پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سازمانی دولتی و وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است. این سازمان مرکزی پژوهشی است که به مطالعه و تحقیق در حوزهٔ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می‌پردازد. این پژوهشگاه متشکل از سیزده پژوهشکده تخصصی در حوزه‌های اقتصاد، مدیریت، روانشناسی، علوم سیاسی، تاریخ، ادبیات، فلسفه، زبانشناسی، جامعه‌شناسی، اخلاق، ارتباطات و غیره است. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی قدیمی‌ترین و بزرگترین پژوهشگاه علوم انسانی در کشور ایران است. هم‌اکنون ریاست این مرکز را دکتر حسینعلی قبادی بر عهده دارد.[1] این پژوهشگاه صرفاً در سطح کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (PhD) دانشجو می‌پذیرد.[2]
 | این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. این صفحه ممکن است دارای الگوی ویکی‌پروژهٔ وابسته به این نوشتار باشد که در آن می‌توانید جعبهٔ اطلاعات استاندارد مناسب برای این مقاله را بیابید. همچنین رده:الگو:اطلاعاتی جعبه‌ای را نیز ببینید. |
تاریخچه
سابقه تأسیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به سال ۱۳۴۳ می‌رسد. در مهرماه این سال بنیاد فرهنگ ایران به عنوان سازمانی غیرانتفاعی و با هدف پاسداشت، گسترش و پیشبرد زبان فارسی بنیان نهاده شد. بنیاد زیر ریاست‌عالیه فرح پهلوی قرارداشت و دکتر پرویز ناتل خانلری اولین دبیرکل آن بود. در سال ۱۳۵۱، پژوهشکده فرهنگ ایران، وابسته به بنیاد فرهنگ ایران تأسیس شد که دارای چهار رشته بود: ادبیات فارسی، زبانهای باستانی ایران، زبانشناسی عمومی و تاریخ. پژوهشکده برنامه‌های جهانی پژوهشی در زبانشناسی فارسی را پشتیبانی مالی نموده و برنامه‌هایی برای دادن بورس تحصیلی به دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی داشت. بیش از سی نفر پژوهشگر دارای مدرک کارشناسی در زبان و ادبیات فارسی در این پژوهشکده با روش پژوهش آشناشدند و در شعبه‌های پژوهشی بنیاد با گرفتن کمک هزینه تحصیلی کارآموزی کردند.
پس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۰، بنیاد فرهنگ ایران و یازده مؤسسه علمی، فرهنگی و پژوهشی دیگر (انجمن حکمت و فلسفه ایران؛ بنیاد شاهنامه فردوسی؛ بنیاد فرهنگ و هنر ایران؛ پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران؛ پژوهشگاه علوم انسانی؛ فرهنگستان ادب و هنر ایران؛ فرهنگستان زبان ایران؛ فرهنگستان علوم ایران؛ مرکز اسناد فرهنگی آسیا؛ مرکز ایرانی تحقیقات خارجی؛ مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها[1]) با یکدیگر ادغام شدند و نهادی با عنوان «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت تشکیل شد. در سال ۱۳۶۹ پس از تغییر تشکیلات سازمانی، این مؤسسه با تصویب شورای گسترش آموزش عالی عنوان «پژوهشگاه» را دریافت کرد که تشکیلات سازمانی آن در خرداد ماه ۱۳۷۲ به تصویب نهایی سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید. در این مدت نیز پژوهشگاه‌هایی به آن اضافه شده و یک مؤسسه از آن منشعب شد. در سال ۱۳۷۳ شورای عالی پژوهشگاه به منظور تأکید بر گرایش علوم انسانی و مسائل فرهنگی در تحقیقات پژوهشگاه، عنوان «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» را برای این نهاد پیشنهاد کرد که مورد تصویب شورای گسترش آموزش عالی قرار گرفت. در سال ۱۳۹۷ بنیاد دانشنامه نگاری ایران نیز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادغام شد و تبدیل به یکی از پژوهشکده‌های پژوهشگاه (پژوهشکده دانشنامه نگاری) شد. اکثر دانشمندان و اساتید برجسته حوزه علوم انسانی کشور از دیرباز در کارنامه خود ارتباط مؤثری با پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی داشته‌اند.
