ولایت میدان وردک

میدان ‌وَردَک یا میدان‌ وَردَگ یا میدان یکی از ولایت‌های مرکزی افغانستان واقع در شرق مرکزی کشور به مرکزیت میدان شهر است. میدان وردک با ارتفاع ۲۲۱۰ متری از سطح اقیانوس، سرحد مشترک با کابل، پروان، بامیان، غزنی و لوگر دارد. میدان وردک دارای ۹۰۲۳ کیلومتر مربع مساحت و بالای ۶۶۰ هزار نفر جمعیت دارد.[1]

وردک
ولایت
موقعیت ولایت وردک در نقشه
مختصات: ۳۴٫۴°شمالی ۶۸٫۴°شرقی مختصات: ۳۴٫۴°شمالی ۶۸٫۴°شرقی
کشور	افغانستان
پایتخت	میدان‌شهر
مدیریت
• والی	عبدالرحمن طارق
مساحت [1]
• کل	۹۰۲۳ کیلومتر مربع (۳۵۰۰ مایل مربع)
بلندی [1]	۲۲۱۰ متر (۷۲۵۰ پا)
جمعیت  (٢۰٢۰)[1]
• کل	۶۶۰٬٢٥٨
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-WAR
زبان‌های رایج	فارسی دری پشتو

این ولایت به هشت ولسوالی و ١٬٩٣٧ قریه تقسیم شده که پرجمعیت ترین ولسوالی آن ولسوالی مرکز بهسود با ١٣۴٬٨٥٢ نفر و کم جمعیت ترین ولسوالی آن ولسوالی دایمیرداد با ٣٥٬۰٧٥ نفر می باشد.

بر اساس برآورد سال ٢۰٢۰ تنها ٣٬٥٣٨ نفر از جمعیت این ولایت در شهر زندگی می‌کنند. سیب، کچالو، پیاز، گندم، برنج، جواری، زردک، بادنجان رومی، زردآلو و حبوبات محصولات کشاورزی اصلی این منطقه است. ۶۵٪ مردم باسواد هستند و شش شفاخانه، حدود ۶۵ درمانگاه و ۲٬۶۸۴ مسجد در این ولایت موجود است.[2] بیشتر مردم این ولایت کشاورز و مالدار هستند‌.

در این ولایت ذخایر زیادی از آهن وجود دارد.

اماکن تاریخی قابل ملاحظه در این ولایت کوه‌های برغالی و بند سلطان محمود غزنوی در ولسوالی جغتو کوه‌نعل آهو در دایمیرداد، زیارت شیرازی در سیدآباد، معبد تندیس مریم در چک، و در گربُت زیارتگاه‌های تاریخی وجود دارد.

تاریخ

در دوران حکومت کمونیستی, مردم میدان وردک هیچگونه کمکی به کمونیست ها نکردند. در جریان جنگ های داخلی افغانستان, میدان وردک بخاطر مرز مشترک با کابل و زمین های حاصلخیز زراعتی آن اهمیت بالایی داشت. حزب وحدت در بیشترین قسمت های این ولایت حضور فعالی داشت. در زمستان ١٩٩۵, بیشتر ساحات میدان وردک به دست طالبان افتاد. در سال ٢۰۰٨ منطقه کاملا از وجود طالبان پاکسازی شد اما در ٢١ جنوری ٢۰١٩ طالبان بالای یکی از پایگاه های ارتش مستقر در این ولایت حمله کردند که ٣۰ مجروح داشت. در این اواخر شاهراه کابل بامیان این ولایت دوباره به دست طالبان افتاده و آنان هر روزه مردم را از ماشین ها گروگان گرفته و به قتل میرسانند.

جغرافیا

ولايت ميدان وردک در شرق با لوگر و کابل، در غرب با ولايت باميان، در جنوب و جنوب غرب با غزنى، در شمال غرب با باميان و در شمال با ولايت پروان همسرحد است و تمامى مساحت اين ولايت به ۱۰۹۱۲ کيلومتر مربع ميرسد.

