زبان کاتالان

زبان کاتالان، کاتالانی یا کاتالونیایی (به کاتالان: Català) زبانی رومی‌تبار است که زبان رسمی کشور آندورا و یکی از زبان‌های رسمی در سه بخش خودمختار کاتالونیا، والنسیا و جزایر بالئاری در شمال کشور اسپانیا به‌شمار می‌رود. این زبان در شهرستان آلگرو ایتالیا نیز وضعیت رسمی دارد.[5] کاتالان همچنین در دپارتمان پیرنه-اورینتال فرانسه و دو منطقه لا فرانژا در آراگون و کارچه در مورسیا در شرق اسپانیا گفتگو می‌شود.

زبان کاتالان
Catalan–Valencian–Balearic
català
بیان	[kətəˈla]
زبان بومی در	اسپانیا، آندورا، فرانسه، ایتالیا
شمار گویشوران	۴٫۱ میلیون نفر[1]  (۲۰۱۲) مجموع گویشوران: بیش از ۱۰ میلیون (زبان مادری به‌علاوه زبان دوم؛ ۲۰۱۸)[2]
تبار	هندواروپایی ایتالی رومی غربی گالی-رومی[3] اکسیتانو-رومی[3] زبان کاتالان
گونه‌های نخستین	کاتالان باستان زبان کاتالان
گونه‌های معیار	کاتالان والنسیایی
سامانه نوشتاری	خط لاتین (الفبای کاتالان) بریل کاتالان
گونه‌های اشاره	کاتالان اشاره
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	آندورا همچنین در ۳ بخش اسپانیا:  جزایر بالئاری  کاتالونیا  بخش خودمختار والنسیا (به‌عنوان والنسیایی)
زبان اقلیت شناخته‌شده در	آلگرو (ساردینیا، ایتالیا)  آراگون (اسپانیا) پیرنه-اورینتال (فرانسه)
تنظیم‌شده توسط	سازمان پژوهش‌های کاتالان آکادمی زبان والنسیا
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	ca
ایزو ۲–۶۳۹	cat
ایزو ۳–۶۳۹	cat
گلاتولوگ	stan1289[4]
زبان‌شناسی	51-AAA-e
کاتالان تکلم می‌شود و رسمی است   کاتالان تکلم می‌شود ولی رسمی نیست   کاتالان در گذشته تکلم می‌شده ولی رسمی است

گسترهٔ زبان کاتالان در خاور اسپانیا.

مجموع گویشوران کاتالان بیش از ۱۰ میلیون نفر برآورد می‌شود. کاتالان در قرون وسطی از لاتین عامیانه در شرق پیرنه پدید آمد. این زبان در قرن نوزدهم میلادی شاهد یک احیای ادبی بود که در اوایل دهه ۱۹۰۰ به اوج خود رسید. به مناطق کاتالان‌زبان سرزمین‌های کاتالان (Països Catalans) می‌گویند. کاتالان دارای دو گونه معیار است. یکی که بر پایه کاتالان مرکزی (گویش بارسلونا) است و سازمان پژوهش‌های کاتالان در کاتالونیا آن را تنظیم می‌کند و دیگری که بر پایه گویش والنسیایی (گویش والنسیا) است و آکادمی زبان والنسیایی آن را تنظیم می‌کنند

نام

واژه کاتالان برگرفته از واژه کاتالونیا، نام منطقه‌ای که زبان در آن گفتگو می‌شود، است. برخی از زبان‌شناسان کاتالونیا (Catalunya) را از ریشه لاتین گاتیا لونیا (Gathia Launia) می‌دانند که از واژه گوتیا یا گاتیا آمده و به معنی «سرزمین گوت‌ها» است.[6][7]

نام کاتالان (català) در گویش‌های شرقی این زبان به صورت کَتَلا و در گویش‌های غربی به صورت کاتالا است. در بخش خودمختار والنسیا و کارچه به این زبان والنسیایی (valencià) گفته می‌شود؛ بنابراین، نام «والنسیایی» اگرچه اغلب برای ارجاع به گویش‌های والنسیا و کارچه استفاده می‌شود، اما توسط والنسیایی‌ها به عنوان یک نام برای کل زبان و هم‌معنی با کاتالان استفاده می‌شود.[8]

تاریخ

نقشه زبانی جنوب غربی اروپا

قرون وسطی

در قرن نهم، کاتالان در دو طرف انتهای شرقی پیرنه، و همچنین سرزمین‌های استان رومی هیسپانیا تاراکوننسیس در جنوب از لاتین عامیانه تکامل یافت.[9] از قرن هشتم به بعد، کاتالان‌ها با دفع مسلمانان قلمرو خود را به سمت جنوب و غرب گسترش دادند و زبانشان را در آن مناطق گستردند.[9] با جدایی شهرستان بارسلونا از امپراتوری کارولنژی در سال ۹۸۸، روند گسترش زبان کاتالان بیش از پیش تقویت شد.[10]

در قرن یازدهم، تلمیع‌های لاتین این مناطق شروع به نشان دادن عناصر کاتالان کرد.[11] کاتالان باستان اشتراکات بسیاری با گالی-رومی داشت و حاصل واگرایی از اکسیتان باستان بین قرن ۱۱ و ۱۴ بود.[12]

در طول سده‌های ۱۱ و ۱۲ قلمرو حاکمان کاتالان تا شمال رود ایبرو گسترش یافت[9] و آن‌ها در قرن سیزدهم سرزمین والنسیا و جزایر بالئاری را فتح کردند.[10] شهر آلگرو در ساردینیا در قرن ۱۴ با جمعیت کاتالان‌زبان دوباره آباد شد. این زبان به مورسیا نیز رسید که در قرن پانزدهم اسپانیایی‌زبان شد.[13]

در قرون وسطی، کاتالان دوران طلایی را پشت سر گذاشت و به اوج بلوغ و غنای فرهنگی رسید.[9] برای نمونه می‌توان به کارهای همه‌چیزدان مایورکایی رامون یوی (۱۲۱۵–۱۳۱۵)، چهار تواریخ بزرگ (سده‌های ۱۳–۱۴) و مکتب شعر والنسیا اشاره کرد که توسط آوزیاز مارک (۱۴۵۹–۱۳۹۷) به اوج خود رسید.[9] در قرن پانزدهم، شهر والنسیا به مرکز فرهنگی اجتماعی تاج‌وتخت آراگون تبدیل شد و کاتالان در سراسر جهان مدیترانه حضور داشت.[9] در این دوره، شورای سلطنتی یک زبان کاملاً معیار شده را تبلیغ کرد.[9] کاتالان در سیسیل تا قرن پانزدهم و در ساردینیا تا قرن هفدهم به عنوان زبان رسمی مورد استفاده قرار می‌گرفت.[13] کوستا کارراس در این دوره کاتالان را «یکی از زبان‌های بزرگ اروپای قرون وسطی» می‌نامید.[10]

رمان جوانمردانه تیرانت لو بلانک (۱۴۹۰) از مارتورل،[9] گذر از ارزش‌های قرون وسطایی به دوران رنسانس را نشان می‌دهد، چیزی که در آثار میجه نیز دیده می‌شود.[9] نخستین کتاب چاپ‌شده با روش چاپ سربی در شبه‌جزیره ایبری به زبان کاتالان بود.[14] [10]

آغاز دوران نوین

با اتحاد تاج‌های کاستیا و آراگون در سال ۱۴۷۹، استفاده از زبان اسپانیایی به تدریج از ارج بیشتری برخوردار شد[13] و این آغاز روند زوال کاتالان بود.[10][13] با آغاز سده ۱۶، ادبیات کاتالان تحت تأثیر زبان اسپانیایی قرار گرفت و ادیبان و مردم شهری دوزبانه شدند.[13]

با پیمان پیرنه (۱۶۵۹)، اسپانیا قسمت شمالی کاتالونیا را به فرانسه واگذار کرد و به زودی پس از آن گونه‌های محلی کاتالان آن مناطق تحت تأثیر زبان فرانسوی قرار گرفتند که در سال ۱۷۰۰ تبدیل به تنها زبان رسمی منطقه شد.[13][15]

اندکی پس از انقلاب فرانسه (۱۷۸۹)، جمهوری اول فرانسه استفاده رسمی از زبان‌های منطقه‌ای فرانسه، مانند کاتالان، آلزاسی، برتون، اکسیتان، فلامان و باسکی را ممنوع کرد و سیاست‌های تبعیض‌آمیزی را اعمال کرد.

فرانسه: قرن نوزدهم تا بیستم

مصوبه رسمی ممنوعیت استفاده از زبان کاتالان در فرانسه

پس از تأسیس مستعمره الجزایر توسط فرانسه از سال ۱۸۳۰، این سرزمین چندین موج از مهاجران کاتالان‌زبان را پذیرفت. مردم استان آلیکانته اسپانیا در اطراف وهران ساکن شدند و الجزیره بیشتر از کاتالونیای شمالی و مینورکا مهاجر داشت. گویش آن‌ها به پاتوئت معروف بود. تا سال ۱۹۱۱ تعداد کاتالان‌زبانان الجزایر در حدود ۱۰۰٬۰۰۰ نفر بود. پس از اعلام استقلال الجزایر در سال ۱۹۶۲، تقریباً همه کاتالان‌زبانان به کاتالونای شمالی یا آلیکانته گریختند. [16]

دولت فرانسه فقط زبان فرانسه را به عنوان زبان رسمی کشور به رسمیت می‌شناسد. با این وجود، در ۱۰ دسامبر ۲۰۰۷، شورای عمومی پیرنه-اورینتال کاتالان را به عنوان یکی از زبان‌های این اداره به رسمیت شناخت[17] و در صدد ارتقا بیشتر آن در زندگی عمومی و آموزش است.

اسپانیا: قرن هجدهم تا بیستم

زوال کاتالان در قرن ۱۶ و ۱۷ ادامه یافت. شکست ائتلاف طرفدار هابسبورگ در جنگ جانشینی اسپانیا (۱۷۱۴) مجموعه‌ای از قوانین را آغاز کرد که در میان سایر اقدامات متمرکز، استفاده از زبان اسپانیایی را در اسناد قانونی در سراسر اسپانیا اجباری می‌کرد.

