زبان ترکی عثمانی
زبان ترکی عثمانی یا زبان عثمانی (به ترکی عثمانی: لسان عثمانی، به ترکی استانبولی: Osmanlıca) زبان رایج و غالب در امپراتوری عثمانی بود. این زبان شمار فراوانی وامواژهٔ عربی و فارسی داشت و با الفبای عربی نوشته میشد. در دوران اقتدار امپراتوری عثمانی (سدهٔ ۱۶ام میلادی)، شمارهٔ واژگان بیگانه در ادبیات ترکی از واژههای بومیِ ترکی بسیار افزونتر بود،[2] تا آنجا که میزان واژههای فارسی و عربی در برخی از نوشتهها تا ۸۸ درصد نیز میرسید.[3]
زبان ترکی عثمانی | |
---|---|
لسان عثمانى lisân-ı Osmânî | |
منطقه | امپراتوری عثمانی |
دوره | آغاز: سدهٔ ۱۵ام میلادی پایان: سدهٔ ۲۰ام میلادی[1] |
زبانهای ترکی
| |
گونههای نخستین | ترکی آناتولی کهن
|
الفبای ترکی عثمانی | |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | دودمان خدیوی مصر امپراتوری عثمانی حکومت قفقاز جنوبغربی دولت موقت تراکیهٔ غربی دولت ملی مجلس بزرگ دولت کرت |
کدهای زبان | |
ایزو ۲–۶۳۹ | ota |
ایزو ۳–۶۳۹ | ota |
فهرست لینگوییست | ota |
گلاتولوگ | هیچ کدام |
سرانجامْ ترکی عثمانی به شکل هنگفتی از زبان طبقهٔ پایین و قشر کمسوادتر و روستاییِ جامعه که به ترکی عامیانه صحبت میکردند، فاصله گرفت؛ تا اندازهای که ترکی عثمانی برای این گروه از جامعه نامفهوم و غامض و گُنگ مینمود. ترکی عامیانه که پایه و اساس ترکی نوینِ امروزی است، به مراتب واژههای بیگانهٔ کمتری را در خود جای داده بود.[4]
نمونهٔ متن
شعری از کتاب وحدتنامه نوشتهٔ اسحاق خواجه[5]:
پرتوانداز نور پیشانی | یوق عجب دینسه یوسف ثانی | |
جان و دل داده حسننه نسوان | عشق و سوزی ایله زلیخاسان | |
سایهآسا فتادهٔ راهی | ذرهدن چوق ایدی هواخواهی |
شعری از کتاب عثمانلی شاعرلری نوشته معلم ناجی[6]:
ای کمان ابروسنه پیوسته قربان اولدیغم
زلف شوریدهك غمندندر پریشان اولدیغم
مقایسهٔ واژگان
فهرست واژگان جایگزینشده در ترکی به صدها واژه میرسد که برخی از آنها در زیر آورده شدهاست:
فارسی | عثمانی | ترکی استانبولی |
---|---|---|
واجب | واجب vâcib | zorunlu |
دشوار | مشکل müşkül | güçlük, zorluk |
شهر | شهر şehir | kent/şehir |
سیاه | سیاهsiyah | Kara |
دستور زبان
حالتها
- حالت نهادی و راییِ ناشناس (مفعولیِ نکره): Ø، بدون پسوند.
مثال: «گول» göl = دریاچه، دریاچهای
«چوربه» çorba = شوربا
«گیجه» gece = شب
«طاوشان گترمش» tavşan getirmiş = او خرگوشی آورد.
- حالت اضافه: پسوند «ڭ/نڭ». این پسوند به مضافٌالیه افزوده میشد. برای واژههای مختوم به همخوان از «ڭ» (برای نمونه: کتابڭ) و برای واژههای مختوم به واکه از «نڭ» (برای نمونه: پاشانڭ) استفاده میشد.
«پاشانڭ کتابی» Paşanın kitabı = کتابِ پاشا
«کتابڭ جلدی» kitabın cildi = جلدِ کتاب
- حالت راییِ شناس (مفعولیِ معرفه): پسوند «ی» به مفعولِ معرفه افزوده میشد.
مثال: «طاوشانی گترمش» tavşanı getürmiş = او خرگوش را آورد.
واکههای u و ü برخلاف ترکی نوین در خط عثمانی تمیز داده نمیشدند.
- حالت مکانی (اَندَری): پسوند «ده» de/-da-
مثال:
«مکتبده» mektebde = در مدرسه
«قفصده» kafesde = در قفس
«باشده» başda = در آغاز
«شهرده» şehirde = در شهر
فعلها
صرف زمان گذشته به شرح زیر است:
شخص | مفرد | جمع |
---|---|---|
۱ | -irim | -iriz |
۲ | -irsiŋ | -irsiŋiz |
۳ | -ir | -irler |
منابع
پروژهٔ ویکیپدیا زبان ترکی عثمانی آزمایشی در ویکیمدیا انکوباتور موجود است. |
Wikipedia contributors, "Ottoman Turkish language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ottoman_Turkish_language&oldid=195828076 (accessed March 6, 2008).
- الگو:عنوان=language reform from Ottoman to Turkish
- Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, Volume 4.
- Bertold Spuler. Persian Historiography & Geography Pustaka Nasional Pte Ltd ISBN 9971774887 page 69
- Glenny, Misha (2001). The Balkans — Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999. Penguin. page 99.
- احمد افندی المشهور بإسحق خواجه، وحدتنامه، درسعادت (استانبول): ناشر: حافظ رفیع، ۱۳۰۲ ه.ق، ص۹۶
- معلم ناجی، عثمانلی شاعرلری، نشر مرتبیه (استانبول)، ناشر:آ.آصادوریان، ۱۳۰۷هـ.ق، ص ۱۵
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Ottoman Turkish». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.