این منطقه جزو مناطق کوهستانی افغانستان بوده و دارای آب و هوای سرد و کوهستانی با زمستان‌های کاملاً سرد و تابستان‌های معندل و گوارا است. میدان وردک دارای اقلیم سرد نیمه‌صحرایی بوده، مقدار بارندگی سالانهٔ آن بین ۳۰۰ و ۴۰۰ میلی‌متر و در حصهٔ کوتل اونی به ۸۰۰ میلی‌متر هم می‌رسد. حداکثر دما به ۲۰ تا ۳۰ درجهٔ سانتی‌گراد و در حصهٔ اونی در تابستان از ۵ درجهٔ سانتی‌گراد بالاتر نیست. در زمستان سردی هوا به ۱۰- و ۱۵- درجه پائین می‌آید و در حصهٔ اونی کمتر از منفی ۲۰ درجهٔ سانتی‌گراد ثبت شده‌است و دارای چار فصل سال بوده زمستان آن برفگیر می‌باشد.

قسمت اعظم این ولایت تحت سیطرهٔ رشته‌کوه‌های کوه بابا قرار داشته که سرچشمهٔ بسیاری از رودخانه‌های پرآب افغانستان نظیر دریای کابل، و دریای هلمند از این مناطق می‌باشد. درهٔ تنگی در ولایت میدان وردک واقع شده‌است.[3]

رشته‌کوه پغمان در شمال و زنجیره‌های کم‌ارتفاع در جنوب آن در ساحهٔ چک و سیدآباد نیز وجود دارد. دریاهای (رودهای) مهم آن عبارتست از دریای میدان و دریای جلگه که بند چک بر روی آن ساخته شده‌است. دریای جلگه در نقاط مرتفع به نام دریای خاوات و کجار نیز یاد می‌شود. آب دریای هلمند در سرچشمهٔ آن یکصد کیلومتر در وردک جریان دارد.

دریای میدان، خاوات و کجاو یگانه منابع آبی آن را تشکیل می‌دهد. اما در تمام دره‌های آن آب کاریز و چشمه‌های طبیعی با آب شفاف وجود دارد که در آبیاری از آن استفاده می‌کنند، افزون بر آن از پمپ آب و چاه‌های عمیق نیز در این مورد استفاده می‌شود.

بند چک بر روی دریاچهٔ جلگه و جغتو ساخته شده و ظرفیت تولید ۳٬۳۱۰ کیلووات در ساعت برق آبی را دارد که مورد استفاده مردم محل و میدان قرار می‌گیرد و پنجاه سال کامل به کابل هم از آن استفاده می‌گردید؛ اما ذخیره‌گاه بند تا حدی پر از رسوبات شده قدرت تولید برق را پائین آورده‌است. زمین آبی (۱۲۸٬۰۰۰ هکتار) و زمین للمی (۹٬۰۰۰ هکتار) موجود است.

میدان‌وردک بر سر شاهراه کابل-قندهار قرار دارد از این لحاظ ارتباط آن با سایر ولایت‌ها بهبود یافته‌است. به سمت هزاره‌جات، بامیان، اروزگان و غزنی جاده‌های فعالی دارد. اما با سایر ولسوالی‌ها که از سرک (جاده) عمومی دورترند مشکلات رفت‌وآمدی آن زیاد است. زمین‌لرزه‌ای در سال ۱۹۹۸ در این ولایت رخ داد و در آن سال به خاطر نبود راه‌های مناسب نتوانستند به آسیب‌دیدگان کمک فوری برسانند.

جنگل‌های مهم در این ولایت بید، چنار و پنجه‌چنار است. از جمله درختان میوه‌دار آن نیز توت، سیب و زردآلو در این منطقه باردهی زیادی دارد. مساحت جنگل‌های ولایت به ۲۰۰ جریب می‌رسد.

مردم

مردم ساکن این ولایت از اقوام هزاره، تاجیک، پشتون و قزلباش می‌باشند. نفوس ولایت وردک در سال ۱۳۵۹ به تعداد (۲۹۶٬۱۲۰) سرشماری شد و با افزایش ۲٫۳ درصد در سال ۱۳۷۹ تعداد آن معادل ۶۶۰٬٢٥٨ نفر شد. مساحت وردک ٩٬٩٣۴ کیلومتر مربع و تراکم جمعیت در هر کیلومتر مربع ۶۶٫۴ نفر بود.

