صلاح‌الدین ایوبی

صلاح‌الدین یوسف ایوبی با لقب‌های ابوالمُظَفَّر و المَلِکُ الناصر (۱۱۳۷ میلادی - ۱۱۹۳ میلادی) که عموماً با نام‌وارهٔ صلاح الدّین شهرت دارد، بنیان‌گذار دولت ایوبیان بود. او پیش از رسیدن به سلطنت، در دمشق ملقب به صلاح‌الدین و سپس در مصر ملقب به الملک الناصر گردید. صلاح‌الدین را از فرمانروایان بزرگ اسلامی در نیمهٔ دوم سدهٔ ششم هجری می‌دانند که قدرت و فتوحاتش سرزمین‌های مصر، شام، شمال عراق، یمن و حجاز را دربر می‌گرفت.

صلاح‌الدین ایوبی
سلطان مصر و شام
صلاح الدین، ترسیم شده توسط کریستوفان دل آلتیسیمو در سال ۱۵۶۸ میلادی
سلطنت	۱۱۷۴–۱۱۹۳ میلادی
پیشین	نورالدین زنگی
جانشین	افضل بن صلاح‌الدین (سوریه) عزیز بن صلاح‌الدین (مصر)
زاده	۵۳۲ قمری میان ۸ و ۱۹ سپتامبر ۱۱۳۸ میلادی تکریت، عراق
درگذشته	۵۸۹ قمری ۴ مارس ۱۱۹۳ (میلادی) (سال ۵۵) دمشق
آرامگاه	مسجد اموی دمشق
نام کامل ابوالمظفر صلاح‌الدین یوسف بن ایوب بن شاذی بن مروان بن یعقوب دُوِینی تکریتی
دودمان	ایوبیان
پدر	نجم‌الدین ایوب
دین و مذهب	اسلام اهل سنت

او صلیبیان را در نبرد حِطّین شکست داد و توانست اغلب سرزمین‌هایی را که صلیبیون بر آن مسلط شده بودند، بازپس بگیرد. این مسئله باعث آغاز جنگ صلیبی دیگری به فرماندهی پادشاهان فرانسه، انگلستان و آلمان گردید. .[1] او در سومین جنگ صلیبی با ریچارد شیردل، پادشاه انگلستان صلح کرد و نهایتاً شش سال بعد در دمشق درگذشت و در مسجد جامع اموی دفن شد.[2]

تولد و بزرگ شدن

صلاح‌الدین ایوبی به سال ۵۳۲ هجری (۱۱۳۸ میلادی) در تکریت به دنیا آمد.[3][4][5]

برخی منابع نیز نجم‌الدین ایوب پدر صلاح‌الدین ایوبی را از کردهای شهر دوین دانسته و اصالت او را به دوین دانسته‌اند.[6][7][8][9][10]

گفته می‌شود که خانوادهٔ وی در شب تولد او تکریت را به سوی موصل ترک کردند و پس از یک سال به بعلبک واقع در لبنان امروزی رفتند و پدرش به عنوان حاکم آنجا تعیین گردید. کودکی صلاح‌الدین در این شهر سپری شد، وی آموزش‌های ابتدایی خود را در آنجا به پایان رساند و قرآن را حفظ کرد و حدیث و فقه و لغت و تاریخ را فرا گرفت و فنون سوار کاری و مبارزه را آموخت. در آغاز جوانی به حلب (واقع در سوریهٔ امروزی) رفت و به عمویش «اسد الدین شیر کوه» که از مردان «نورالدین محمود» سلطان حلب و دمشق بود پیوست.

برخی تاریخ‌نگاران نقل می‌کنند صلاح‌الدین، که در آن زمان کودک بود و در دمشق زندگی می‌کرد، علاقه خاصی به این شهر داشت. اما اطلاعات دقیقی از کودکیش در دسترس نیست. صلاح‌الدین خود نوشته‌است: «بچه‌ها آنطور تربیت می‌شوند که پدرانشان شدند». به گفته یکی از زندگینامه‌نویسانش، الورهانی، او قادر به پاسخگویی به پرسش‌های علمی در خصوص اقلیدس، الکتاب المجسطی، حساب، و قانون بود. صلاح‌الدین همچنین در قرآن و علوم دینی نیز سررشته داشت تا حدی که منابع متعددی ادعا می‌کنند او بیشتر علاقه‌مند به مطالعه دربارهٔ دین بود تا پیوستن به ارتش. شاید پیوستن او به ارتش به این دلیل بود که در زمان جنگ‌های صلیبی مسیحیان در حمله‌ای غافلگیرانه اورشلیم را از دست مسلمانان بیرون آوردند. صلاح‌الدین کار خود را در دربار اتابک زنگی از دست نشاندگان سلجوقیان در شامات شروع کرد و بعدها در مصر جانشین وی گردید. فرزند اتابک زنگی یعنی نورالدین پس از مدتی صلاح‌الدین را به همراهی عمویش شیرکوه عازم مصر کرد تا متحدش شاهوار فرمانروای مصر را، که به وسیله یکی از رقبای خویش در مصر طرد شده بود، در مقام خود حفاظت نماید.

مصر در این زمان تحت فرمانروایی یکی از خلفای فاطمی به نام ابو محمود عبدالله بود. شیرکوه و صلاح‌الدین مجبور بودند که با او حسن سلوک داشته باشند. از طرفی صلیبیون فهمیده بودند که اتحاد مصر و شامات برای آن‌ها خطرناک خواهد بود به همین خاطر به شام حمله بردند ولی صلاح‌الدین آن‌ها را سخت شکست داد و به عقب راند.

رسیدن به حکومت

مسیر لشکرکشی و فتوحات صلاح الدین

بعد از مرگ نورالدین زنگی، صلاح‌الدین آغاز به بسط قدرت خود نمود. پس از تسلط کامل بر سرزمین مصر، او متوجه سوریه شد و توانست شهر حلب را که تحت حاکمیت پسر نورالدین بود به تسخیر درآورد او حکومت خود را تا ایران گسترش داد و حجاز، یمن، نوبه و الجزیره را نیز به تصرف درآورد. پس از متحد کردن جهان اسلام، در بهار ۱۱۸۷ میلادی صلاح‌الدین عازم فتح بیت‌المقدس شد، و در نبرد تاریخی جنگ حطین در نزدیکی دریاچه طبریه لشکر صلیبیون را به فرماندهی گی لوزینیان شکست داد و سپس بیت‌المقدس را فتح کرد. در ۵ سال بعد از آن او مشغول دفاع از سرزمین‌هایی بود که از مسیحیان گرفته بود، زیرا ارتش‌های اروپایی یکی پس از دیگری از راه می‌رسیدند و خواهان بازپس‌گیری بیت المقدّس (اورشلیم) بودند. صلاح‌الدین در نبردی با ریچارد شیردل و صلیبیون آن‌ها را مجبور به ترک قسمت‌های زیادی از خاک فلسطین نمود.

به نظر می‌آید که در آن سال‌ها صلیبیون به فرماندهی ریچارد شیردل از لحاظ نظامی بر لشکر اسلام برتری داشتند و چند باری در نبردهای رویارو صلاح الدین را شکست دادند. اما این درگیری‌ها به لحاظ سیاسی اهمیت چندانی نداشت و صلاح الدین به واسطه نبوغ سیاسی‌اش و با ایجاد تفرقه در صفوف صلیبیون موفق به حفظ شهر بیت‌المقدس شد. نمونهٔ این مسئله جریان فتح شهر یافا به دست مسلمین در اواخر عمر صلاح‌الدین است. پس از تسخیر شهر برای قتل و غارت مردم بی دفاع توسط لشکرش، صلاح‌الدین عده‌ای از سربازانش را مأمور کرد و همین‌طور پس از فتح بیت‌المقدس لشکرش غارت شهر پرداخت.

سرانجام و پس از سال‌ها جنگ، طرفین تصمیم به صلح گرفتند. قرارداد صلح معروف «رمله» به سال ۱۱۹۲ به تأیید صلاح‌الدین ایوبی و ریچارد شیردل رسید و بر اساس آن شهر بیت‌المقدس همچنان تحت‌الحمایه حکومت اسلام باقی ماند، اما زایرین مسیحی اجازه یافتند که بدون هیچ مانعی به زیارت اماکن مقدس خود بروند. همین‌طور صلاح الدین حاکمیت صلیبیون را بر بخشی از مناطق ساحلی لبنان و فلسطین می‌پذیرفت.

واقعه‌ای که از آن به عنوان یکی از نکات منفی زندگی صلاح‌الدین نام می‌برند مسئلهٔ کشتن شهاب الدین سهروردی است که بنا به عقیدهٔ بعضی در زندان صلاح‌الدین در حلب اتفاق می‌افتد. اما روایت دیگری در این زمینه می‌گوید که این اتفاق نه به فرمان صلاح‌الدین بلکه به دست پسرش که در آن زمان حاکم حلب بوده‌است و تحت تأثیر علما و روحانیون قشری مذهب سنی رخ داده‌است. برخی علمای شیعه به بد رفتاری‌های او با شیعیان اشاره می‌کنند.

چگونگی رسیدن به حکومت

صلاح الدین ایوبی جوانی بود که پیشنهاد نورد الدین زنگی را برای وزارت پذیرفت. وی پس از مرگ آخرین خلیفهٔ فاطمی مصر در سال ۵۶۷ دولت ایوبی که قدرتمندترین دولت در مصر و شام و لیبی و الجزایر و … بود را بنیان نهاد. وی در دوران حکومتش دمشق و از جمله اورشلیم را تصرف کرد. او توانست دولت لاتینی اورشلیم را که در قلب آسیا قرار داشت را تا حدودی از بین ببرد. طبق وصیتش پس از مرگ تمام اموالش به فقرا بخشیده شد.

مرگ

قبر صلاح الدین در دمشق

صلاح‌الدین بعد از سال‌ها مبارزه و مقاوت در برابر تمامی دشمنان در سال ۱۱۹۳ در دمشق توسط اسماعیلیان کشته شد. بعد از مرگ او امپراتوری‌اش میان فرزندانش تقسیم گردید. افضل به حکومت دمشق رسید. عزیز در قاهره و ظهیر در حلب حکومت کردند بعدها حکومت آن‌ها به رؤسای محلی منتقل شد. تنها حلب تا سال ۱۳۹۰ میلادی در اختیار خاندان ایوبی قرار داشت.

جستارهای وابسته

• جنگ‌های صلیبی
• اردلان
• رنه گروسه
• تاریخ جنگ‌های صلیبی
• بازی عصر فرمانروایان ۲: دوران پادشاهان

پانویس

1. E. Van Donzel (1994), "Saladin", Islamic Desk Reference: compiled from the Encyclopaedia of Islam, Brill, p. pp 385-387, ISBN 978-90-04-09738-4
2. بعلبکی، منیر (۱۹۸۰). «Saladin». دانشنامه المورد (به عربی). ۸. بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۱۹۲.
3. "Ayyūb | governor of Damascus". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2020-06-02.
4. "Ayyūbid dynasty | Muslim dynasty". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2020-06-02.
5. ↑ الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، الزرکلی، خیر الدین، ج۲، ص۳۸، بیروت، دارالعلم، ۱۹۸۹.
6. ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن علی‌الاکرم. الکامل فی التاریخ، تحقیق عبدالسلام تدمری، الطبعة الثانیه، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۴۲۰=۱۹۹۹م، ج ۹، ص ۳۴۲.
7. ابن خلکان، ابی‌العباس احمد بن محمد. وفیات الأعیان و انباء أبناء الزمان، تحقیق یوسف علی طویل و مریم قاسم طویل، الطبعة الأولی، بیروت: دارالمکتب العلمیه، ۱۴۱۹=۱۹۹۸م، ج ۵، ص ۴۹۵–۴۹۴.
8. مینورسکی، ولادیمیر، کُرد، ترجمهٔ حبیب‌الله تابانی، تهران: گستره، چاپ اول: ۱۳۷۹، ص ۱۰۰.
9. زکی، محمد امین. تاریخ کرد و کردستان، ترجمهٔ حبیب‌الله تابانی، چ ۱، تبریز: آیدین، ۱۳۷۷، ج ۲، ص ۳۵۵.
10. زنگنه، مظفر. دودمان آریایی «کرد و کردستان»، ج ۱، تهران: چاپ چهر، ۱۳۴۵، ص ۱۹–۱۸.

منابع

• قاموس الاعلام ترکی
• بهاء الدین بن شداد (۲۰۰۲). النوادر السلطانیة والمحاسن الیوسیفیة. Ashgate. شابک ‎۹۷۸-۰-۷۵۴۶-۳۳۸۱-۵ .
• العماد الأصفهانی (1888). C. Landberg, الناشر. الفتح القسی فی الفتح القدسی. Brill.
• ابن الأثیر (۲۰۰۸). الکامل فی التاریخ. دارالتوفیقیة للطباعة.
• ابن کثیر (۲۰۰۸). البدایة والنهایة. دارالتوفیقیة للطباعة.
• صلاح الدین ایوبی نوشته آلبر شاندور ترجمه محمد قاضی
• تاریخ جنگ‌های صلیبی نوشته رونه گروسه ترجمه محمود شادکام
• تاریخ مصور فلسطین نوشته شده توسط منصوری

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ صلاح‌الدین ایوبی موجود است.