پژوهشکده‌ها
در حال حاضر این پژوهشگاه دارای ۱۴ پژوهشکده به شرح زیر است:
- پژوهشکده زبان و ادبیات
- پژوهشکده زبانشناسی
- پژوهشکده علوم تاریخی
- پژوهشکده مطالعات اجتماعی
- پژوهشکده اقتصاد و مدیریت
- پژوهشکده غرب‌شناسی و علم پژوهی
- پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی
- پژوهشکده مطالعات قرآنی
- پژوهشکده حکمت معاصر
- پژوهشکده اخلاق و تربیت
- پژوهشکده نظریه‌پردازی سیاسی و روابط بین‌الملل
- پژوهشکده فرهنگ معاصر
- پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات
- پژوهشکده دانشنامه نگاری[2]
تحصیلات تکمیلی
پژوهشگاه از سال ۱۳۶۸ اقدام به ایجاد و برگزاری دوره‌های تحصیلی در کنار کار اصلی پژوهشی خویش کرده‌است و امروزه با بیش از ۳۰ سال سابقه فعالیت در اجرای دوره‌های تحصیلات تکمیلی، موفق به راه اندازی ۱۲ رشته در مقطع کارشناسی ارشد و ۱۰ رشته در مقطع دکتری تخصصی شده‌است. برای اولین بار در سال ۱۳۶۸ رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، تاریخ ایران دوره اسلامی و زبانشناسی همگانی در مقطع کارشناسی ارشد در پژوهشگاه راه اندازی شد. سال ۱۳۷۶ نیز با تأسیس رشته علوم سیاسی، سرآغاز راه اندازی دوره‌های دکتری تخصصی در پژوهشگاه شد.
رشته‌های مقطع کارشناسی ارشد: زبان و ادبیات فارسی / زبانشناسی همگانی / تاریخ ایران اسلامی / فرهنگ و زبانهای باستانی / ادیان و عرفان / فلسفه غرب / فلسفه و کلام اسلامی / زبان و ادبیات عرب / علوم اقتصادی / پژوهش علوم اجتماع / دین و رسانه / مدیریت رسانه
رشته‌های مقطع دکتری: علوم سیاسی / زبانشناسی همگانی / فرهنگ و زبانهای باستانی / زبان و ادبیات فارسی / فلسفه علم و فناوری / تاریخ علم دوره اسلامی / انقلاب و تمدن اسلامی / تاریخ ایران بعد از اسلام / حکمت متعالیه / فلسفه دین
براساس آمار مربوط به سال ۱۳۹۳، طی ۲۵ سال، ۱۱۸۴ نفر دانشجو در ۲۰ رشته مختلف علوم انسانی در پژوهشگاه پذیرفته شده‌اند. تولید دانش و انتشار بیش از ۶۰۰ اثر علمی ـ پژوهشی و پایان‌نامه در رشته‌های تخصصی و تربیت بیش از ۷۷۰ دانش‌آموخته و پژوهشگر از افتخارات پژوهشگاه در این حوزه می‌باشد.
مراکز و بخش‌ها
شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی
شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در سال ۱۳۷۴ به منظور کمک به توسعه علوم انسانی، آگاهی مجامع علمی، برنامه ریزان آموزشی و فرهنگی، استادان و دانشجویان از کیفیت متون منتشر شده در حوزه علوم انسانی به ویژه متون درسی و کمک درسی دانشگاهی، تأسیس شد.