اقتصاد

کشاورزی

برخى بيشتر از باشندگان اين ولايت مصروف زراعت اند و زنده گى اکثريت خانواده ها از اين طريق تامين ميگردد. زمين های زراعتى اين ولايت ۴۳٬۹۲۱.۴ هکتار خوانده شده که از جمله ۳۲٬۶۹۱ هکتار آن آبى، ۱٬۱۱۲۰ هکتار آن للمی و ۱۱۰.۴ هکتار آن دولتى است و به شکل متوسط ۱۰٬۹۸۰ هکتار زمين آبى اين ولايت را باغات تشکيل داده اند.[4]

گندم، کچالو، جواری، لوبيا، پياز و حبوبات ديگر از محصولات زراعتى اين ولايت است که در مناطق مختلف کشت ميشود.[4]

ميوه هاى سیب، زردالو، گيلاس، شفتالو، بادام، چهارمغز، ناک و ميوه هاى ديگر در اين ولايت دريافت و به شهرهاى ديگر کشور جهت فروش عرضه ميشود.[4]

• سیب

ولايت ميدان وردک توليد کننده بزرگ سيب به سطح کشور است که علاوه بر شمارى از ولايات کشور به کشورهاى پاکستان، هند، امارات متحده عربی، عربستان سعودى و کشور هاى آسياى ميانه صادر میکند. انواع مختلف سیب مانند سيب هاى جورس، مارلينگ، بيروتى و سيب زرد از شهرت زياد بر خوردار اند.[4]

• ناک

ولایت میدان وردک بستر مناسب برای رشد و کشت میوه‌ی ناک است و در تمام ولسوالی‌های آن این میوه رشد می‌کند. قرار آمار ١٣٩٩ حاصلات ناک در ولایت میدان‌وردک ۱۶ درصد افزایش یافته است. بر اساس آما ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت میدان وردک ساحه کشت ناک ۲۳۶ هکتار است که سالانه حدود دو هزار و ۵۳۷ تن ناک برداشت میکند و ۵۱ میلیون افغانی ایجاد درآمد میکند. همچنان وزارت زراعت ۴۳ هکتار باغات نو ناک در ١٣٩٩ احداث کرده است.[5]

هر چند حاصلات زراعتى اين ولايت همه سال در حال تغيير است؛ اما باز هم بعضى منابع تولید اوسط سالانه سيب را ۱۲۲٬۹۷۶ تن، تولید سالانه کچالو ۹۱٬۵۳۴ تن و تولید سالانه يی گندم ۴۱٬۱۴۷.۵ تُن ميشود. بادام کوهى ساحات جنگلى اين ولايت را تحت پوشش آورده که ٦٠٠ هکتار آن تنها مربوط ولسوالى هاى نرخ و جلريز است .وزارت شهرسازی و اراضی در ادامه تطبیق روند سروی، علامه گذاری و ثبت علفچرها در کشور؛ ۱۲۳٬۷۴۶ جریب علفچر را در مربوطات مختلف ولایت وردک سروی و ثبت نموده است که بيشتر آن مربوط حصه اول و بهسود مرکزى ميشود.[6]

شماری از باشندگان فارم هاى زنبورعسل نيز دارند و از اين طريق يک اندازه عوايد به دست ميارند و همچنان برخى بيشتر از باشندگان ميدان وردک مصروف پرورش حيوانات هستند و مالدارى منبع مهم عايدات آنها به شمار میرود.[4]

صنعت

در سال ٢۰١۴ پارک صنعتی به مساحت ٢۰۰ جریب زمین در حومه میدان شهر تهداب گذاری شده تا بخش خصوصی به منظور ایجاد کارخانه های تولیدی در این ساحه سرمایه گذاری نمایند.[7] همچنان در سال مالی ۱۳۹٩، ۲۹هزار و ۵۳۸ تن سنگ مرمر در این ولایت تولید شد که ٥٧ درصد افزایش نسبت به سال قبل داشته و ١٨٧٨ مترمربع آنرا به باکو و ٣۴٢١ مترمربع آنرا به آستانه قزاقستان صادر کرده است.[8]

شمارى ديگرى از مردم میدان وردک در ساختن گيلم، جاکت، دستکش، يخن، شال، فرش هاى پشمى و مواد دوخته شده از موره ها دست دارند و در ولايات ديگر آنرا بفروش رسانیده امرار معاش می نمایند.[4] مجموع تولیدات سنگ مرمر سال ۱۳۹۸ نسبت به سال قبل آن رقم ۱۶هزار و ۸۸۳ تن افزایش را نشان می‌دهد".

معادن

نظر به سروی های انجام شده توسط سروی جیولوجی افغانستان و ریاست های معادن، این ولایت دارای معادن و ظواهر معدنی متعدد بوده و الی اکنون (١۴۴) ساحه‌ ای آن تثبیت گردیده است. بعضی از مهمترین آنها عبارتند از: طلای کوه راش، یاقوت شاه کابل، زمرد بادام، فیروزه اندر، آهن منگسک، مس میدان، قلعی دردنگ، سرب قول خویش، مرمر جوقُل، کرومیت آبدره، مسکویت تکانه، گرافیت شاهکابل، گچ دایمیرداد و ذغال سنگ کمرک. علاوه بر این ١٢ معدن دیگر گچ، ١٣ کرومیت، ١۶ مرمر و ٢٣ سنگ ساختمانی در این ولایت کشف گردیده است.[9]

انرژی

در ولسوالى هاى مختلف اين ولايت هفت بند آب وجود دارد که با اعمار آن هزاران جريب زمين اين ولايت آبيارى میشود، اين بندها عبارت است از: ۱– بند گنده قول ولسوالی جغتو، ۲– بند چک ولسوالی چک، ۳– بند گردن مسجد ولسوالی چک، ۴– بند باغک دره شنيز ولسوالی سيدآباد، ۵– بند اقچه ولسوالی نرخ، ۶– بند سنگلاخ ولسوالی جلريز، ۷– بند سرخ آباد ولسوالی بهسود مرکزى[4]

آموزش

مکتبی در ولسوالی جلریز ولایت میدان وردک

نرخ با سوادی میدان وردک ۲۵٪ است. در ولايت ميدان وردک ١٧٢٬٨٩٢ هزار دانش آموز که از جمع آنها ٤٤٬٧٩١ دختر است در ٤٥٠ باب مکتب ابتداییه، متوسطه و لیسه مصروف فراگيرى تعليم هستند که امور تدريسى آن توسط ٤٬٧٢٩ تن استاد پيش برده ميشود.[4]

پوهنتون دولتى ميدان وردک نيز منظور شده؛ اما تاکنون به فعاليت آغاز نکرده است. همچنان سه مکتب خصوصى و يک موسسه تحصيلات عالى موسوم به تابش نيز وجود دارند. علاوه بر آن اخيراً انستيتيوت تخنيک ولسوالى چک در ١٢ بخش مختلف و انستيتيوت حسابدارى دشت توپ توسط وزارت معارف براى تحصيلات دو ساله مسلکى شروع بع فعالیت نموده اند.[4]

فرهنگ

نهادهاى مختلف ادبی در میدان وردک فعاليت دارند که برخى از آنها عبارت است از: انجمن ادبى و فرهنگی عهد، جریان مدنى و فرهنگی جغتو، اتحاديه ادبى و فرهنگی جوانان ميدان، مرکز فرهنگى سلمان فارس، اتحاديه عالى ادبی جوانان نرخ، انجمن ادبى و فرهنگی خواخوگى، انجمن ادبى جوانان وردک، جریان ادبى چک و همچون شمارى ديگر نهاد ها و انجمن هاى ادبى دیگر که ايجاد شده است.[4]

علاوه بر آن مشاعره سالانه گل سيب که دوازدهمین سالگرد آن در ميدان شهر تجليل شد همه ساله با مراسم ويژه تجليل ميشود. در این محفب از شعرا و فرهنگيان ولايات و مناطق مختلف کشور دعوت به عمل ميايد که بار اول در ولسوالى چک توسط فرهنگيان محلى ايجاد شد و بعد از آن در مناطق مختلف اين ولايت تجليل مى شد؛ اما اکنون از اثر نا امنى ها تنها در ميدان شهر مرکز اين ولايت تجليل ميشود.[4]

گالرى

يک گالرى ملى به نام عبدالرب احدى در ميدان شهر مرکز اين ولايت وجود دارد که درحدود دو سال قبل ايجاد و به روى بينندگان گشايش يافته است. صدها تصاوير مختلف در اين گالرى به نمايش گذاشته شده که شامل تصاوير شاهان سابق افغانستان، شمارى از شهدا ، مجاهدين و قوماندانان دوران جهاد ولايت وردک و رسامى هاى مختلف زنده گى مردم در اين گالرى وجود دارد و مردم همه روزه از آن بازدید دارند.[4]

رسانه

تلاش هاى مطبوعاتى در ده سال گذشته آغاز شده است. رسانه ها و نشریاتی که به زبان فارسی در این ولایت فعالیت دارند عبارتند از: راديو شاروالى، راديو تلويزيون ملى، راديو چک، هفته نامه هدف ملى، هفته نامۀ شاروالى، هفته نامۀ مشوره ماهنامه جغتو، ماهنامه عهد، ماهنامه آذان ماهنامه جوانان.[4]

