فهرست رئیس‌جمهورهای ایران

تا کنون ۷ نفر طی ۱۲ دوره رئیس‌جمهور ایران بوده‌اند. این مقام پس از سقوط حکومت شاهنشاهی پهلوی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی در ایران به‌وجود آمد و از تاریخ ۱۳ آذر ۱۳۵۸ با تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شکل قانونی به‌خود گرفت. رئیس‌جمهور از بین نامزدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان گزینش (تأیید یا ردّ صلاحیت) شده[1] و راه یافتگان به مرحله بعدی برای یک دورهٔ چهار ساله توسط رأی مستقیم اکثریت مطلق مردم ایران برگزیده می‌شود و انتخاب مجدّد او تنها برای یک دورهٔ پیاپی دیگر امکان‌پذیر است.

حسن روحانی رئیس‌جمهور فعلی ایران

بنا بر قانون اساسی، رئیس‌جمهوری ایران پس از رهبری دومین مقام سیاسی بلندپایهٔ کشور است و هیئت دولت و قوّهٔ مجریه (یکی از قوای سه‌گانهٔ ایران) تحت امر او قرار دارد. البته تا قبل از بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، مطابق اصل ۱۳۴ ریاست هیئت دولت با مقام نخست‌وزیر بود؛ بنابراین ۳ رئیس‌جمهور اوّل ایران (سید ابوالحسن بنی‌صدر، محمدعلی رجایی، سید علی خامنه‌ای) رئیس کابینه محسوب نمی‌شدند. رئیس‌جمهور همچنین به عنوان مجری قانون اساسی، رئیس شورای عالی امنیت ملی و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز فعّالیّت می‌کند. تنها نخستین رئیس‌جمهور ایران (ابوالحسن بنی‌صدر) مقام فرماندهی کل نیروهای مسلّح را برعهده داشته‌است و پس از عزل و رد صلاحیت این وظیفه به رهبری سپرده شد، مابقی رؤسای جمهور حائز این مقام نبوده‌اند.

در صورتی که رئیس‌جمهور به دلایلی مانند مرگ، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری توانایی انجام مسئولیّت‌های قانونی خود را نداشته باشد، معاون‌اوّل رئیس‌جمهور با موافقت رهبری وظایف او را موقتاً برعهده می‌گیرد و باید ظرف مدت ۵۰ روز شرایط انتخاب رئیس‌جمهور بعدی را از طریق انتخابات پیش از موعد فراهم نماید. تا پیش از بازنگری قانون اساسی (۱۳۶۸)، مسئولیّت جانشینی رئیس‌جمهور بر عهدهٔ شورای موقّت ریاست جمهوری بوده‌است.

سید ابوالحسن بنی‌صدر، نخستین متصدّی این سمت بود که از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ با تنفیذ حکم خود رسماً کارش را آغاز کرد. او تنها رئیس‌جمهوری بوده‌است که به دلیل عدم کفایت سیاسی توسط مجلس شورای اسلامی برکنار شده‌است. محمدعلی رجایی نیز تنها رئیس‌جمهوری بوده‌است که در حین خدمت ترور شده‌است. پس از هر دوی این مقاطع که رؤسای جمهور دوره کاری خود را به پایان نبردند، شورای موقّت وظایف آن‌ها را تا انتخاب رئیس‌جمهور بعدی برعهده گرفت. سید علی خامنه‌ای نیز پس از انتخاب به عنوان رهبری توسط مجلس خبرگان رهبری، دورهٔ ریاست‌جمهوری خود را پیش از پایان آن واگذار کرد.

۴ رئیس‌جمهوری بعدی ایران یعنی اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی هر کدام ۲ دورهٔ پیاپی برای این سمت انتخاب شدند. رئیس‌جمهور ایران از مرداد ۱۳۹۲ تاکنون حسن روحانی است.

رئیس‌جمهورها
ردیف رئیس‌جمهور دوره حزب دولت نخست‌وزیر
[پانویس 1]
آغاز
[پانویس 2]		 پایان
۱ سیّد ابوالحسن بنی‌صدر
(–۱۳۱۲)		 ۱۵ بهمن ۱۳۵۸‏[2] ۱ تیر ۱۳۶۰‏[3] مستقل[4] ۱
(۱۳۵۸)		 محمّدعلی رجایی[5]

سید ابوالحسن بنی‌صدر با بیش از ۱۰٫۷ میلیون رأی (۷۶٪~) در انتخابات ۱۳۵۸ برنده و نخستین رئیس‌جمهور ایران شد. بنی‌صدر به اسلام‌گرایان چپ و ملی‌گرایان لیبرال گرایش داشت و در ابتدای کارش از حمایت رهبر انقلاب، روح‌الله خمینی برخوردار بود.[6] دوران او همزمان با چالش‌های ابتدای انقلاب، گروگان‌گیری سفارت آمریکا و جنگ با عراق دچار عدم ثبات و مشکلات داخلی شد[7] و او نهایتاً توسط مجلس شورای اسلامی (با ۱۷۷ رای موافق، ۱۲ ممتنع و ۱ مخالف) به دلیل «عدم کفایت سیاسی» از ریاست جمهوری برکنار شد.

