زبان آلبانیایی

زبان آلبانیایی (به آلبانیایی: Gjuha shqipe، جیوها ش‌چیپه) زبانی است از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی که نزدیک به ۶ میلیون گویشور دارد. خاستگاه این زبان آلبانی و کوزوو است ولی در دیگر جاهای بالکان که آلبانی‌زبانان زندگی می‌کنند مانند مقدونیه، مونته‌نگرو و جنوب صربستان نیز به این زبان سخن می‌گویند. هم‌چنین گروه‌های آلبانیایی زبان نیز در یونان، کرانه‌های جنوب خاوری ایتالیا و سیسیل به این زبان سخن می‌گویند. هم‌چنین کشورهایی که مهاجرانی از بالکان را در خود پذیرفته‌اند مانند کشورهای اسکاندیناوی، آلمان، بریتانیا، استرالیا، آمریکا، ترکیه و … هم گویشورانی به این زبان دارند. این زبان از دو گویش اصلی توسک (گویش جنوبی) و گِگ (گویش شمالی) تشکیل شده‌است. زبان رسمی/نوشتاری آلبانیایی بر اساس گویش توسک می‌باشد

زبان آلبانیایی
شمار گویشوران	۵٫۴ million  (ca.۲۰۱۱)
تبار	هندواروپایی زبان آلبانیایی
گویش‌ها	گِگ توسک Arbëreshë Arvanitika
سامانه نوشتاری	الفبای لاتین (Albanian alphabet) Albanian Braille
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	آلبانی  کوزوو  جمهوری مقدونیه شمالی^[a]  مونته‌نگرو^[a][1]
زبان اقلیت شناخته‌شده در	ایتالیا[2]  صربستان[3]  کرواسی[4]  بلغارستان  رومانی [5]
تنظیم‌شده توسط	officially by the Social Sciences and Albanological Section of the Academy of Sciences of Albania
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	sq
ایزو ۲–۶۳۹	alb (B) sqi (T)
ایزو ۳–۶۳۹	sqi – کد همگانی کدهای اختصاصی: aae – [[Arbëreshë]] aat – [[Arvanitika]] aln – [[Gheg]] als – [[Tosk]]
گلاتولوگ	alba1267[6]
زبان‌شناسی	55-AAA-aaa to 55-AAA-ahe (25 varieties)
Current distribution of the Albanian language in اروپا:   regions where Albanian is the language of the majority   regions where Albanian is the language of a significant minority

لهجه‌های آلبانیایی.

دسته‌بندی

در سال ۱۸۵۴ میلادی زبان‌شناس آلمانی فرانتس بوپ این زبان را از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی شمرد. این زبان در میان زبان‌های این خانواده در شاخه‌ای منحصربه‌فرد جای دارد.

برخی پژوهشگران بر این باورند که این زبان از زبان‌های ایلیری، داسی و تراکیه‌ای مشتق‌شده‌است. برخی هم این زبان را از خانوادهٔ زبان‌های اسلاوی، بالتیک یا ژرمنی می‌دانند.

همسنجی با دیگر زبان‌های هندواروپایی

آلبانیایی	muaj	i ri / e re	nënë	motër	natë	hundë	tre	i zi /e zezë	i kuq / e kuqe	i/ e gjelbër/blertë	i/e verdhë	ujk
دیگر زبان‌های هندواروپایی
سانسکریت	māsa	nava	mātṛ	svasṛ	nakti	nasa	tri	kāla	rudhira	hari	pīta	vṛka
فارسی	ماه	نو	مادر	خواهر	شب	دماغ	سه	سیاه	سرخ	سبز	زرد	گرگ
انگلیسی	month	new	mother	sister	night	nose	three	black	red	green	yellow	wolf
لاتین	mēnsis	novus	māter	soror	nox	nasus	trēs	āter, niger	ruber	viridis	flāvus, gilvus	lupus
رومانیایی	luna	nou/noi	mamă	soră	noapte	nas	trei	negru	roşu	verde	galben	lup
فرانسوی	mois	nouveau/neuf	mère	sœur	nuit	nez	trois	noir	rouge	vert	jaune	loup
ایتالیایی	mese	nuovo	madre/mamma	sorella	notte	naso	tre	nero	rosso	verde	giallo	lupo
ایرلندی	mí	nua	máthair	deirfiúr	oiche	srón	trí	dubh	dearg	glas, uaine	buí	mac tíre, faolchú
ویلزی	mis	newydd	mam	chwaer	nos	trwyn	tri	du (/di/)	coch, rhudd	gwyrdd, glas	melyn	blaidd
لاتویایی	mēnesis	jauns	māte	māsa	nakts	deguns	trīs	melns	sarkans	zaļš	dzeltens	vilks
یونانی باستان	μήν mēn	νέος néos	μήτηρ mētēr	αδελφή adelphē	νύξ núx	ῥίς rhís	τρεῖς treĩs	μέλας mélas	ἐρυθρός eruthrós	χλωρός khlōrós	ξανθός xanthós	λύκος lúkos
بلغاری	месец mesec	нов nov	майка majka	сестра sestra	нощ nošt	нос nos	три tri	черен čeren	червен červen	зелен zelen	жълт žălt	вълк vălk
صربی	месец mesec	нов nov	мајка, матер majka,mater	сестра sestra	ноћ noć	нос nos	три tri	црн crn	црвен crven	зелен zelen	жут žut	вук vuk
کروات	mjesec	nov	majka	sestra	noć	nos	tri	crn	crven	zelen	žut	vuk
لیتوانیایی	mėnesis/mėnuo	naujas	mama	sesuo/sesė	naktis	nosis	trys	juoda	raudona	žalia	geltona	vilkas

سامانهٔ نوشتاری

از سدهٔ پانزدهم میلادی الفباهای گوناگونی را برای نگارش آلبانیایی به کار برده‌اند. برای این کار از حروف ایتالیایی یا یونانی و گاه عربی استفاده می‌شد. لهجهٔ توسک آلبانیایی را با الفبای یونانی و لهجهٔ چِگ را با الفبای لاتین می‌نوشتند. هردوی این لهجه‌ها را گاه با الفبای عربی که برای نگارش زبان ترکی عثمانی کاربرد داشت و نیز سیریلیک و برخی خط‌های بومی نیز می‌نوشتند. در سال ۱۹۰۸ میلادی به‌طور رسمی زبان آلبانیایی برپایهٔ لهجهٔ چِگ استانداردسازی شد و الفبای لاتین نیز با اصلاحاتی جنبهٔ رسمی یافت. پس از جنگ جهانی دوم لهجهٔ توسک لهجهٔ رسمی و همگانی آلبانیایی گردید.

منابع

1. "Language and alphabet Article 13". Constitution of Montenegro. WIPO. 19 October 2007. Serbian, Bosnian, Albanian and Croatian shall also be in the official use.
2. Franceschini 2014, pp. 533–534 [https://books.google.com.au/books?id=wKnnBQAAQBAJ&pg=PT536
3. "Application of the Charter in Serbia" (PDF). European Charter for Regional or Minority Languages. 11 June 2013. pp. 4–5, 9.
4. Franceschini, Rita (2014). "Italy and the Italian-Speaking Regions". In Fäcke, Christiane. Manual of Language Acquisition. Walter de Gruyter GmbH. p. 546. ISBN 9783110394146.
5. "Reservations and Declarations for Treaty No.148 – European Charter for Regional or Minority Languages". Council of Europe. Council of Europe. Archived from the original on 8 December 2015. Retrieved 3 December 2015.
6. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Albanian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Albanian language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۰۸.