انتخابات مجلس شورای اسلامی (۱۳۵۹–۱۳۵۸)

انتخابات نخستین دورهٔ مجلس شورای اسلامی در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ حدود یک سال پس از انقلاب اسلامی ایران برگزار شد و دور دوم این انتخابات نیز در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ برگزار شد.

انتخابات نخستین دورهٔ مجلس شورای اسلامی

۱۳۵۴ → ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ و ‎۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ نمایندگان ← ۱۳۶۳ اعضا

هر ۲۷۰ کرسی مجلس شورای ملی[1] ۱۳۶ کرسی موردنیاز اکثریت مشارکت ۱۰٬۸۷۵٬۹۶۹ رای، ۵۲٫۱۴٪   حزب نخست حزب دوم حزب سوم   رهبر سید علی خامنه‌ای[2] ابوالحسن بنی‌صدر[3] مهدی بازرگان حزب جمهوری اسلامی روحانیت مبارز [2] مجاهدین انقلاب [2] - نهضت آزادی ائتلاف/فهرست ائتلاف بزرگ دفتر هماهنگی گروه همنام حوزهٔ انتخابات رهبر تهران و ری و شمیران - تهران و ری و شمیران کرسی‌های به‌دست‌آمده ۸۵[3] ۳۳[3] ۲۰[3] درصد کرسی ۳۶٫۳۲٪ ۱۴٫۱٪ ۸٫۵۴٪   حزب چهارم حزب پنجم   رهبر کریم سنجابی[3] مسعود رجوی[3] حزب جبهه ملی مجاهدین خلق ائتلاف/فهرست - انقلابی و ترقی‌خواه حوزهٔ انتخابات رهبر کرمانشاه رأی نیاورد[3] کرسی‌های به‌دست‌آمده ۴ ۰[3] درصد کرسی ۱٫۷٪ ۰٪

رئیس دولت پیش از انتخابات شورای انقلاب نخست‌وزیر برگزیده محمدعلی رجایی معلمان ایران

ائتلاف بزرگ نیروهای خط امام

در انتخابات سه گروه عمده ائتلاف بزرگ ‏(en)‏ به رهبری سید علی خامنه‌ای، دفتر هماهنگی همکاری‌های مردم و رییس‌جمهور به سرپرستی ابوالحسن بنی‌صدر و گروه همنام به سرپرستی مهدی بازرگان رای آوردند.

طبق آمارهای رسمی ۵۲٫۱۴٪ واجدان در پنجمین انتخابات پیاپی در سال ۱۳۵۸ انتخابات شرکت کردند. ۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱ نفر واجد بودند که ۱۰٫۸۷۵٬۹۶۹ رای به صندوق ریختند.

نامزدان نهایی حدود ۱۹۰۰ تن بودند (۵۴۰ نفر برای تهران) که سر ۲۷۰ کرسی رقابت می‌کردند.[4]

پیشینه

چون قانون اساسی تازه سازمان یافته‌بود قانون انتخاباتی نبود و گروهی از وزارت کشور مشغول تدوین قانون انتخابات بودند. قانون به تصویب شورای انقلاب رسید و ۱۸ بهمن ۱۳۵۸ منتشر شد. در پی برخی اعتراض‌ها و احتمال پس افتادن انتخابات، بند منطقه‌ای شدن انتخابات لغو شد. بند دیگری که مورد اعتراض برخی بود بحث اکثریت مطلق آرا بود که ماند. رهبر انقلاب اسلامی سید روح الله خمینی در 23 بهمن مردم را اینگونه دعوت به شرکت در انتخابات کرد:

«سرفرازی و مباهات آن گاه به حد کمال خواهد رسید که در انتخابات مجلس شورای اسلامی، چون انتخابات ریاست جمهوری کمال رشد انسانی- اسلامی خود را نشان دهید. شما ای ملت عزیز که برای خدا و جلب رضای او بپاخاستید و با تایید و توفیق ذات مقدسش به پیروزی معجزه‌آسا رسیدید، اکنون نیز در این مرحله که مقام امتحان است کوشش کنید که مصالح اسلام و کشور اسلامی را فدای منافع شخصی یا گروهی نکنید» [5]

معیار مردم در انتخابات

اغلب این دوره از انتخابات را آزادانه‌ترین دوره انتخابات در تاریخ جمهوری اسلامی ایران می دانند چرا که گزینش خاصی از نامزدهای این دوره صورت نگرفته بود. از سخنان آیت الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران که در توصیه‌هایی مردم را دعوت به شرکت در دور دوم انتخابات نخستین دورهٔ مجلس شورای اسلامی نموده و سپس به بیان معیارهایی برای انتخاب نمایندگان مجلس شورای اسلامی پرداخته است می‌توان به عنوان تنها شرایط نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این دوره یاد کرد. وی در ۱۷ اردیبهشت ۵۹ تنها دو روز پیش از دور دوم انتخابات گفت:

ملت عزیز در این روز امتحان الهی باید توجه به اموری داشته باشد:

1- کسانی را انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند. 2- شناخت این اشخاص یا با آشنایی به اعمال و رفتار آنان از زمان رژیم طاغوت تاکنون است و یا به معرفی روحانیون متعهد در شهرستان ها یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دسته‌ای نداشته باشند. 3- باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان می‌رود رای ندهند- چه احتمال انحراف عقیدتی، اعمالی و یا اخلاقی- که به چنین اشخاص اعتماد نمی‌شود کرد و رای به آنان موجب مسئولیت خواهد بود. 4- تحت تاثیر تبلیغات واقع نشوند و خودشان با موازین اسلامی، اشخاص صحیح را انتخاب کنند. 5- ممکن است بعضی شیاطین، مطالبی را بین مردم ناآگاه پخش کنند و آنان را در رای دادن یا رای به اشخاص صحیح دادن منحرف کنند. یک آنکه گفته شود کسانی که در مرحله اول رای دادند نباید در این مرحله رای دهند، در صورتی که این مرحله با مرحله اول فرقی ندارد و مقتضی است همه ملت در رای دادن شرکت کنند. دوم آنکه گفته شود خوب است به همه گروهها چه چپی و چه انحرافی رای دهید که مجلس شورا جامع همه گروه ها باشد. این یک مطلب غلطی است که منحرفین درست کرده‌اند تا در مجلس با خدعه شرکت کنند، و ملت به این مطالب انحرافی گوش فرا ندهد و به اشخاص با شرایط فوق رای دهد. 6- امید است ملت مسلمان ایران در این امر حیاتی که سرنوشت جامعه به آن مرتبط است شرکت کنند و روز جمعه همه قشرها زن و مرد بپاخیزند و به سوی صندوقها بروند و رای خود را بدهند. 7- در این روز افرادی فرصت طلب در حوالی صندوق ها جمع می‌شوند و به مردم پیشنهاد افرادی خاص را می‌کنند؛ به حرفهای آنان گوش ندهید و آرای خود را به اشخاص صحیح بدهید.

8- اشخاص بی سواد قبلًا با مشورت اشخاص مطمئن متدین، کاندیداهای خود را که در تهران دوازده نفر و در شهرستانها به تعدادی که لازم است می‌باشد، به وسیله شخص متدینی بنویسند و باز به شخص دیگری که مطمئن است بدهند بخواند و خودشان با دست خودشان رای خود را به صندوق بیندازند و اختیار نوشتن رای یا به صندوق انداختن را به هیچ کس ندهند [6]

نتیجه

ائتلاف بزرگ: جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی معلمان، نهضت زنان مسلمان، سازمان فجر اسلام، اتحادیه انجمن‌های اسلامی شهر ری و بنیاد الهادی - ۳۱٪

گروه همنام: نهضت آزادی ۷٪

دفتر هماهنگی همکاری‌های مردم با رئیس‌جمهور: حامی ابوالحسن بنی صدر - ۱۲٪

جبهه ملی ایران ۳٪

حزب توده ۴٪

شورای مرکزی کاندیداهای انقلابی و ترقی‌خواه: سازمان مجاهدین خلق - بدون نماینده: مسعود رجوی رهبر مجاهدین خلق از تهران (با ۵۳۰ هزار رأی) و ۲۹ کاندیدای دیگر مجاهدین از شهرستان‌ها به مرحله دوم رسیدند اما هیچ‌یک از آن‌ها در دور دوم انتخاب نشدند.

مستقلها: ۴۳٪

در اولین اقدام مجلس که در تعامل با رئیس‌جمهور وقت برای تعیین نخست وزیر صورت گرفت، حاکی از همراهی منفردها با فراکسیون ائتلاف بزرگ بود و به‌طور تقریبی ۲/۳ کل نمایندگان با فراکسیون نیروهای مذهبی همراهی می‌کردند.[3]

جستارهای وابسته

• اولین دوره مجلس شورای اسلامی
• فهرست نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی

منابع

• جدول انتخابات‌های برگزار شده پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

1. ۳۶ کرسی باطل یا تصویب نشدن اعتبارنامه
2. جواد محمدی (۲۲ بهمن ۱۳۹۰). «ائتلاف بزرگ و ناکامی معاندین نظام اسلامی». پایگاه تحلیلی تبیینی برهان. دریافت‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵.
3. رضا بسطامی (۶ خرداد ۱۳۸۹). «انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵.
4. نظری، رجال و مقامات، ۲۳.
5. «پیام به ملت ایران (انتخابات مجلس شورای اسلامی)». سایت جامع امام خمینی.
6. «پیام به ملت ایران (شرایط نمایندگان مجلس شورای اسلامی)». سایت جامع امام خمینی.

• نظری، منوچهر (۱۳۹۵). رجال و مقامات نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران (مجلس و شورای نگهبان، ۱۳۵۹–۱۳۹۵). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۲۲۰-۲۵۰-۵.