با این حال، قرن نوزدهم شاهد احیای ادبی کاتالان بود (رونسانس کاتالان یا Renaixença)، که تا به امروز ادامه داشته‌است.[13] این دوره با قصیده به میهن (۱۸۳۳) از اریباو آغاز می‌شود. این روند در نیمه دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با کارهای ورداگر (شعر)، اولر (رمان رئالیستی) و گویمرا (درام) دنبال شد.[18]

در قرن نوزدهم، منطقه کارچه، در استان مورسیا، با حضور کاتالان‌زبانان سرزمین والنسیا دوباره آباد شد.[19] جمهوری دوم اسپانیا (۱۹۳۱ تا ۱۹۳۹) شاهد یک دوره آزادی کوتاه‌مدت برای کاتالان بود و بیشترین محدودیت‌ها در مورد آن برداشته شده بودند.[13] علی‌رغم معیارسازی املایی در سال ۱۹۱۳ و وضعیت رسمی زبان در جمهوری دوم اسپانیا، در اسپانیای فرانکو استفاده از کاتالان در مدارس و در ادارات دولتی بین سال‌های ۱۹۳۹ و ۱۹۷۵ ممنوع بود.[20] [13] با توجه به خواست فرانکو برای همگن بودن جمعیت اسپانیا، برخی از کاتالونیایی‌ها، که بیشتر از اعضای طبقه بالا بودند، آغاز به عدم استفاده از کاتالان کردند. مهاجرت‌های اسپانیایی‌زبانان در دهه ۱۹۵۰ از سایر مناطق اسپانیا به کاتالونیا نیز علاوه بر از دست دادن ارج کاتالان و ممنوعیت استفاده از آن در مدارس، به کاهش استفاده از این زبان کمک کرد. بیشتر این مهاجران از وجود زبان کاتالان بی‌اطلاع بودند و بنابراین نیازی به یادگیری یا استفاده از آن احساس نمی‌کردند. با وجود همه این سختی‌ها، کاتالان همچنان به صورت خصوصی در خانه‌ها مورد استفاده قرار گرفت و پس از پایان دیکتاتوری فرانکو توانست زنده بماند.[21]

امروزه

از زمان انتقال اسپانیا به دموکراسی (۱۹۷۵–۱۹۸۲)، کاتالان به عنوان یک زبان رسمی، در آموزش و رسانه‌های جمعی نهادینه شده‌است. همه این‌ها به افزایش ارج آن کمک کرده‌اند.[22] در کاتالونیا، یک جامعه بزرگ غیردولتی چندزبانه وجود دارد.[22] تدریس زبان کاتالان در همه مدارس اجباری است،[13] اما استفاده از زبان اسپانیایی برای تحصیل در سامانه آموزش عمومی کاتالونیا در دو حالت ممکن است - اگر آموزگار تشخیص دهد یا در حین روند یادگیری یک یا چند دانش‌آموز مهاجر تازه‌وارد.[23] همچنین تغییراتی میان‌نسلی به سمت کاتالان وجود دارد.[13]

براساس آمار مؤسسه آماری کاتالونیا، در سال ۲۰۱۳ زبان کاتالان دومین رایج در کاتالونیا پس از اسپانیایی بود و ۴۷٫۵٪ از جمعیت اسپانیایی، ۳۶٫۴٪ کاتالان و ۷٪ هر دو زبان را زبان بومی خود می‌دانستند.[24] در سال ۲۰۰۳، همان مطالعات نشان داد که هیچ ترجیحی برای شناسایی هویت در بین افراد بالای ۱۵ سال وجود ندارد: ۵٪ با هر دو زبان، ۴۴٫۳٪ با کاتالان و ۴۷٫۵ با اسپانیایی خود را معرفی می‌کردند.[25] دولت خودمختار کاتالونیا برای ترویج استفاده از کاتالان، بخشی از بودجه سالانه خود را با نهادهایی مانند کنسرسیوم عادی‌سازی زبانی (Consorci per a la Normalització Lingüística) صرف ارتقا استفاده از کاتالان در کاتالونیا و سایر مناطق می‌کند.[26][27]

در آندورا، کاتالان همیشه تنها زبان رسمی بوده‌است.[13] از زمان ابلاغ قانون اساسی ۱۹۹۳ این کشور، چندین سیاست حامی کاتالان، مانند آموزش متوسط کاتالان، اجرا شده‌است.[13]

از طرف دیگر، چندین فرایند تغییر زبان در حال حاضر در حال انجام است. در ناحیه کاتالونیای شمالی فرانسه، کاتالان همان روند سایر زبان‌های اقلیت فرانسه را دنبال کرده‌است، زیرا بیشتر گویشوران بومی آن ۶۰ سال یا بیشتر (از سال ۲۰۰۴) هستند.[13] کاتالان به عنوان یک زبان خارجی توسط ۳۰٪ از دانش آموزان دوره ابتدایی و ۱۵٪ از دوره متوسطه تحصیل می‌شود.[13] انجمن فرهنگی La Bressola شبکه‌ای از مدارس تحت مدیریت جامعه را به کاتالان ترویج می‌کند.

در استان آلیکانته، اسپانیایی و در آلگرو ایتالیایی در حال جایگزینی با کاتالان هستند.[22] همچنین در بخش والنسیا، ایبیزا، و به میزان کمتری، در بقیه جزایر بالئاری دوزبان‌گونگی کاملاً ریشه‌ای وجود دارد.[13]

دسته‌بندی

زبان کاتالان را در شاخه اکسیتانو-رومی زبان‌های گالی-رومی است که خود از شاخه غربی گروه رومی زبان‌های هندواروپایی به‌شمار می‌رود.

کاتالان دارای درجات مختلفی شباهت به گونه‌های زبانی تحت عنوان اکسیتان دارد.

رابطه با سایر زبان‌های رومی

طبق اتنولوگ، تشابه واژگانی بین کاتالان و سایر زبان‌های رومی به شرح زیر است: ۸۷٪ با ایتالیایی؛ ۸۵٪ با پرتغالی و اسپانیایی؛ ۷۶٪ با لادین؛ ۷۵٪ با ساردنیایی؛ و ۷۳٪ با رومانیایی.[28]

مقایسه ۲۴ واژه در زبان‌های رومی[29][30]

واژه	کاتالان	اکسیتان	(کامپیدانی) ساردنیایی	ایتالیایی	فرانسوی	اسپانیایی	پرتغالی	رومانیایی
عموزاده	cosí	cosin	fradili	cugino	cousin	primo	primo	văr
برادر	germà	fraire	fradi	fratello	frère	hermano	irmão	frate
خواهرزاده	nebot	nebot	nebodi	nipote	neveu	sobrino	sobrinho	nepot
تابستان	estiu	estiu	istadi	estate	été	verano, estío[31]	verão, estio[31]	vară
عصر	vespre	ser, vèspre	seru	sera	soir	tarde, noche[32]	tarde, serão[32]	seară
صبح	matí	matin	mangianu	mattina	matin	mañana	manhã, matina	dimineață
ماهی تابه	paella	padena	paella	padella	poêle	sartén	frigideira, fritadeira	tigaie
تخت	llit	lièch, lèit	letu	letto	lit	cama, lecho	cama, leito	pat
پرنده	ocell, au	aucèl	pilloni	uccello	oiseau	ave, pájaro	ave, pássaro	pasăre
سگ	gos, ca	gos, canh	cani	cane	chien	perro, can	cão, cachorro	câine
آلو	pruna	pruna	pruna	prugna	prune	ciruela	ameixa	prună
کَره	mantega	bodre	burru, butiru	burro	beurre	mantequilla, manteca	manteiga	unt
تکه	tros	tròç, petaç	arrogu	pezzo	morceau, pièce	pedazo, trozo[33]	pedaço, bocado	bucată
خاکستری	gris	gris	canu	grigio	gris	gris, pardo[34]	cinza, gris	gri,[35] sur, cenușiu
گرم	calent	caud	callenti	caldo	chaud	caliente	quente	fierbinte
بسیار	massa	tròp	tropu	troppo	trop	demasiado	demais, demasiado	prea
خواستن	voler	vòler	bolli(ri)	volere	vouloir	querer	querer	a vrea
گرفتن	prendre	prene, prendre	pigai	prendere	prendre	tomar, prender	apanhar, levar	a lua
نماز خواندن	pregar	pregar	pregai	pregare	prier	orar	orar, rezar, pregar	a se ruga
پرسیدن	demanar/preguntar	demandar	dimandai, preguntai	domandare	demander	pedir, preguntar	pedir, perguntar	a cere, a întreba
گشتن	cercar/buscar	cercar	circai	cercare	chercher	buscar	procurar, buscar	a căuta
وارد شدن	arribar	arribar	arribai	arrivare	arriver	llegar, arribar	chegar	a ajunge
سخن گفتن	parlar	parlar	chistionnai, fueddai	parlare	parler	hablar, parlar	falar, palrar	a vorbi
خوردن	menjar	manjar	pappai	mangiare	manger	comer	comer (papar in slang), manjar	a mânca

پراکندگی جغرافیایی

مناطق کاتالان‌زبان به خاکستری تیره. سرزمین‌های تاریخی کاتالان‌زبان با خاکستری روشن

کاتالونیای شمالی کاتالونیا آلگرو لا فرانژا والنسیا کارچه ساردینیا (ایتالیا) آراگون (اسپانیا) مورسیا (اسپانیا) فرانسه آندورا جزایر بالئاری

به‌طور سنتی سرزمین‌های کاتالان‌زبان را گاهی سرزمین‌های کاتالان (Països Catalans) می‌نامند که مبتنی بر قرابت فرهنگی و میراث مشترک و همچنین تفسیر سیاسی است اما هیچ وضعیت رسمی ندارد. تفسیرهای مختلف از این اصطلاح ممکن است شامل برخی یا همه این مناطق باشد.

سرزمین‌هایی که کاتالان رایج است[36]

کشور	سرزمین	نام کاتالان
آندورا	آندورا	Andorra
فرانسه	کاتالونیای شمالی	Catalunya Nord
اسپانیا	کاتالونیا	Catalunya
	بخش خودمختار والنسیا	Comunitat Valenciana
	لا فرانژا	La Franja
	جزایر بالئاری	Illes Balears
	کارچه	El Carxe
ایتالیا	آلگرو	L'Alguer

شمار گویشوران

شمار افرادی که به زبان کاتالان تسلط دارند، بسته به منابع مورد استفاده متفاوت است. یک مطالعه در سال ۲۰۰۴ شمار کل گویشوران کاتالان را با تطبیق درصد گویشوران هر منطقه‌ای که کاتالان صحبت می‌کند، ۹ تا ۹٫۵ میلیون نفر برآورد کرد.[37] وب سایت دولت کاتالونیا تخمین زده‌است که در سال ۲۰۰۴، ۹٬۱۱۸٬۸۸۲ گویشور کاتالان وجود داشته‌است.[38] این ارقام فقط بیانگر سخنرانان بالقوه است. امروز این زبان، فقط زبان بومی ۳۵٫۶٪ از جمعیت کاتالان‌هاست.[39] طبق اتنولوگ، کاتالان در سال ۲۰۱۲ چهار میلیون گویشور مادری و پنج میلیون گویشور دوم داشته‌است.

طبق پژوهشی در سال ۲۰۱۱ تعداد کل کاتالان‌زبانان بیش از ۹٫۸ میلیون نفر بود که ۵٫۹ میلیون نفر از آن‌ها در کاتالونیا زندگی می‌کردند. بیش از نیمی از آن‌ها به کاتالان به عنوان زبان دوم گفتگو می‌کردند و بومیان در حدود ۴٫۴ میلیون نفر بودند (در کاتالونیا بیش از ۲٫۸ میلیون نفر).[40] شمار بسیار کمی تک‌زبانه کاتالان وجود دارد. اساساً، تقریباً همه کاتالان‌زبانان در اسپانیا دوزبانه کاتالان و اسپانیایی هستند. در کاتالونیای شمالی، امروزه فقط اقلیتی به زبان کاتالان گفتگو می‌کنند و فرانسوی زبان بیشتر ساکنان آنجا است. طبق یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۹ توسط دولت کاتالونیا، زبان اصلی ۳۱٫۵٪ از ساکنان کاتالونیا در خانه کاتالان بود در حالی که ۵۲٫۷ درصد اسپانیایی، ۲٫۸ درصد کاتالان و اسپانیایی و ۱۰٫۸ درصد زبان‌های دیگر را انتخاب کرده بودند.[41]

اسپانیایی بیشترین زبان گفتگو شده در بارسلونا است (طبق سرشماری زبانی که توسط دولت کاتالونیا در سال ۲۰۱۳ برگزار شد) و تقریباً همه آن را درک می‌کنند. طبق این سرشماری سال ۲۰۱۳، کاتالان در شهر ۱٬۵۰۱٬۲۶۲ نفری نیز گفتگو می‌شود: ۹۵٪ مردم آن را درک می‌کنند، ۷۲٫۳٪ از بالای ۲ سالان می‌توانستند با آن صحبت کنند (۱٬۱۳۷٬۸۱۶)، ۷۹٪ می‌توانند آن را بخوانند (۱٬۲۴۶٫۵۵۵) و ۵۳٪ می‌توانند آن را بنویسند (۸۳۵٬۰۸۰).[42] ۷۲٫۳ درصدی که در بارسلونا می‌توانستند به کاتالان صحبت کند[43] نسبت به کل جمعیت کاتالان‌ها کمتر است و در کل ۸۱٫۲٪ از افراد بالای ۱۵ سال می‌توانستند به این زبان صحبت می‌کنند. دانش کاتالان به لطف سامانه آموزشی در دهه‌های اخیر به میزان قابل توجهی افزایش یافته‌است. یک ویژگی مهم اجتماعی زبان کاتالان این است که تمام مناطقی که در آن تکلم می‌شود در عمل دوزبانه هستند: در روسیلون همراه با زبان فرانسوی، در آلگرو با ایتالیایی، در آندورا با اسپانیایی و فرانسوی و در بقیه مناطق با اسپانیایی.

سرزمین	کشور	فهم[44]	صحبت[44]
کاتالونیا	اسپانیا	۶٬۵۰۲٬۸۸۰	۵٬۶۹۸٬۴۰۰
بخش خودمختار والنسیا	اسپانیا	۳٬۴۴۸٬۷۸۰	۲٬۴۰۷٬۹۵۱
جزایر بالئاری	اسپانیا	۸۵۲٬۷۸۰	۷۰۶٬۰۶۵
روسیلون	فرانسه	۲۰۳٬۱۲۱	۱۲۵٬۶۲۱
آندورا	آندورا	۷۵٬۴۰۷	۶۱٬۹۷۵
لا فرانژا (آراگون)	اسپانیا	۴۷٬۲۵۰	۴۵٬۰۰۰
آلگرو (ساردینیا)	ایتالیا	۲۰٬۰۰۰	۱۷٬۶۲۵
کارچه (مورسیا)	اسپانیا	نامشخص	نامشخص
کل سرزمین‌های کاتالان‌زبان		۱۱٬۱۵۰٬۲۱۸	۹٬۰۶۲٬۶۳۷
سایر جهان		نامشخص	۳۵۰٬۰۰۰
کل		۱۱٬۱۵۰٬۲۱۸	۹٬۴۱۲٬۶۳۷

میزان تسلط

حوزه	صحبت	فهمیدن	خواندن	نوشتن
کاتالونیا[45]	۸۱٫۲	۹۴٫۴	۸۵٫۵	۶۵٫۳
والنسیا	۵۷٫۵	۷۸٫۱	۵۴٫۹	۳۲٫۵
جزایر بالئاری	۷۴٫۶	۹۳٫۱	۷۹٫۶	۴۶٫۹
روسیلون	۳۷٫۱	۶۵٫۳	۳۱٫۴	۱۰٫۶
آندورا	۷۸٫۹	۹۶٫۰	۸۹٫۷	۶۱٫۱
لا فرانژا در آراگون	۸۸٫۸	۹۸٫۵	۷۲٫۹	۳۰٫۳
آلگرو	۶۷٫۶	۸۹٫۹	۵۰٫۹	۲۸٫۴

استفاده اجتماعی

حوزه	در خانه	بیرون از خانه
کاتالونیا	۴۵	۵۱
والنسیا	۳۷	۳۲
جزایر بالئاری	۴۴	۴۱
روسیلون	۱	۱
آندورا	۳۸	۵۱
لا فرانژا در آراگون	۷۰	۶۱
آلگرو	۸	۴

زبان مادری

حوزه	مردم	درصد
کاتالونیا	۲٬۸۱۳٬۰۰۰	۳۸٫۵٪
والنسیا	۱٬۰۴۷٬۰۰۰	۲۱٫۱٪
جزایر بالئاری	۳۹۲٬۰۰۰	۳۶٫۱٪
آندورا	۲۶۰۰۰	۳۳٫۸٪
لا فرانژا در آراگون	۳۳۰۰۰	۷۰٫۲٪
روسیلون	۳۵۰۰۰	۸٫۵٪
آلگرو	۸۰۰۰	۲۰٪
جمع	۴٬۳۵۳٬۰۰۰	۳۱٫۲٪

واج‌شناسی

کاتالان مرکزی گونه معیار این زبان محسوب می‌شود و بیشترین تعداد گویشور را دارد.[46] این گویش در مناطق پرجمعیت استان بارسلون، نیمه شرقی استان تاراگونا و بیشتر استان خیرونا رایج است.[46]

واکه‌ها

واکه‌های کاتالان معیار شرقی [47]

کاتالان سیستم واکه‌ای معمولی لاتین عامیانه را با هفت واج فشاری /a ɛ e i ɔ o u/ به ارث برده‌است که ویژگی مشترک همه زبان‌های رومی غربی به جز اسپانیایی است.[48] بالئاری همچنین مواردی از استرس /ə/ را دارد.[19] گویش‌ها در کاهش واکه‌ای، [19] و میزان بروز جفت /ɛ e/ متفاوت هستند.[19]

همخوان‌ها

همخوان‌های کاتالان[47]

		دولبی	لثوی /دندانی	کامی	نرم‌کامی
خیشومی		m	n	ɲ	ŋ
انسدادی	بی‌واک	p	t̪	c ~ k
	واک‌دار	b	d̪	ɟ ~ ɡ
انسایشی	بی‌واک		ts	tɕ
	واک‌دار		dz	dʑ
سایشی	بی‌واک	f	s	ɕ
	واک‌دار	(v)	z	ʑ
ناسوده	مرکزی			j	w
	کناری		l	ʎ
زنشی			ɾ
لرزشی			r

گویش‌ها

گویش‌های اصلی کاتالان[46] [19] [49]

گویشهای زبان کاتالان، به ویژه هنگامی که با سایر زبان‌های رومی مقایسه شوند، از نظر واژگان، معناشناسی، نحو، صرف و واج‌شناسی از یکنواختی نسبی برخوردارند.[50][48] درک متقابل بین گویش‌ها بسیار زیاد است،[19][10][46] و برآورد می‌شود میان ۹۰٪ تا ۹۵٪ باشد.[51] تنها استثنا گویش منحصر به فرد آلگری است.[50]

کاتالان به دو بلوک گویشی عمده تقسیم شده‌است: کاتالان شرقی و کاتالان غربی.[46][48] تفاوت اصلی در ادای بدون استرس a و e است که در گویش‌های شرقی به /ə/ ادغام شده‌اند، اما در گویش‌های غربی به صورت /a/ و /e/ متمایز باقی مانده‌اند.[50] [46] چند تفاوت دیگر در تلفظ، ریخت‌شناسی کلامی و واژگان وجود دارد.[19]

کاتالان غربی شامل دو گویش شمال غربی و والنسیایی است. کاتالان شرقی شامل چهار گویش: مرکزی، بالئاری، شمالی و آلگری است.[46] هر گویش را می‌توان به چندین زیرشاخه تقسیم کرد. اصطلاحات «کاتالان» و «والنسیایی» (به ترتیب در کاتالونیا و بخش خودمختار والنسیا استفاده می‌شود) دو گونه از یک زبان هستند.[52] دو سازمان سازمان پژوهش‌های کاتالان در کاتالونیا و آکادمی زبان والنسیایی در جامعه والنسیا دو گونه معیار کاتالان را تنظیم می‌کنند.

کاتالان مرکزی گونه معیار زبان محسوب می‌شود و بیشترین تعداد گویشور را دارد.[53] این گویش در مناطق پرجمعیت استان بارسلون، نیمه شرقی استان تاراگونا و بیشتر استان خیرونا گفتگو می‌شود.[53]

گویش‌های اصلی کاتالان به شرح زیرند:[54][55]

دسته	کاتالان غربی		کاتالان شرقی
گویش	شمال‌غربی	والنسیایی	مرکزی	بالئاری	شمالی	آلگری
منطقه	اسپانیا، آندورا	اسپانیا			فرانسه	ایتالیا
	آندورا، استان‌های لریدا، نیمه غربی تاراگونا، لا فرانژا	بخش خودمختار والنسیا، کارچه	استان‌های بارسلون، نیمه شرقی تاراگونا، بیشتر خیرونا	جزایر بالئاری	کاتالونیای شمالی	شهر آلگرو در ساردینیا

سامانه نوشتاری

اشکال اصلی	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z
گونه‌های اصلاح‌شده	À		Ç		È É				Í Ï			L·L			Ò Ó						Ú Ü

کاتالان از خط لاتین با برخی نمادهای اضافی استفاده می‌کند.[19] املای کاتالان منظم و اساساً بر پایه واج‌شناسی است. [19] معیارسازی کاتالان از جمله مباحث نخستین کنگره بین‌المللی زبان کاتالان در اکتبر ۱۹۰۶ در بارسلونا بود. سپس بخش فلسفی انستیتو مطالعات کاتالان (IEC، تأسیس در ۱۹۱۱) روزنامه Normes ortogràfiques را در سال ۱۹۱۳ به راهنمایی آنتونی ماریا آلکوور و پومپئو فابرا منتشر کرد. در سال ۱۹۳۲، نویسندگان و روشنفکران والنسیایی در کاستلین گرد هم آمدند تا Normes de Castelló را تصویب کنند که مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها به دنبال هنجارهای زبان کاتالان پمپئو فابرا بود.

دستور زبان

دستور زبان کاتالان مانند سایر زبان‌های رومی است. ویژگی‌های آن عبارتند از: [56]

• استفاده از حرف تعریف مشخص و نامشخص.[56]
• اسم، صفت، ضمیر، و حروف تعریف برای جنس‌ها (مردانه و زنانه) و شمارها (مفرد و جمع) صرف می‌شوند. در آن انعطاف حالتی وجود ندارد، مگر در ضمایر.[56]
• افعال برای شخص، شمار، زمان، نمود و وجه دستوری صرف می‌شوند (از جمله التزامی).[56]
• هیچ فعل وجهی وجود ندارد.[56]
• ترتیب واژگان در جمله از انگلیسی آزادتر است.[56]

متن نمونه

متن از رمان «یک رابطه عاشقانه در خارج از شهر» (۱۹۷۰) از مانوئل دو پدرولو.[56]

کاتالان	فارسی
Tenia prop de divuit anys quan vaig conèixer	حدود ۱۸ سال داشتم که با
en Raül, a l'estació de Manresa.	رائول در ایستگاه راه‌آهن مانرسا آشنا شدم.
El meu pare havia mort, inesperadament i encara jove,	پدرم، به‌طور غیرمنتظره‌ای در جوانی
un parell d'anys abans, i d'aquells temps	چند سال پیش از آن زمان در گذشته بود
conservo un record de punyent solitud.	من هنوز خاطراتی از آن تنهایی بزرگ را در دل خود نگه داشته‌ام.
Les meves relacions amb la mare	رابطه من با مادرم
no havien pas millorat, tot el contrari,	بهبود نیافته بود و کاملاً برعکس
potser fins i tot empitjoraven	روز به روز بدتر هم می‌شد.
a mesura que em feia gran.	همان‌طور که بزرگ می‌شدم
No existia, no existí mai entre nosaltres,	هیچ وقت بین ما
una comunitat d'interessos, d'afeccions.	علاقه یا حس مشترکی وجود نداشته‌است
Cal creure que cercava... una persona	حدس می‌زنم دنبال یک شخص بودم
en qui centrar la meva vida afectiva.	که او را کانون زندگی عاطفی خود قرار دهم.

جستارهای وابسته

• گویش‌های کاتالان
• کاتالان مرکزی
• کاتالان شمال‌غربی
• سرزمین‌های کاتالان
• زبان‌های اکسیتانو-رومی
• زبان اشاره کاتالان
• زبان آلگری