هدف کلی این شورا، نقد و بررسی متون و کتب رشته‌های علوم انسانی است، تا از نکات مثبت و منفی آنها مطلع شده و در بهبود امتیازات و رفع نواقص و ایرادات موجود در آن متون بکوشد و از این طریق برای بهبود کمی - کیفی و علمی - ارزشی منابع درسی علوم انسانی اقدام نماید. در این مسیر، کتب نمونه موجود در دروس رشته‌ها را تشویق و ترویج می‌نماید و الگوهایی را برای تدوین کتب به منظور رفع خلاء موجود در دروس رشته‌ها، به فراخور هدف و جایگاه آن درس در بدنه رشته مربوطه ارائه می‌نماید.
مرکز اسناد فرهنگی آسیا
مرکز اسناد فرهنگی آسیا (Asian Cultural Documentation Center for UNESCO) به منظور شناساندن میراث فرهنگی و معرفی و ترویج فرهنگ کشورهای آسیایی به یکدیگر و به جهانیان و گسترش تعامل علمی، فرهنگی و هنری میان کشورهای آسیایی فعالیت می‌کند. این مرکز موظف به گردآوری، طبقه‌بندی و انتشار اطلاعات مربوط به اسناد و مدارک فرهنگی و تشویق و کمک به پژوهشها و بررسی‌های فرهنگی ملل آسیایی و تربیت پژوهشگر در این زمینه و همچنین گسترش تفاهم فرهنگی میان ملل است.
مقدمات تأسیس مرکز اسناد فرهنگی آسیا به کنفرانس بین‌الدولی که در زمینه سیاست‌های فرهنگی در سال ۱۹۷۳ در جاکارتای اندونزی از سوی یونسکو برگزار شده بود، بازمی‌گردد. مرکز اسناد فرهنگی آسیا در چهارم تیرماه سال ۱۳۵۶ به عنوان مرکزی مستقل و غیرانتفاعی که بودجه آن از سوی وزارت فرهنگ و هنر وقت تأمین می‌شد، تأسیس گردید. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ مرکز زیر نظر مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی (دبیرخانه شورای عالی فرهنگ و هنر سابق) درآمد. تا اینکه در ۲۶ آذرماه ۱۳۶۰ براساس مصوبه هیئت وزیران مرکز اسناد فرهنگی آسیا در مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی فعلی) ادغام شد.
مرکز تحقیقات امام علی
شناسایی و عرضه ابعاد اجتماعی سیره نظری و عملی امام علی به جامعه بشری بمنظور حرکت به سوی جامعه علوی، از اهداف تأسیس این مرکز است.
طرح جامع اعتلای علوم انسانی
طرح اعتلا، مجموعه پروژه‌هایی به هم‌پیوسته، مرتبط با یکدیگر و مسئله محور است که با پشتوانهٔ بهره‌گیری از مطالعات جهانی و ملی و به صورت شبکه ای محصول گرا و هم‌افزایانه طراحی شده‌است. هدف این طرح افزایش کارایی و بالندگی علوم انسانی در کشور و کمک به ایفای نقش مؤثر این علوم در گشودن افق‌های توسعه و پیشرفت کشور و ترسیم پایه‌های تمدنی آینده ایران است.
