اربیل

اَربیل یا هَولِر (کردی: هه‌ولێر،[2] Hewlêr، با تلفظ: هَولِر، عربی: أربیل‎) یکی از شهرهای کردستان عراق و مرکز استان اربیل و همچنین مرکز کردستان عراق می‌باشد. مختصات جغرافیایی آن ۳۶٫۱۲ شمالی و ۴۴٫۰۱ شرقی است و در ۸۰ کیلومتری شرق موصل قرار گرفته‌است. جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۹ (میلادی) ۲٬۲۹۳٬۸۳۹ نفر برآورد شده‌است. قدمت شهرنشینی در این شهر به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد[3] و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مسکون دنیاست.[3]

اربیل
تصویری از اربیل

۳۶٫۱۱۲۸°شمالی ۴۴٫۰۳۳°شرقی / 36.1128; 44.033

اطلاعات کلی
نام رسمی :اربیل
کشور :عراق
استان :

اربیل

شهرستان : اربیل
نام محلی : هه‌ولێر
اربیل

مردم
جمعیت۸۷۹۰۰۰[1]
زبان‌های گفتاری:کردی سورانی و کرمانجی
مذهب:سنی شافعی
پانویس‌ها
اداره توسط: کردستان اقلیم کردستان عراق

نام اربیل بر اساس قواعد زبان کردی به معنی مکان بهتر یا جای بهتر است.[4]

ریشه یابی نام

اربیل در زمان آشوریان مرکز دینی مهمی برای آیین پرستش ایزد ایشتار (اشتاروت)[5] بود. در بند چهاردهم از ستون دوم کتیبه بیستون، نام اربیل به صورت (اَربَ ای ر آ ی آ. - A.R.Ba.i.R. ā.y. ā) آمده‌است.[6]

تاریخ

دوران باستان
ارگ باستانی اربیل

اربیل شهری بسیار باستانی است که در زمان آرامی‌ها بنیان گذاشته شد. منطقهٔ اربیل در طی سده‌ها بخشی از ایران هخامنشی را تشکیل می‌داد و مدتی نیز به دست نیروهای اسکندر مقدونی افتاد. پس از آن اشکانیان و ساسانیان و ترک‌های عثمانی طی سده‌های پیاپی بر آن فرمانروایی کردند و ارگ اربیل نیز به دست کردها بنا شد.

جنگ گوگمل که در آن اسکندر مقدونی، داریوش سوم را در سال ۳۳۱ پ.م شکست داد، در جایی حدود صد کیلومتری غرب اربیل رخ داد.

دوران بگتگینیان

در سدهٔ پنجم هجری زین‌الدین علی کوچک‌بن‌بگتگین از صاحب منصبان ترکمان امیر زنگی به خاطر شرکت در نبردهای آن امیر در کردستان، تملک نواحی‌ای را به مرکزیت اربیل به دست آورد. مظفرالدین گوکبوری فرزند زین‌الدین که توسط قایماز حاکم اربیل به نفع برادر جوانترش زین‌الدین یوسف بیرون رانده شده بود، پس از همکاری با صلاح‌الدین ایوبی در جنگ‌های صلیبی در ۵۸۶ هجری به اربیل آمد، وی عملاً به عنوان رئیس زنگیان به مدت چهل و چهار سال سراسر ایالت اربیل را در دست داشت، وی به امور عام‌المنفعه در اربیل اهتمام داشت، چندین مدرسه، خانقاه، بیمارستان و نوانخانه ساخت و موقوفات بسیاری بنا نهاد. گویا نخستین بار در زمان وی عید مولود نبی به‌طور رسمی برگزار شده‌است. در زمان وی دانشمندان و نویسندگان بسیاری به اربیل آمده‌اند، در همهٔ این کارها وزیرش که به مستوفی هولیر مشهور است وی را یاری می‌کرده، کتاب تاریخ هولیر نیز نوشته همان وزیر است. وی در کنار هولیر که همواره به عنوان شهری مسیحی شناخته می‌شد شهری تازه بنانهاد و هر دو شهر را به مراکز ثابت اسلامی تبدیل کرد، این فضا تا ۶۳۴ هجری که هولیر بر اثر یورش مغولان ویران شد ادامه‌یافت.[7]

دوران معاصر

شهر امروزی اربیل بر روی تپه‌ای باستانی قرار گرفته‌است. بر روی آن تپه، دیوارها و بقایای یک دژ عثمانی به چشم می‌خورد. در سده‌های میانه شهر اربیل به یک کانون بازرگانی بر جادهٔ میان بغداد و موصل تبدیل شد و امروزه نیز با قرار داشتن در مسیرهای جاده‌ای و ریلی از اهمیت زیادی برخوردار است.

مجلس منطقهٔ خودگردان کردستان از سال‌ها پیش در شهر اربیل تشکیل می‌شد، ولی کنترل آن تا زمان شورش کردها در پایان جنگ خلیج فارس، عملاً در دست صدام حسین بود. در سال ۱۹۹۱ میان دو حزب اصلی کردها یعنی حزب دموکرات کردستان عراق و اتحاد میهنی کردستان جنگی درگرفت و مجلس نامبرده منحل شد. حزب دموکرات با کمک صدام حسین در سال ۱۹۹۶ اربیل را در دست گرفت. پس از سرنگونی صدام به دست نیروهای آمریکایی، در دهم آوریل ۲۰۰۳ اربیل شاهد جشن و سرور مردم در خیابان‌ها بود. پس از جنگ چندین بمب علیه نیروهای آمریکایی و کردها در شهر منفجر شده که شدیدترین آن انفجار بمبی در روز عید قربان در مقر هر دو حزب در شهر هولیر بود که در آن رویداد ۱۰۹ نفر جان باختند. این بمب‌گذاری را به گروه مسلح انصارالاسلام نسبت می‌دهند.

محله‌ها

شهر اربیل ۱۷۲ محله دارد[8] که محله‌های قَلات (ارگ اربیل)، خانقاه، بازار، مستوفی، مناره، تعجیل، عرب، سیداوه و سه‌تاقان هسته قدیمی این شهر را تشکیل می‌دهند.[9]

فرودگاه

فرودگاه بین‌المللی اربیل تا سال ۱۹۹۱ پادگان نظامی بود و در سال ۲۰۰۴ بیشتر از آن برای فرود هواپیماهای جنگی آمریکایی استفاده می‌شد. این فرودگاه در دههٔ ۲۰۰۰ میلادی رتبهٔ بین‌المللی گرفته است و روزانه دست‌کم پانزده تا بیست پرواز خارجی را میزبانی می‌کند. بسته شدن مکرر فرودگاه‌های دیگر شهرهای بزرگ عراق همچون بغداد و بصره به رونق این فرودگاه کمک کرده‌است.[10]

مردم

جمعیت اربیل را کردها تشکیل می‌دهند،[11] با این حال اقلیتی از آشوری‌ها[11] نیز در اربیل سکونت دارند.[12][13][14][15][16] البته پیش‌بینی می‌شود به دلیل ناامنی در جنوب و مرکز عراق و مهاجرت کردهای دیگر نواحی به اربیل جمعیت شهر به سرعت افزایش پیدا کند.[17]

ابنیه تاریخی و مکان‌های گردشی

بناهای هولیر

مکان‌های گردشگری
  • منطقهٔ عین‌کاوه (محلهٔ مسیحیان)
  • محلهٔ شاری خه‌ون (شهر رؤیا)
  • فامیلی فان
  • ماجدی مول
  • فامیلی مول
  • رویال مول
  • بازارهای شهر و بازار شیخَلا
  • پارک سامی عبدالرحمن
  • پارک شاندر
  • پارک شهر
  • پارک مناره
  • ماجدی لاند
  • فرانسـ هریری ستادیوم

دانشگاه‌ها
  • دانشگاه صلاح‌الدین هولیر
  • دانشگاه پزشکی هولیر
  • دانشگاه تقنی هولیر
  • دانشگاه لبنانی فرنسی هولیر
  • دانشگاه جیهان هولیر
  • دانشگاه ستراتفورد هولیر
  • دانشگاه کتاب هولیر

پی‌نوشت
  1. http://www.citypopulation.de/Iraq.html
  2. واژه «هه‌ولیر» تحریف گفتاری از همان واژه اربیل است. در زبان کردی سورانی در برخی نام‌ها جایگشت ایجاد می‌شود و ب به واو تبدیل می‌شود. مانند: برف/وفر، اربیل/هه‌ولیر…
  3. "Czech archaeologists uncover Stone Age tools in Arbil, Iraq". Radio Prague. 17–03–2010. Retrieved ۰۸–۱۲–۲۰۱۰. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
  4. Khan, Geoffrey. 1999. A grammar of neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel. Boston, MA: Brill Academic Publishers. p.2.
  5. Ishtar,Eshtarut
  6. طوسی مراغی، حمید (۱۳۸۲). کتیبه بیستون. تهران: سیمرو. صص. ۶۳۳.
  7. کاهن.
  8. «استان اربیل». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
  9. «نقشهٔ محله‌های شهر اربیل». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
  10. نفیسه کوهنورد، اربیل امیدوار، در آغاز راهی پر پیچ و خم در بی‌بی‌سی.
  11. «Irbil - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۸.
  12. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۳.
  13. سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام خبرگزاری کردپرس-بخش فارسی
  14. http://www.asnoor.ir/Public/Parties/ViewParties.aspx?Code=100338%5Bپیوند+مرده%5D
  15. التاریخ السیاسی لترکمان العراق تاریخ سیاسی ترکمان العراق - عزیز قادر صمانچی - من اصدارات المرکز الترکمانی العراقی للدراسات والبحوث- لندن - صفحهٔ ۸۹
  16. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ مارس ۲۰۱۳.
  17. "أربيل (محافظة)". ويكيبيديا (به عربی). 2020-04-06.

منابع
  • ویکی‌پدیای انگلیسی.
  • کاهن، کلود. «بِگتِگینیان». [[دانشنامه جهان اسلام]]. دریافت‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۱۳. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای اربیل دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اربیل موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.