رسانه ها و نشریاتی که به زبان پشتو هستند عبارتند از: راديو يووالى غږ، تلويزيون ځلا، پيزوان، بدلون، هفته نامه ځلانده راتلونکى، هفته نامه دريځ، ماهنامه وردک، ماهنامه منه و ماهنامه جلگه.[4]

ورزش

علاقمندان ورزش وليبال، فوتبال، کرکت، تکواندو، جودو و شمارى از بازى هاى ديگر نيز در اين ولايت فعاليت دارد؛ اما بازى هاى کرکت ، فوتبال و واليبال اخيراً در اين ولايت زياد رشد کرده است. پنج سال قبل گروهى باسازى ولايتى ترکيه يک ستديوم بزرگ ورزشى اعمار نمود؛ اما بازکنان خواهان اعمار ستديوم هاى زياد براى بازى هاى مختلف هستند.[4]

تقسیمات اداری

ولایت میدان وردک ۹٬۹۳۴ کیلومتر مربع‌ مساحت دارد و مطابق احصائیه سال ١٣٩٩ دارای ۶۶۰٬٢٥٨ نفر جمعیت‌ می‌باشد.[1]

ولسوالی	مرکز	جمعیت[1]	مساحت[10]	مردم(%)[11]
مرکزبهسود	چاربرجه	١٣۴٬٨٥٢	٣٬۰٩۴	۱۰۰٪ هزاره
جغتو	کلان ده	٥١٬۶٨٢	٧٥۰	٨٠٪ هزاره ٢٠٪ پشتون
حصهٔ اول بهسود	دهن سیاسنگ	۴١٬٨٥۰	١١٨٨	۱۰۰٪ هزاره
دایمیرداد	جلگه	٣٥٬۰٧٥	١٣٤٢	٨٠٪ هزاره ٢٠٪ پشتون
چک	چک	٩٥٬٣٩٢	۱٬۲۷۳	۱۰۰٪ پشتون
نرخ	کانعزت	۵۶٬۳۵۴	٥٩۴	۱۰۰٪ پشتون
سیدآباد	سید آباد	١٣١٬٢۶۴	١٬١۶٥	۱۰۰٪ پشتون
جلریز	جلریز	۴۴٬۸۷۳	١٬١٥٧	۴۰٪ پشتون ۴۰٪ هزاره ٢۰٪ تاجیک
میدان شهر	میدان شهر	۴٥٬٨٧٨	٣۴٥	۸۵٪ پشتون ۱۴٪ تاجیک ۱٪ هزاره

جستارهای وابسته

• ولایت‌های افغانستان

منابع

1. «برآورد نفوس کشور:١٣٩٩» (PDF). اداره احصائیه مرکزی افغانستان. دریافت‌شده در ٣۰ آوریل ٢۰٢١.
2. «ولایت: میدان وردک» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۶.
3. «زندگی در قلعهٔ طالبان»، بی‌بی‌سی فارسی
4. «معرفى ولايت ميدان وردک». خبرگزاری پژواک. دریافت‌شده در ٢۰٢١-۰۴-٣۰.
5. صدیقی، تمیم (٢٢ اکتبر ٢۰٢۰). «ناک افغانستان». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
6. «۱۲۳۷۴۶ جریب علفچر در ولایت میدان وردک ثبت شد». وزارت شهرسازی و اراضی. ١۴ عقرب ١٣٩٩. دریافت‌شده در ٣۰ آوریل ٢۰٢١.
7. «اولین پارک صنعتی در میدان وردک تهداب گذاری شد». دویچه وله دری. ٢۰١۴-۰٢-١۰. دریافت‌شده در ٢۰٢١-۰۴-٣۰.
8. «افزایش ٥٧ درصدی تولید سنگ مرمر در میدان وردک». خبرگزاری صدای امریکا دری. ٢۰١٩-۰٢-۰٩. دریافت‌شده در ٢۰٢١-۰۴-٣۰.
9. «ظواهر معدنی ولایت میدان وردک». وزارت معادن و پترولیم. دریافت‌شده در ٣۰ آوریل ٢۰٢١.
10. ریاست مستقل ارگانهای محلی
11. Ethnic demographic statistics taken from http://www.aims.org.af

• جیلانی، غلام «عارض»: جغرافیای ولایات افغانستان. پیشاور: اداره کتابخانه‌های سیار اریک. ۱۳۷۹/۲۰۰۰

پیوند به بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ولایت میدان وردک دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ولایت میدان وردک موجود است.

ولایت میدان وردک در راستای بازسازی