شورای موقت ریاست‌جمهوری[پانویس 3]
۳۱ خرداد ۱۳۶۰–۱۱ مرداد ۱۳۶۰
۲ محمّدعلی رجایی
(۱۳۶۰–۱۳۱۲)		 ۱۱ مرداد ۱۳۶۰‏[8] ۸ شهریور ۱۳۶۰‏[9] مستقل
[پانویس 4][10][11][12]		 ۲
(۱۳۶۰)		 محمّدجواد باهنر[13]

محمدعلی رجایی با بیش از ۱۳ میلیون رأی (۹۰٪~) پیروز انتخابات ۱۳۶۰ شد. رجایی مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی بود و تنها پس از ۲۸ روز از آغاز ریاست جمهوری خود در بمب‌گذاری دفتر نخست‌وزیری توسط سازمان مجاهدین خلق ترور شد.[14]

شورای موقت ریاست جمهوری[پانویس 3] زیر نظر محمدرضا مهدوی کنی[15]
۸ شهریور ۱۳۶۰–۱۷ مهر ۱۳۶۰
۳ سیّد علی خامنه‌ای
(–۱۳۱۸)		 ۱۷ مهر ۱۳۶۰‏[16] ۱۳ شهریور ۱۳۶۴ حزب جمهوری اسلامی[17]
↓
جامعه روحانیت مبارز[18]		 ۳
(۱۳۶۰)		 میرحسین موسوی[19]
۱۳ شهریور ۱۳۶۴‏[20] ۲۵ مرداد ۱۳۶۸‏[21] ۴
(۱۳۶۴)

سید علی خامنه‌ای با بیش از ۱۶ میلیون رأی (۹۵٬۰۱٪) در انتخابات ۱۳۶۰[22][23] و بار دیگر با بیش از ۱۲٬۲ میلیون رأی (۸۵٪~) در انتخابات ۱۳۶۴ برگزیده شد. در این دوران که با بخش عمدهٔ جنگ همزمان بود و جناح چپ جمهوری اسلامی قدرتمند بود، او از چهره‌های نسبتاً معتدل به‌شمار می‌رفت.[24] با درگذشت روح‌الله خمینی و از تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، به رهبری برگزیده شد و مدتی کوتاه رسماً عهده‌دار هر دو مسئولیت بود. او ضمن واگذاری پیش از موعد ریاست جمهوری، از موسوی خواست تا تاریخ آغاز به کار دولت جدید به کار خود ادامه دهد.[25]

ردیف رئیس‌جمهور آغاز پایان حزب دولت معاون اول
۴ اکبر هاشمی رفسنجانی
(۱۳۹۵–۱۳۱۳)		 ۲۵ مرداد ۱۳۶۸‏[21] ۱۲ مرداد ۱۳۷۲ جامعه روحانیت مبارز[26] ۵
(۱۳۶۸)		 حسن حبیبی[27]
۱۲ مرداد ۱۳۷۲‏[28] ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ ۶
(۱۳۷۲)

اکبر هاشمی رفسنجانی با بیش از ۱۵٬۵ میلیون رأی (۹۴٬۵۱٪) در انتخابات ۱۳۶۸ و بار دوم با بیش از ۱۰٬۵ میلیون رأی (۶۳٪~) در انتخابات ۱۳۷۲ رئیس‌جمهور شد. در آغاز دوران ریاست جمهوری او، جنگ تازه پایان یافته‌بود و با انتخاب رهبر جدید، کشور وارد مرحلهٔ جدیدی شده‌بود. با بازنگری قانون اساسی پست نخست‌وزیری حذف شد، پس از آن جناح چپ افول کرد و با ایجاد تعادل با جناح راست، یک جناح میانه‌روی پراگماتیست برخاست. در این دوران که «دوران سازندگی» نام گرفت، مسئلهٔ اصلی کشور بازسازی پس از جنگ و توسعه اقتصادی بود. وی در ۱۹ دی ۱۳۹۵ بر اثر حمله قلبی درگذشت.[29]

