زبان‌های سلتی

سِلتی که کِلتی یا سلتیک (Celtic)[پاورقی 1] نیز نامیده می‌شود، نام گروهی از زبانهای هم خانواده در قاره اروپا است.

سلتی
پراکنش:	در گذشته در تمام اروپا رایج بوده؛ امروزه کورن‌وال، ولز، اسکاتلند، ایرلند، برتاین (استان), جزیره من، استان چوبوت و نوا اسکوشیا
تبار:	هندواروپایی هندواروپایی شمالی-غربی (?)[1][2] ایتالیایی-سلتی (?) سلتی
نیا:	نیا-سلتی
زیرگروه‌ها:	سلتی جزیره‌ای سلتی قاره‌ای † (جغرافیایی)
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵	cel
زبان شناسی	50= (phylozone)
گلاتولوگ	celt1248[3]
شش منطقه با ملیت سلتی که هر منطقه زبان خاص بومی خود را که زیر مجموعه زبان سلتی است دارا می‌باشد:   گالیک اسکاتلندی   ایرلندی   برتون   کورنی   مانکس   ولزی

در گذشته، برخی از دانشمندان، زبان‌های رومی‌تبار (ایتالی) و زبان‌های سلتی را زیر یک شاخهٔ فرضی هند و اروپایی به نام ایتالی - سلتی گروه‌بندی کرده بودند؛ اما بررسی‌های اخیر نسبت به وجود این زبان مشترک تردیدهایی به وجود آورده‌است و اکنون زبان‌های رومی‌تبار و سلتی به‌طور کلی دو شاخهٔ جداگانه به‌شمار می‌آیند که از تحول مستقل زبان هند و اروپایی مادر پیدا شده‌اند.[4]

گروه سلتی از خانواده زبان‌های هند و اروپایی، از نظر تاریخی و جغرافیایی، به دو بخش قاره‌ای و جزیره‌ای تقسیم می‌شود. بخش نخست (قاره‌ای) اکنون منسوخ شده، اما بخش جزیره‌ای کمابیش بکار رفته و زیرگروه‌های زیر را دربر می‌گیرد:

۱) بریتونی (Brythonic): شامل زبان‌های برِتون (Breton)، کورنی (Cornish)، و ولزی (Welsh).

۲) گیلیک‌تبار (Gaelic): شامل زبان‌های گِیلیک ایرلندی، گالیک اسکاتلند و مانکس (Manx).

شاخهٔ قاره‌ای از طریق زبانی به نام زبان گالیک (گُلی) شناخته شده که در منطقه‌ای در حوالی کشور امروزی فرانسه گفتگو می‌شده‌است. زبان گلی در چند کتیبه و نام خاص معدود که از هزاره نخست پیش از میلاد به جای مانده‌است، به‌طور خیلی محدودی ثبت شده‌است. تا سده پنجم میلادی از زبان‌های سلتی، به ویژه زبان گالیک، در سراسر اروپای غربی استفاده می‌شده است. اما امروزه دانش ما دربارهٔ این زبان‌ها محدود به آن چیزی است که در جزیره‌های بریتانیا و ایرلند باقی مانده‌است.

سلتی جزیره‌ای خود به دو شاخه دیگر، یعنی بریتانیا و گایدلی تقسیم می‌گردد. زبان ولزی که آثار آن از قرن یازدهم ثبت و مشاهده گردیده، یک زبان بریتانی است؛ برتونه که در شمال فرانسه گفتگو می‌شود و کورنوالی که در قرن هجدهم از میان رفت، نیز از زبان‌های بریتانی هستند. نخستین زبان گایدلی ثبت شده، ایرلندی باستان است که در کتیبه‌های قرن چهارم و متون متعددی از قرن ششم میلادی ضبط شده‌است. دو زبان امروزی از ایرلندی باستان منشعب شده‌اند: ایرلندی نو که هنوز در بخش غربی سرزمین ایرلند گفتگو می‌شود و در مدارس ایرلند تدریس می‌گردد، و زبان گیلی اسکاتلندی که در سرزمین‌های کوهستانی و جزایر اسکاتلند و جزیرهٔ کیپ برتون در نوا اسکوشیا همچنان به کار می‌رود.[4]

ویژگی‌ها

به‌طور کلی، زبان‌های سلتی آوای /p/ موجود در زبان‌های هند و اروپایی را حذف کرده‌است. برای نمونه، porcus که در زبان لاتین یعنی خوک، و بشکل‌های porc و pork وارد زبان‌های اروپایی شده، در زبان‌های سلتی به‌شکل orc درآمده‌است.

دو جنس (مؤنث و مذکر) در زبان‌های سلتی وجود دارد و صفت معمولاً پس از اسم می‌آید (البته در ایرلندی باستان و زبان‌های سلتی قاره‌ای سه جنس مذکر، مؤنث و خنثی وجود داشته‌است). در این زبان‌ها (همانند برخی دیگر از زبان‌های هند و اروپایی) از اسم فعل به جای صفت فاعلی استفاده می‌شود. جمله‌ها همیشه با فعل آغاز می‌شوند و در ادامه فاعل و سپس مفعول بیان می‌شود. کارگزار در جمله با استفاده از مجهول غیرشخصی بیان می‌شود.

هیچ مصدری در این زبان‌ها وجود ندارد و برای فعل «داشتن» نیز واژه خاصی موجود نیست و مثلاً جمله «من یک گربه دارم» به صورت Yma kath dhymm در کورنی (به معنی «یک گربه برای من است»)، Mae cath gyda fi در ولزی (به معنی «یک گربه با من است») و Tá cat agam در ایرلندی (به معنی «یک گربه از من است») در می‌آید.

همه زبان‌های سلتی، امروزه برای نوشتن از الفبای لاتین استفاده می‌کنند.

جمعیت‌شناسی

زبان	نام بومی	گروه‌بندی	شمار سخنوران بومی	شمار سخنوران کل	مناطق اصلی	سازمان تنظیم‌کننده	تعداد تخمینی سخنوران در شهرهای بزرگ
ایرلندی	Gaeilge/ Gaedhilge / Gaeiluinn / Gaeilig / Gaeilic	گیلیک‌تبار	۴۰٬۰۰۰–۸۰٬۰۰۰[5][6][7][8] در جمهوری ایرلند، ۹۴٬۰۰۰ نفر از ایرلندی خارج از سامانه آموزشی استفاده روزانه می‌کنند.[9]	سخنوران کل: ۱٬۸۸۷٬۴۳۷ جمهوری ایرلند: ۱٬۷۷۴٬۴۳۷[9] بریتانیا: ۹۵٬۰۰۰ ایالات متحده آمریکا: ۱۸٬۰۰۰	ایرلند	Foras na Gaeilge	دوبلین: ۱۸۴٬۱۴۰ گالوی: ۳۷٬۶۱۴ کورک: ۵۷٬۳۱۸[10] بلفاست: ۳۰٬۳۶۰[11]
ولزی	Cymraeg / Y Gymraeg	بریتونی	۵۶۲٬۰۰۰ (۱۹٫۰٪ از جمعیت ولز) (۲۰۱۱)[12][13]	سخنوران کل: ≈ ۹۴۷٬۷۰۰ (۲۰۱۱) ولز: ۷۸۸٬۰۰۰ (۲۶٫۷٪ از جمعیت)[12][13] انگلستان: ۱۵۰٬۰۰۰[14] استان چوبوت، آرژانتین: ۵٬۰۰۰[15] ایالات متحده آمریکا: ۲٬۵۰۰[16] کانادا: ۲٬۲۰۰[17]	ولز؛ Y Wladfa، چوبوت	Welsh Language Commissioner دولت ولز	کاردیف: ۵۴٬۵۰۴ سوانزی: ۴۵٬۰۸۵ نیوپورت: ۱۸٬۴۹۰[18] بنگور: ۷٬۱۹۰
برتون	Brezhoneg	بریتونی	۲۰۶٬۰۰۰	۳۵۶٬۰۰۰[19]	برتاین	Ofis Publik ar Brezhoneg	رن: ۷٬۰۰۰ برست: ۴۰٬۰۰۰ نانت: ۴٬۰۰۰[20]
گیلیک اسکاتلندی	Gàidhlig	گیلیک‌تبار	اسکاتلند: ۵۷٬۳۷۵ (۲۰۱۱)[21] نوا اسکوشیا: ۱٬۲۷۵ (۲۰۱۱)[22]	اسکاتلند: ۸۷٬۰۵۶ (۲۰۱۱)[21]	اسکاتلند، نوا اسکوشیا	Bòrd na Gàidhlig	گلاسگو: ۵٬۷۲۶ ادینبرا: ۳٬۲۲۰[23] ابردین: ۱٬۳۹۷[24]
کورنی	Kernowek	بریتونی	ناشناخته[25]	۲٬۰۰۰[26]	کورن‌وال	Cornish Language Partnership	ترورو: ۱۱۸[27]
مانکس	Gaelg/ Gailck	گیلیک‌تبار	۱۰۰+[28][29]	۱٬۸۲۳[30]	جزیره من	Coonceil ny Gaelgey	دوگلاس: ۵۰۷[31]

نمونه زبان‌ها

ولزی	کورنی	برتونی	ایرلندی	گالیک اسکاتلندی	مانکس	فارسی
gwenynen	gwenenen	gwenanenn	beach	seillean, beach	shellan	زنبور
cadair	kador	kador	cathaoir	cathair	caair	صندلی
caws	keus	keuz	cáis	càis(e)	caashey	پنیر
tu fas, tu allan	yn-mes	er-maez	amuigh	a-muigh	mooie	بیرون
cwympo	kodha	kouezhañ	tit(im)	tuit(eam)	tuitt(ym)	افتادن
gafr	gaver	gavr	gabhar	gobhar	goayr	بز
tŷ	chi	ti	teach, tigh	taigh	thie	خانه
gwefus	gweus	gweuz	liopa	bile, lip	meill	لب
aber	aber	aber	inbhear	inbhir	inver	خور (دهانه رود)
rhif, nifer	niver	niver	uimhir	àireamh	earroo	شماره
gellygen, peren	peren	perenn	piorra	peur/piar	peear	گلابی
ysgol	skol	skol	scoil	sgoil	scoill	مدرسه
ysmygu	megi	mogediñ	tobac a chaitheamh	smocadh	toghtaney/smookal	دود کردن
seren	steren	steredenn	réalta	reul	rollage	ستاره
heddiw	hedhyw	hiziv	inniu	an-diugh	jiu	امروز
chwibanu	hwibana	c'hwibanat	feadaíl	fead	fed	سوت زدن
chwarel	mengleudh	mengleuz	cairéal	coireall, cuaraidh	quarral	معدن سنگ
llawn	leun	leun	lán	làn	lane	پر
arian	arhans	arc'hant	airgead	airgead	argid	نقره
arian	mona, arhans	moneiz	airgead	airgead	argid	پول

پانویس

1. واژه celtique در زبان فرانسه تنها یک صورت آوایی دارد که آنهم سلتیک است. واژه celtic را در زبان انگلیسی هنگامی‌که به زبان سلتی اشاره دارد به دو صورت کلتیک (که صورت آوایی غالب است) و سلتیک می‌توان تلفظ کرد. در فارسی این واژه از طریق زبان فرانسه و به صورت سلتیک یا سلتی وارد شده‌است. اما اخیراً گاهی از تلفظ غالب انگلیسی آن هم که کلتیک یا کلتی است نیز استفاده می‌شود.