مجلات
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دارای بیش از بیست مجله در زمینه علوم انسانی با امتیاز علمی پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که آماری منحصر به فرد محسوب می‌شود:
ـ نشریه پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی: بررسی و نقد منابع، برنامه‌های آموزشی و پژوهشی و شیوه‌های اجرایی برنامه‌های علوم انسانی
ـ نشریه پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی: پژوهش‌هایی در حوزه تاریخ اجتماعی و اقتصادی در ایران
ـ نشریه آفاق الحضاره الاسلامیه: به زبان عربی و در زمینه پژوهش در علوم اسلام اعم از کلام، فقه و تاریخ اسلامی
ـ نشریه جستارهای تاریخی: پژوهش‌هایی در حوزه تاریخ ایران با اولویت تاریخ فرهنگی
ـ نشریه پژوهش‌های علم و دین: پژوهش در حوزه‌های مطالعاتی مرتبط با علم و دین
ـ نشریه ادبیات پارسی معاصر: تحقیقات ادبی معاصر، پژوهش در متون نظم و نثر معاصر اعم از داستان، شعر و طنز، نظریه‌های ادبی و ادبیات تطبیقی در ارتباط با جهان معاصر
ـ نشریه منطق پژوهی: پژوهش در موضوعات منطق قدیم، منطق جدید، فلسفه منطق، منطق تطبیقی
ـ نشریه اقتصاد تطبیقی: مطالعات تطبیقی بین مکاتب و نظریه‌های مختلف اقتصادی و مطالعات بین رشته‌ای اقتصادی
ـ نشریه حکمت معاصر: پژوهش در موضوعات فلسفه، کلام و عرفان اسلامی معاصر
ـ نشریه کهن نامه ادب پارسی: پژوهش در متون نظم و نثر کهن، تصحیح متون، نقد و بررسی متون و نقد ادبی ادبیات پارسی
ـ نشریه تحقیقات تاریخ اجتماعی: پژوهش در موضوعات اجتماعی با نگاه تاریخی
ـ نشریه زبان شناخت: پژوهش در خصوص زبانشناسی تاریخی و همگانی
ـ نشریه تفکر و کودک: پژوهش‌های مرتبط با فکر پروری و خلاقیت در کودکان
ـ نشریه غرب‌شناسی بنیادی: پژوهش در موضوعات اساسی فلسفه غرب
ـ نشریه پژوهش نامه زنان: پژوهش در محورهای سیاست، فرهنگ و اقتصاد در موضوع منزلت زن
ـ نشریه پژوهش‌نامه علوی: پژوهش در خصوص فرهنگ و معارف علوی
ـ نشریه جامعه پژوهی فرهنگی: پژوهش در موضوعات جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و روانشناسی اجتماعی با رویکرد فرهنگی
ـ نشریه جستارهای فلسفه دین: پژوهش در موضوعات اساسی فلسفه دین
ـ نشریه رسانه و فرهنگ: پژوهش در خصوص نقش رسانه در فرهنگ سازی و تأثیر و تأثر متقابل
ـ نشریه فلسفه علم: پژوهش‌هایی در فلسفه علم با تأکید بررسی مبانی نظری علم در ایران
ـ نشریه جستارهای سیاسی معاصر: پژوهش‌های مرتبط با سیاست نظری و عملی و اندیشه سیاسی در اسلام
کتابخانه‌ها
کتابخانه مرکزی پژوهشگاه در ساختمکان اصلی آن قرار دارد، این کتابخانه در سال ۱۳۶۱ از ادغام چندین مجموعه دیگر شکل گرفته‌است و هم‌اکنون یکی از غنی‌ترین مجموعه‌ها در زمینه علوم انسانی کشور را در اختیار دارد. مجموعه این کتابخانه بالغ بر ۱۰۰ هزار جلد کتاب است که حدود ۴۵ هزار جلد از کتابها به زبانهای فارسی و ترکی و حدود ۵۵ هزار جلد نیز به زبانهای انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی و سایر زبانهاست. این کتابخانه همچنین آرشیوی بالغ بر ۵۰ هزار نسخه از نشریات فارسی، انگلیسی و فرانسه را نیز در اختیار دارد که در قالب ۸۰۳ عنوان نشریه فارسی و ۳۸۵ عنوان نشریه ادواری انگلیسی و فرانسوی قرار دارند. همچنین بیش از ۱۰۰۰ عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری و تعداد محدودی عکس نسخ خطی و تعدادی لوح فشرده و نقشه نیز در این کتابخانه موجود است. استفاده از منابع کتابخانه برای تمامی پژوهشگران و دانشجویان آزاد است. اعضای هیئت علمی، پژوهشگران، کارمندان و دانشجویان پژوهشگاه نیز می‌توانند طبق ضوابط مصوب کتاب را امانت بگیرند. همچنین متخصصان، پژوهشگران و دانشجویان علوم انسانی سراسر کشور می‌توانند از طریق خدمات مرجع الکترونیکی کتابخانه با همکاران کتابخانه در ارتباط بوده و اطلاعات خود را به دست آورند.