۵ سیّد محمّد خاتمی
(–۱۳۲۲)		 ۱۲ مرداد ۱۳۷۶‏[16] ۱۱ مرداد ۱۳۸۰ مجمع روحانیون مبارز[30] ۷
(۱۳۷۶)
۱۱ مرداد ۱۳۸۰‏[16] ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ ۸
(۱۳۸۰)		 محمدرضا عارف[31]

سیّد محمّد خاتمی با بیش از ۲۰٬۱ میلیون رأی (۶۹٪~) در انتخابات ۱۳۷۶ و بار دوم با بیش از ۲۱٫۶ میلیون رأی (۷۷٪~) در انتخابات ۱۳۸۰ رئیس‌جمهور شد. با آغاز دورهٔ موسوم به «دولت اصلاحات» و «دوم خرداد»، گفتگوی تمدن‌ها و تنش‌زدایی در سیاست خارجی مطرح شد و در سیاست داخلی گسترش آزادی‌های مدنی در چهارچوب قانون اساسی مدنظر قرار گرفت.[32]

۶ محمود احمدی‌نژاد
(–۱۳۳۵)		 ۱۲ مرداد ۱۳۸۴‏[33] ۱۲ مرداد ۱۳۸۸ جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی
و جامعه اسلامی مهندسین
و ائتلاف آبادگران ایران اسلامی
[پانویس 5][34]		 ۹
(۱۳۸۴)		 پرویز داوودی[35]

۱۲ مرداد ۱۳۸۴–۲۶ تیر ۱۳۸۸

اسفندیار رحیم مشایی

۲۶ تیر–۲ مرداد ۱۳۸۸
[36][37][پانویس 6]

بدون متصدّی

۲ مرداد–۲۲ شهریور ۱۳۸۸

۱۲ مرداد ۱۳۸۸‏[38] ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ ۱۰
(۱۳۸۸)
محمدرضا رحیمی[39]

۲۲ شهریور ۱۳۸۸–۱۲ مرداد ۱۳۹۲

محمود احمدی‌نژاد در مرحله دوم انتخابات ۱۳۸۴ با بیش از ۱۷٬۲ میلیون رأی (۶۲٪~) و در انتخابات ۱۳۸۸ با بیش از ۲۴٬۵ میلیون رأی (۶۳٪~) پیروز شد.

۷ حسن روحانی
(–۱۳۲۷)		 ۱۲ مرداد ۱۳۹۲‏[40] ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ حزب اعتدال و توسعه[41]
و اصلاح‌طلبان[42][پانویس 7]		 ۱۱
(۱۳۹۲)		 اسحاق جهانگیری[43]
۱۲ مرداد ۱۳۹۶ ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ ۱۲

(۱۳۹۶)

حسن روحانی با بیش از ۱۸٬۶ میلیون رأی (۵۱٪~) در انتخابات ۱۳۹۲ پیروز شد و دولت خود را «دولت تدبیر و امید» نامید. همچنین در انتخابات ۱۳۹۶ با بیش از ۵۷٪ آراء برای بار دوم به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد.[44]

نمودار سال‌شمار
در این نمودار سال‌شمار به دو رقم آخر سال خورشیدی اشاره شده‌است.
دوره ریاست جمهوری رجایی در دوره‌ای ۲۸ روزه در سال ۶۰ بوده است.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. مقام نخست‌وزیری با بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۸ برچیده شد.
  2. آغاز به کار رئیس‌جمهور ایران از تاریخ تنفیذ است.
  3. مطابق اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی (در آن زمان) در صورت ناتوانی رئیس‌جمهور از ادارهٔ کشور، «شورای موقت ریاست جمهوری» متشکل از نخست‌وزیر، رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس دیوان عالی کشور اداره کشور را تا انتخاب رئیس‌جمهور جدید بر عهده می‌گیرند. مطابق قانون اساسی کنونی، با موافقت رهبر، معاون اول رئیس‌جمهور وظایف رئیس‌جمهور را بر عهده می‌گیرد.
  4. رجایی عضو حزب جمهوری اسلامی نبود، اما کاندیدای منتخب این حزب در انتخابات بود.
  5. در مرحلهٔ اول انتخابات ۱۳۸۴ هیچ‌یک از این سه حزب از احمدی‌نژاد حمایت نکردند. جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی از محمدباقر قالیباف و جامعهٔ اسلامی مهندسین از علی لاریجانی حمایت کرده و ائتلاف آبادگران ایران اسلامی از هیچ کاندیدایی حمایت نکرد.
  6. اسفندیار رحیم مشایی به دستور رهبر از سمت خود استعفا کرد.
  7. در انتخابات ۱۳۹۲، جامعه روحانیت مبارز از حسن روحانی حمایت نکرد اما وی کاندیدای برگزیدهٔ حزب اعتدال و توسعه و شورای هماهنگی اصلاح‌طلبان و مورد حمایت دو رئیس‌جمهور پیشین (اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی) بود.

یادکردها
  1. «قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران با آخرین اصلاحات». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  2. آژند و دیگران، ۴۵۲.
  3. راعی گلوجه، «شهید رجایی از ریاست‌جمهوری تا شهادت».
  4. Paidar, 230.
  5. آژند و دیگران، ۴۵۲.
  6. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  7. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  8. سجادی‌پور، وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  9. راعی گلوجه، «شهید رجایی از ریاست‌جمهوری تا شهادت».
  10. Daniel, 206.‏
  11. Basmenji, 162. "... Banisadr was forced to accept the IRP candidate, Muhammad Ali Rajaei."
  12. اصغرنیا، ۱۴۰. «در حال حاضر، آقای محمدعلی رجایی عضو حزب نیست، ولی چون لایق است، از او حمایت می‌کنیم.»
  13. آژند و دیگران، ۴۵۹.
  14. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  15. آژند و دیگران، ۴۶۴.
  16. همشهری آنلاین.
  17. Daniel, 206.‏
  18. Crane, Lal and Martini, 22.
  19. Daniel, 206.‏
  20. سجادی‌پور، وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  21. وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  22. دوران ریاست جمهوری حوزه (پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه)
  23. آیت‌الله خامنه‌ای رکورددار آراء مردمی در انتخابات ریاست جمهوری مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  24. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  25. وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  26. Crane, Lal and Martini, 22.
  27. Page, 272.
  28. سجادی‌پور، وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  29. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  30. Muller, Overstreet and Banks, 603-604.
  31. «معاون‌اول رئیس‌جمهور»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  32. Ashraf, Encyclopædia Iranica.
  33. سجادی‌پور، وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  34. Mattair, 163.
  35. Europa Publications Staff, The Europa World Year Book: 2007, 2302.
  36. «طی حکمی از سوی دکتر احمدی‌نژاد صورت گرفت؛ «اسفندیار رحیم مشایی» معاون اول رئیس‌جمهور شد»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  37. «نامه رحیم مشایی به رئیس‌جمهور»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  38. «برگزاری مراسم تنفیذ حکم دهمین دوره ریاست جمهوری در حضور رهبر انقلاب»، وبگاه رسمی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  39. «انتصاب محمدرضا رحیمی به سمت معاون اول رئیس‌جمهور»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  40. «تنفیذ حکم ریاست جمهوری دکتر روحانی از سوی مقام معظم رهبری»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  41. Mousavian.
  42. وبگاه رسمی جامعه روحانیت مبارز.
  43. «در حکمی از سوی دکتر روحانی صورت گرفت؛ انتصاب مهندس جهانگیری به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.
  44. «متن کامل گزارش ۱۰۰ روزه رئیس‌جمهور»، وبگاه رسمی ریاست جمهوری ایران.

منابع

فارسی

انگلیسی

  • Ashraf, Ahmad (2007), "ISLAM IN IRAN xiii. ISLAMIC POLITICAL MOVEMENTS IN 20TH CENTURY IRAN", Vol. XIV, Fasc. 2 (online ed.), Encyclopædia Iranica
  • Paidar, Parvin (1997), "Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran", Volume 1 of Cambridge Middle East Studies (illustrated ed.), Cambridge University Press, ISBN 0-521-59572-X
  • Elton L. Daniel (2005), "The history of Iran", The Greenwood histories of the modern nations (illustrated ed.), Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-30731-8
  • Keith Crane, Rollie Lal, Jeffrey Martini (2008), Iran's political, demographic, and economic vulnerabilities, Rand Corporation, p. p 22, ISBN 0-8330-4304-8
  • Kaveh Basmenji (2005), Tehran blues: how Iranian youth rebelled against Iran's founding fathers (annotated ed.), Saqi, ISBN 0-86356-582-4
  • Kogan Page (2004), World of Information Regional Review: Middle East, Kogan Page Publishers, ISBN 0-7494-4066-X
  • Thomas C. Muller, William Overstreet, Arthur S. Banks (2004), Political Handbook of the World, CQ Press, ISBN 0-87289-528-9
  • Thomas R. Mattair (۲۰۰۸)، Global security watch--Iran: a reference handbook، ABC-CLIO، شابک ۹۷۸۰۲۷۵۹۹۴۸۳۹
  • Europa Publications Staff (2007), The Europa World Year Book: 2007, Volume 1 (48, illustrated ed.), Routledge, ISBN 1-85743-413-7
  • Seyed Hossein Mousavian (July 5, 2013). "The Rise of the Iranian Moderates". Al-Monitor. Retrieved December 28, 2013.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فهرست رئیس‌جمهورهای ایران موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.