منابع

1. "ethnologue". Retrieved 14 November 2017.
2. "InformeCAT 50 dades sobre la llengua catalana" (PDF) (به Catalan). 7 June 2018. Report on the Catalan language by Plataforma per la Llengua based on recent reference sociolinguistic surveys
3. Some Iberian scholars may alternatively classify Catalan as زبان‌های ایبریایی-رومی.
4. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Catalan". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
5. Minder, Raphael (21 November 2016). "Italy's Last Bastion of Catalan Language Struggles to Keep It Alive". The New York Times. Retrieved 21 January 2017.
6. García Venero, Maximiano (7 July 2006). Historia del nacionalismo catalán: 2a edición. Ed. Nacional. Retrieved 25 April 2010.
7. Burke, Ulrik Ralph (1900). A History of Spain from the Earliest Times to the Death of Ferdinand the Catholic. Longmans, Green, and co. p. 154.
8. Acadèmia Valenciana de la Llengua (9 February 2005). "Acord de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua (AVL), adoptat en la reunió plenària del 9 de febrer del 2005, pel qual s'aprova el dictamen sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià" (PDF) (به Valencian). p. 52. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. Retrieved 16 February 2013.
9. Costa Carreras & Yates.
10. Costa Carreras & Yates 2009.
11. Moran 2004.
12. Riquer ۱۹۶۴.
13. Wheeler 2010.
14. Trobes en llaors de la Verge Maria ("Poems of praise of the Virgin Mary") 1474.
15. "L'interdiction de la langue catalane en Roussillon par Louis XIV" (PDF). "CRDP, Académie de Montpellier. Archived from the original (PDF) on 14 December 2010.
16. Marfany 2002.
17. "Charte en faveur du Catalan". Archived from the original on 22 December 2012. Retrieved 18 June 2010. "La catalanitat a la Catalunya Nord". Archived from the original on 9 March 2011. Retrieved 13 March 2011.
18. Costa Carreras 2007.
19. Wheeler 2005.
20. Burgen, Stephen (22 November 2012). "Catalan: a language that has survived against the odds". The Guardian. Retrieved 18 January 2017.
21. Boada, Irene. "The rebirth of Catalan: how a once-banned language is thriving". The Conversation. Retrieved 2020-12-04.
22. Wheeler 2003.
23. Armora, Esther (9 September 2013). "Cataluña ordena incumplir las sentencias sobre el castellano en las escuelas". ABC (به اسپانیایی). Retrieved 10 September 2013. Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
24. "Idescat. Annual indicators. Language uses. First language, language of identification and habitual language. Results". Institut d’Estadística de Catalunya.
25. "Idescat. Demographics and quality of life. Language uses. First language, language of identification and habitual language. 2003. Results". Institut d’Estadística de Catalunya. Retrieved 21 January 2017.
26. "2010 Language Policy Report". Generalitat de Catalunya. Archived from the original on 15 April 2014.
27. "CPNL".
28. Simons, Gary F.; Fennig, Charles D. (2018). "Ethnologue: Languages of the World, Twenty-first edition". Ethnologue. Dallas, Texas: SIL International. Retrieved 30 March 2018.
29. Jud 1925.
30. Colón 1993, pp. ۳۳–۳۵.
31. Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje, respectively, for drought, dry season or low water levels.
32. Portuguese and Spanish have véspera and víspera, respectively, for eve, or the day before.
33. Spanish also has trozo, and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993, p 39. Portuguese has troço, but aside from also being a loanword, it has a very different meaning: "thing", "gadget", "tool", "paraphernalia".
34. Modern Spanish also has gris, but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo, which stands for "reddish, yellow-orange, medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre, pale ochre, dark ohre, brownish, tan, greyish, grey, desaturated, dirty, dark, or opaque." Gallego, Rosa; Sanz, Juan Carlos (2001). Diccionario Akal del color (به اسپانیایی). Akal. ISBN 978-84-460-1083-8.
35. A 20th century introduction from French.
36. Wheeler 2005, p. ۱.
37. "Sociolinguistic situation in Catalan-speaking areas. Tables. Official data about the sociolinguistic situation in Catalan-speaking areas: Catalonia (2003), Andorra (2004), the Balearic Islands (2004), Aragonese Border (2004), Northern Catalonia (2004), Alghero (2004) and Valencian Community (2004)". Generalitat of Catalonia. 7 August 2008. Retrieved 13 March 2012.
38. Catalan, language of Europe (PDF), Generalitat of Catalonia, archived from the original (PDF) on 22 December 2012, retrieved 13 March 2012
39. Población según lengua habitual. Datos comparados 2003–2008. Cataluña. Año 2008, Encuesta de Usos Lingüísticos de la población (2003 y 2008), Instituto de Estadística de Cataluña
40. Informe sobre la situació de la llengua catalana (PDF), Xarxa CRUSCAT, 2011, archived from the original (PDF) on 23 January 2013 Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
41. Geli, Carles (8 July 2019). "El uso del catalán crece: lo entiende el 94,4% y lo habla el 81,2%". El País (به اسپانیایی). ISSN 1134-6582. Retrieved 8 July 2019.
42. Departament d'Estadística. Ajuntament de Barcelona (2011). "Coneixement del català: Evolució de les característiques de la població de Barcelona (Knowledge of Catalan in Barcelona)". Ajuntament de Barcelona (به کاتالان). Archived from the original on 31 December 2015. Retrieved 13 November 2015.
43. "Coneixement del català: Evolució de les característiques de la població de Barcelona (Knowledge of Catalan in Barcelona)". Ajuntament de Barcelona (به کاتالان). 2011. Archived from the original on 31 December 2015. Retrieved 13 November 2015.
44. Sources:
    • Catalonia: Statistic data of 2001 census, from Institut d'Estadística de Catalunya, Generalitat de Catalunya .
    • Land of Valencia: Statistical data from 2001 census, from Institut Valencià d'Estadística, Generalitat Valenciana "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 6 September 2005. Retrieved 23 June 2005..
    • Land of Valencia: Statistical data from 2001 census, from Institut Valencià d'Estadística, Generalitat Valenciana بایگانی‌شده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine.
    • Balearic Islands: Statistical data from 2001 census, from Institut Balear d'Estadística, Govern de les Illes Balears .
    • Northern Catalonia: Media Pluriel Survey commissioned by Prefecture of لانگداک روسیون done in October 1997 and published in January 1998 "Archived copy". Archived from the original on 14 April 2005. Retrieved 23 June 2005..
    • Andorra: Sociolinguistic data from Andorran Government, 1999.
    • Aragon: Sociolinguistic data from Euromosaic .
    • Alguer: Sociolinguistic data from Euromosaic .
    • Rest of World: Estimate for 1999 by the Federació d'Entitats Catalanes outside the Catalan Countries.
45. "Enquesta d'usos lingüístics de la població. 2018". IDESCAT/Generalitat de Catalunya (به کاتالان). 2019. Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
46. Feldhausen 2010.
47. Carbonell & Llisterri 1999.
48. Enciclopèdia Catalana.
49. Costa Carreras 2009.
50. Moll 1958.
51. Central Catalan has 90% to 95% inherent intelligibility for speakers of Valencian (1989 R. Hall, Jr.), cited in Ethnologue.
52. Dictamen de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià (PDF) (به Valencian), Acadèmia Valenciana de la Llengua, 2005, archived from the original (PDF) on 23 September 2015 Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
53. Feldhausen 2010, p. ۵.
54. Feldhausen 2010, p. 5.
55. Wheeler 2005, pp. ۲–۳.
56. Swan 2001.