرد و اعلام کرد که سید علی خامنه‌ای، علی اصغر حجازی، و محمد محمدی گلپایگانی را همواره دعای نیک می‌کند:
آقای آذری در جهات سیاسی تند بود... چند سال بعد وقتی با آقای خامنه‌ای اختلاف نظر پیدا کرد، با ایشان مخالف شد. اواخر عمر هم از این کار خود پشیمان شد و در تاریخ 27 اردیبهشت 1376 نامهای به ایشان نوشت به این مضمون که: من بر اثر سوء ظنّ به انقلاب به ناراحتی‌ای مبتلا، و سحرگاه یازدهم محرم به حضرت قمربنی‌هاشم متوسل شدم و خداوند مرا از آن مشکل نجات بخشید. الآن هم مٶتمر به اوامر شما هستم و شما، آقای [سید علی اصغر] حجازی و آقای [محمد] محمدی [گلپایگانی] را از دعا فراموش نکرده‌ام.
— سید موسی شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا: جلد چهارم، ص653
در ۱۹ آبان ۱۳۷۶، پس از مخالفت‌های احمد آذری قمی با رهبری سیدعلی خامنه‌ای عده‌ای با شعار «مرگ بر ضد ولایت فقیه» به مجلس درس او در مدرسه فیضیه قم حمله کرده و ضمن ضرب و شتم وی، از ادامه تدریسش در حوزه جلوگیری کردند. پس از آن و تا پایان عمر، او در حصر خانگی قرار گرفت. حصر احمد آذری قمی ۱۵ ماه طول کشید که در این مدت به دلیل بیماری‌اش سه بار به حالت کما رفت. پزشکان متخصص و همچنین خانواده و دوستانش تلاش‌هایی برای رفع حصر کردند که بی‌نتیجه ماند.[3]
احمد بیگدلی آذری قمی در روز ۲۲ بهمن ۱۳۷۷ در بیمارستان خاتم‌الانبیای تهران وابسته به سپاه پاسداران، در حالی که تحت نظارت ماموران امنیتی بود[3] در سن ۷۳ سالگی درگذشت و در صحن حرم معصومه به خاک سپرده شد.
زندگی شخصی
آذری دارای پنج فرزند پسر به نامهای محمد، حسن، مهدی، مجید و هادی است و همچنین دارای دو دختر به نام فاطمه و زهرا است.[1]
تالیفات
- مالکیت در اسلام
- خطّ امام
- پاسخ به مشکلات اقتصادی اسلام
- ولایت فقیه از دیدگاه قرآن
- ولایت فقیه از دیدگاه فقها (دو جلد)
- پرسش و پاسخ به سؤالات مذهبی، اجتماعی، اقتصادی
- شرحی بر وصیّت نامه سیاسی الهی امام خمینی قدّس سرّه ج۱
- دیه و شطرنج از دیدگاه احکام فقهی
- سیمای زن در نظام اسلامی
- التحقیق فی الاصول المفیده ج۱
- الاجتهاد و التقلید (دو جلد)
- مکاسب محرّمه - (سه جلد)
- رساله علمیّه
- ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری قدّس سرّه
- شئون و شرایط رهبری و مرجعیّت
- مسئولیّت اخذ و صرف وجوه شرعی
- سخن رانی‌های آقای آذری در حرم مطهّر حضرت معصومه (سه جلد)
- احکام زمین و متعلّقات آن
- رهبری پرچمدار مبارزه با کفر و استکبار
- احتکار و گرانفروشی
- خطبه‌های نماز جمعه شهرک آیت‌الله خامنه‌ای (خاوه)
- توضیح المسائل
پانویس
- بر پایهٔ تبصرهٔ مادهٔ ۱۵ «آیین‌نامهٔ دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب» (مصوب شورای انقلاب در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸) «دادستان کل انقلاب» می‌توانست وظیفهٔ «دادستان انقلاب تهران» را نیز بر عهده گیرد.
منابع
- «درگذشت آیت‌اللَّه "احمد آذری قمی" (1377 ش)». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۲.
- «حکم به رئیس‌جمهور (تدوین متمم قانون اساسی)». سایت جامع امام خمینی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۷.
- جلال یعقوبی (۲۲ بهمن ۱۳۹۲). «آذری قمی؛ از نظریه‌پردازی ولایت فقیه تا مرگ در حصر خانگی». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
- «حکم انتصاب آقای احمد آذری قمی به سمت دادستان دادگاه انقلاب تهران». سایت جامع امام خمینی.
- «از آقای آذری قمی سوءاستفاده شد». شهروند امروز (۴۰): ۵۵–۵۴. ۱۲ اسفند ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۷.
- بسوی سرنوشت عباس سلیمی نمین، دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران
- آقای احمدی‌نژاد! امام گفتند رسالت به جبهه نرود بایگانی‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine هادی خامنه‌ای، فرارو، ۱۸ مرداد ۱۳۸۸
- اعتبارنامه‌های جنجالی مجلس دوم آزاده محمدحسین، روزنامه اعتماد ملی، ۲۷ آبان ۱۳۸۶
- حسین باستانی (۲۰ دی ۱۳۹۶). «ناگفته‌های ویدیوی افشاشده از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
- «روز آن لاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۲.
- تورجان
- «آذری قمی؛ از نظریه‌پردازی ولایت فقیه تا مرگ در حصر خانگی». دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۱۸.
- «اولین فردی که رهبر معظم انقلاب عفو کردند مخالف خود ایشان بو».
- http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2014/06/140630_l39_pol_blog_khamenei_house_arrest.shtml
- «کسانی که نقل دروغ از رهبری کردند ادبیات آیت الله خامنه‌ای را نمی‌شناسند/آذری قمی ارادت ویژه‌ای نسبت به رهبری داشت». فردا. ۹۶/۵/۲۹. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
- جلال یعقوبی (۲۲ بهمن ۱۳۹۲). «آذری قمی؛ از نظریه‌پردازی ولایت فقیه تا مرگ در حصر خانگی». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