علاوه بر کتابخانه مرکزی، کتابخانه استاد مینوی نیز از جمله بخش‌های وابسته به پژوهشگاه هست که وقف شادروان استاد مجتبی مینوی است و در خیابان شریعتی قرار دارد. مجموعه این کتابخانه بالغ بر ۲۰ هزار جلد کتاب به زبانهای مختلف و در حوزه ایرانشناسی و فرهنگ است.
همچنین کتابخانه مرحوم دانش‌پژوه که در طبقه دوم ساختمان مینوی قرار دارد بالغ بر ۴۵۰۰ عنوان کتاب به زبانهای مختلف موجود دارد. قابل ذکر است تمامی منابع موجود در این کتابخانه از طریق اینترنت قابل جستجو هستند.
انتشارات
انتشارات پژوهشگاه با هدف تولید و توزیع کتاب و انتشار آثار محققان داخل و خارج پژوهشگاه فعالیت می‌کند. ظرفیت چاپ کتاب در پژوهشگاه سالانه بیش از ۶۰ عنوان کتاب است. تاکنون بیش از ۷۰۰ عنوان کتاب توسط این انتشارات منتشر شده‌است. انتشارات پژوهشگاه طی دهه‌های اخیر به انتشار آثار اساتید و پژوهشگران پژوهشگاه و دانشوران و اعضای هیئت علمی غیر عضو پژوهشگاه اقدام می‌کند. طی نیم قرن گذشته بسیاری از آثار برجسته علوم انسانی کشور توسط انتشارات پژوهشگاه یا مؤسساتی که در آن ادغام شده‌اند منتشر شده‌است. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پرتال جامع علوم انسانی
پرتال جامع علوم انسانی به آدرس www.ensani.ir به منظور ایجاد مرکزی برای دسترسی و هم افزایی فعالیت‌های علمی و پژوهشی در حوزه علوم انسانی با اهداف ذیل آغاز به کار نموده‌است:
- ایجاد بانک اطلاعات جامع و روزآمد مقالات، با دسترسی آسان، رویه یکسان و رفع محدودیت‌های شکلی، زمانی و سازمانی موجود.
- معرفی تخصصی پژوهشگران و اساتید در حوزه‌های تخصصی علوم انسانی جهت تقویت حقوق معنوی.
- فراهم نمودن بستری برای جریان‌سازی و مدیریت محتوای علوم انسانی جهت جلوگیری از تضییع منابع مادی و معنوی جامعه علمی کشور در روندهای تکراری و کلیشه ای کنونی.
- ایجاد زمینه مساعد برای بومی سازی علوم انسانی در کشور.
وجه تمایز پرتال جامع علوم انسانی با سایر پایگاه داده‌های مشابه، دسته‌بندی موضوعی داده‌های علمی در آن می‌باشد که در قالب بیش از ۳۲۰۰ موضوع، حوزه‌های مختلف علوم انسانی را شامل می‌شود. مزیت دیگر پرتال جامع علوم انسانی دسترسی آسان و رایگان مخاطبان به منابع پرتال جامع علوم انسانی می‌باشد.
در حال حاضر پرتال جامع علوم انسانی با بیش از ۲۹۰ هزار داده علمی تمام متن در خدمت جامعه علمی کشور می‌باشد.
شبکه نخبگان علوم انسانی
شبکه نخبگان علوم انسانی در زمان مدیریت دکتر صادق آئینه وند راه اندازی شد. با این حال این شبکه باید بازطراحی شود و جایگاه آن ارتقاء یابد. هم‌اکنون شبکه نخبگان در تمام کشور عضو دارد و مورد استفاده پژوهشگران و اساتید قرار می‌گیرد. با این حال ظاهراً سامانه مشخصی با این عنوان وجود ندارد.
منابع
- http://www.ihcs.ac.ir/fa/page/1446/درباره-پژوهشگاه-علوم-انسانی. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - «سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ــ دربارهٔ ما». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۴.
- وبگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- با حکم وزیر علوم، حسینعلی قبادی سرپرست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی شد|وب‌سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری