آل ارتق

آل اَرتُق[1] یا ارتقیه[2] (ترکی: آرتوقلولار) دودمانی از امرای ترکان اغوز که میان سال‌های ۱۱۰۴ تا ۱۴۰۸ میلادی در شرق آناتولی و شمال سوریه و عراق حکمرانی کرده‌اند، که شامل دو شاخهٔ ماردین و هارپوت بودند.

دولت ارتقی Artuklu Devleti ارتقیان
۱۱۰۱–۱۴۰۹
Map of Anatolia (grey) and surrounding in AD 1200
پایتخت	حصن کیفا، سپس دیاربکر، الازیغ، سرانجام ماردین
زبان(های) رایج	زبان ترکی استانبولی
دین(ها)	سنی
حکومت	ملوک‌الطوائف ترکمن در آسیای کوچک
بیگ
تاریخ
• تجزیۀ امپراتوری سلجوقی	۱۱۰۱
•	۱۴۰۹
• سرنگونی توسط قراقویونلو	۱۴۰۹
واحد پول	دینار
پیشین پسین امپراتوری سلجوقی قراقویونلو
امروز بخشی از	ترکیه  سوریه

تاریخ ترکیه
پیشاتاریخ Prehistory of Anatolia Palaeolithic Anatolia حدود ۵۰۰٬۰۰۰–  ۱۰٬۰۰۰ پیش از میلاد Mesolithic Anatolia حدود ۱۱٬۰۰۰–  ۹٬۰۰۰ پیش از میلاد Neolithic Anatolia حدود ۸٬۰۰۰–  ۵٬۵۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز تروآ ۳۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد حتیان ۲۵۰۰–۲۰۰۰ پیش از میلاد اکد ۲۴۰۰–۲۱۵۰ پیش از میلاد Luwians ۲۳۰۰–۱۴۰۰ پیش از میلاد امپراتوری آشور ۱۹۵۰–۱۷۵۰ پیش از میلاد آخایوس ۱۷۰۰–۱۳۰۰ پیش از میلاد Kizzuwatna ۱۶۵۰–۱۴۵۰ پیش از میلاد هیتی‌ها ۱۶۸۰–۱۲۲۰ پیش از میلاد Arzawa ۱۵۰۰–۱۳۲۰ پیش از میلاد میتانی ۱۵۰۰–۱۳۰۰ پیش از میلاد Hayasa-Azzi ۱۵۰۰–۱۲۹۰ پیش از میلاد لیکیه ۱۴۵۰–۳۵۰ پیش از میلاد Assuwa ۱۳۰۰–۱۲۵۰ پیش از میلاد Diauehi ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد سوری-هیتی ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد فریگیه ۱۲۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد کاریا ۱۱۵۰–۵۴۷ پیش از میلاد Tuwanuwa ۱۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد ایونیا ۱۰۰۰–۵۴۵ پیش از میلاد اورارتو ۸۵۹–۵۹۵/۵۸۵ پیش از میلاد
عصر آهن Diauehi 1200–800 پیش از میلاد سوری-هیتی ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد فریگیه ۱۲۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد کاریا ۱۱۵۰–۵۴۷ پیش از میلاد دوریس ۱۱۰۰–۵۶۰ پیش از میلاد آئولیس ۱۰۰۰–۵۶۰ پیش از میلاد تیانا ۱۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد ایونیا ۱۰۰۰–۵۴۵ پیش از میلاد اورارتو ۸۵۹–۵۹۵/۵۸۵ پیش از میلاد ماد ۶۷۸-۵۴۹ پیش از میلاد لیدیه ۶۸۵–۵۴۷ پیش از میلاد
دوران قدیم آناتولی کلاسیک تراکیان شاهنشاهی هخامنشی ۵۵۹–۳۳۱ پیش از میلاد پادشاهی اسکندر ۳۳۴–۳۰۱ پیش از میلاد پادشاهی کاپادوسیه ۳۲۲-۱۳۰ پیش از میلاد آنتیگونی ۳۰۶–۱۶۸ پیش از میلاد سلوکیان ۳۰۵–۶۴ پیش از میلاد پادشاهی بطلمیه ۳۰۵–۳۰ پیش از میلاد پادشاهی پنتوس ۳۰۲–۶۴ پیش از میلاد بیتینی ۲۹۷–۷۴ پیش از میلاد پادشاهی پرگامون ۲۸۲–۱۲۹ پیش از میلاد گالاتیا ۲۸۱–۶۴ پیش از میلاد شاهنشاهی اشکانی ۲۴۷ پیش از میلاد–۲۲۴ پس از میلاد امپراتوری ارامنه ۱۹۰ پیش از میلاد–۴۲۸ پس از میلاد جمهوری روم ۱۳۳–۲۷ پیش از میلاد کوماژن ۱۶۳ پیش از میلاد–۷۲ پس از میلاد امپراتوری روم ۲۷ پیش از میلاد–۳۳۰ پس از میلاد شاهنشاهی ساسانی ۲۲۴–۶۵۱ پس از میلاد
قرون وسطی Medieval Anatolia امپراتوری روم شرقی (۳۳۰–۱۴۵۳) خلافت راشدین (۶۳۷–۶۵۶) امپراتوری سلجوقی (۱۰۳۷–۱۱۹۴) دانشمندیان (۱۰۷۱–۱۱۷۸) ملوک‌الطوائف ترکمن در آسیای کوچک (۱۰۸۱-۱۴۲۳) سلجوقیان روم (۱۰۷۷–۱۳۰۷) پادشاهی ارمنی کیلیکیه (۱۰۷۸–۱۳۷۵) ادسا (۱۰۹۸–۱۱۵۰) آل ارتق (۱۱۰۱–۱۴۰۹) امپراتوری ترابوزان (۱۲۰۴–۱۴۶۱) امپراتوری نیقیه (۱۲۰۴–۱۲۶۱) امپراتوری لاتین (۱۲۰۴–۱۲۶۱) ایلخانان (۱۲۵۶–۱۳۳۵) قراقویونلو (۱۳۷۵–۱۴۶۸) آق‌قویونلو (۱۳۷۸–۱۵۰۱)
عصر عثمانی Periods of Ottoman Empire Rise (۱۲۹۹–۱۴۵۳) Classical Age (۱۴۵۳–۱۵۶۶) Transformation (۱۵۶۶–۱۷۰۳) Old Regime (۱۷۰۳–۱۷۸۹) Decline and modernization (۱۷۸۹–۱۹۰۸) Defeat and dissolution (۱۹۰۸–۱۹۲۲)
جمهوری ترکیه دوره‌های ترکیه جنگ استقلال (۱۹۱۹–۱۹۲۲) دولت ملی (۱۹۲۰–۱۹۲۳) دوران تک‌حزبی (۱۹۲۳–۱۹۳۰) (۱۹۳۰–۱۹۴۵) دوران چندحزبی (۱۹۴۵–اکنون)
مرتبط آناتولیایی‌های باستان مهاجرت ترکها به آناتولی پیشینهٔ قانون اساسی تاریخ اقتصادی تاریخ نظامی تاریخ فرهنگی گاه‌شمار
درگاه ترکیه

شماری از آن‌ها بر ایالاتی از ایران حکومت کردند از قبیل:

• خانات ارتقیه (ترکی: آرتوقلو بی‌لیغ) (۱۱۰۱–۱۳۱۲م.) که نخستین حکمران آن‌ها ارتق است؛ که بر دیاربکر و مدتی بر حلب و ماردین حکومت می‌کردند.
• نوادگان سبکتکین (۱۱۴۴–۱۲۳۲م.) در اطراف اربیل که نخستین آن‌ها زین الدین علی پسر کوچک سبکتکین بود.

پیدایش

نخستین حاکم این دودمان نجم‌الدین غازی ارتق نام داشت که به عنوان پایه‌گذار هر دو شاخه نیز شناخته می‌شود. پدر وی که اکسوک نام داشت، ابتدا یکی از ژنرال‌های آلپ ارسلان بوده و سپس به عنوان ژنرال امیر سلجوقی دمشق به نام تتش درآمد. معروف‌ترین فرمانروای دودمان آل‌ارتق، قره ارسلان بن غازی نام داشت که حوزهٔ حکومتی وی از شرق آناتولی تا غرب شامات و نیز فلسطین را شامل می‌شد. پسر وی نورالدین ارتق با قلج ارسلان دوم سلطان سلجوقیان روم جنگید که بعدها منجر به قرارداد صلح میانشان شد.[3] این دودمان در سدهٔ ۱۴ میلادی جای خودش را به دودمان‌های آق‌قویونلو و قره‌قویونلو داد.

امرای ماردین

امرای ماردین

#	حاکم	حیات	دوره حکومت
۱	نجم الدین إلغازی السعید بن أرتق	.... -....	۱۱۰۴–۱۱۲۲
۲	حسام الدین تیمور شاه بن إلغازی	.... -....	۱۱۲۲–۱۱۵۲
۳	نجم الدین ألبی بن تیمور شاه	.... -....	۱۱۵۲–۱۱۷۶
۴	قطب الدین إلغازی الثانی بن ألبی	.... -....	۱۱۷۶–۱۱۸۴
۵	حسام الدین یلق أرسلان بن إلغازی	.... -....	۱۱۸۴–۱۱۸۵
۶	نصیر الدین أرتق أرسلان بن إلغازی	.... -....	۱۲۰۰–۱۲۳۹
۷	نجم الدین غازی السعید بن أرتق أرسلان	.... -....	۱۲۳۹–۱۲۵۹
۸	قرا أرسلان بن غازی	.... -....	۱۲۵۹–۱۲۹۱
۹	شمس الدین داود بن قرا أرسلان	.... -....	۱۲۹۱–۱۲۹۳
۱۰	نجم الدین غازی الثانی بن قرا أرسلان	.... -....	۱۲۹۳–۱۳۱۲
۱۱	عماد الدین علی ألبی بن غازی	.... -....	۱۳۱۲–۱۳۱۲
۱۲	شمس الدین صالح الأول بن غازی	.... -....	۱۳۱۲–۱۳۶۳
۱۳	أحمد المنصور بن صالح	.... -....	۱۳۶۳–۱۳۶۷
۱۴	محمود الصالح بن أحمد	.... -....	۱۳۶۷–۱۳۶۷
۱۵	المظفر داود بن صالح	.... -....	۱۳۶۷–۱۳۷۶
۱۶	الظاهر عیسی بن داود	.... -....	۱۳۷۶–۱۴۰۶
۱۷	الصالح الثانی بن داود	.... -....	۱۴۰۶–۱۴۰۸

امرای هارپوت

امرای هارپوت:

#	حاکم	حیات	دوره حکومت
۱	أبو بکر بن قرا أرسلان	.... -....	۱۱۸۵–۱۲۰۳
۲	نظام الدین إبراهیم بن أبی بکر	.... -....	۱۲۰۳–۱۲۲۳
۳	أحمد الخذر بن إبراهیم	.... -....	۱۲۲۳–۱۲۳۴
۴	نور الدین أرتق شاه بن الخذر	.... -....	۱۲۳۴–۱۲۳۴

سکه‌شناسی سلسه آل ارتق

• 
  حسام‌الدین یلق أرسلان بن إلغازی
• 
  قرا أرسلان بن غازی
• 
  نصیرالدین أرتق أرسلان بن إلغازی

منابع

• artuklu
• http://www.hukam.net/family.php?fam=9

1. سجادی، صادق. «آل ارتق». دانره المعارف بزرگ اسلامی.
2. «ارتقیه». لغت‌نامه دهخدا.
3. Clifford Edmund Bosworth, The Mediaeval Islamic Underworld: The Banū Sāsān in Arabic life and lore, (E.J. Brill, 1976), 107.