منابع

1. "North-West Indo-European". Old European. Archived from the original on 12 September 2018. Retrieved 12 September 2018.
2. "North-West Indo-European". Academia Prisca. Archived from the original on 12 September 2018. Retrieved 12 September 2018.
3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Celtic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
4. آرلاتو، آنتونی: درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمه یحیی مدرسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره ۷۲۶. تهران ۱۳۸۴. ص۱۲۳.
5. "Irish Examiner". Archives.tcm.ie. 24 November 2004. Archived from the original on 19 January 2005. Retrieved 19 August 2011.
6. Christina Bratt Paulston. Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies. J. Benjamins Pub. Co. p. 81. ISBN 1-55619-347-5.
7. Pierce, David (2000). Irish Writing in the Twentieth Century. Cork University Press. p. 1140. ISBN 1-85918-208-9.
8. Ó hÉallaithe, Donncha (1999). Cuisle. Missing or empty |title= (help)
9. "www.cso.ie Central Statistics Office, Census 2011 – This is Ireland – see table 33a" (PDF). Archived from the original (PDF) on 25 May 2013. Retrieved 27 April 2012.
10. Central Statistics Office. "Population Aged 3 Years and Over by Province County or City, Sex, Ability to Speak Irish and Census Year". Government of Ireland. Archived from the original on 7 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
11. Department of Finance and Personnel. "Census 2011 Key Statistics for Northern Ireland" (PDF). The Northern Ireland Statistics and Research Agency. Archived from the original (PDF) on 24 December 2012. Retrieved 6 March 2016.
12. "Welsh language skills by local authority, gender and detailed age groups, 2011 Census". StatsWales website. Welsh Government. Archived from the original on 17 November 2015. Retrieved 13 November 2015.
13. Office for National Statistics 2011 http://ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Proficiency-in-Welsh بایگانی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
14. United Nations High Commissioner for Refugees. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – UK: Welsh". UNHCR. Archived from the original on 20 May 2011. Retrieved 23 May 2010.
15. "Wales and Argentina". Wales.com website. Welsh Assembly Government. 2008. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 23 January 2012.
16. "Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006–2008 Release Date: April 2010". United States Census Bureau. 27 April 2010. Archived from the original (xls) on 22 September 2014. Retrieved 2 January 2011.
17. "2006 Census of Canada: Topic based tabulations: Various Languages Spoken (147), Age Groups (17A) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census – 20% Sample Data". Statistics Canada. 7 December 2010. Archived from the original on 26 August 2011. Retrieved 3 January 2011.
18. StatsWales. "Welsh language skills by local authority, gender and detailed age groups, 2011 Census". Welsh Government. Archived from the original on 31 December 2015. Retrieved 6 March 2016.
19. (in French) Données clés sur breton, Ofis ar Brezhoneg بایگانی‌شده در ۱۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
20. Pole Études et Développement Observatoire des Pratiques Linguistiques. "Situation de la Langue". Office Public de la Langue Bretonne. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
21. 2011 Scotland Census بایگانی‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine, Table QS211SC.
22. "National Household Survey Profile, Nova Scotia, 2011". Statistics Canada. 11 September 2013. Archived from the original on 13 May 2014. Retrieved 7 June 2014.
23. Scotland's Census. "Standard Outputs". National Records of Scotland. Archived from the original on 5 October 2016. Retrieved 6 March 2016.
24. Alison Campsie. "New bid to get us speaking in Gaelic". The Press and Journal. Archived from the original on 10 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
25. See Number of Cornish speakers
26. Around 2,000 fluent speakers. "'South West:TeachingEnglish:British Council:BBC". BBC/British Council website. BBC. 2010. Archived from the original on 8 January 2010. Retrieved 9 February 2010.
27. Equalities and Wellbeing Division. "Language in England and Wales: 2011". Office for National Statistics. Archived from the original on 7 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
28. "Anyone here speak Jersey?". Independent.co.uk. 11 April 2002. Archived from the original on 11 September 2011. Retrieved 19 August 2011.
29. "Documentation for ISO 639 identifier: glv". Sil.org. 14 January 2008. Archived from the original on 28 July 2011. Retrieved 19 August 2011.
30. "Isle of Man Census Report 2011" (PDF). Economic Affairs Division, Isle of Man Government Treasury. April 2012. p. 27. Archived from the original (PDF) on 5 November 2013. Retrieved 9 June 2014.
31. Sarah Whitehead. "How the Manx language came back from the dead". گاردین. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 6 March 2016.

دانشنامه رشد.