محاصره عکا (۱۲۹۱)

محاصره عکا یا سقوط عکا نبردی بود که در سال ۱۱۲۹ میلادی رخ داد و موجب تصرف عکا توسط ممالیک شد. این نبرد یکی از مهمترین نبردهای آن برههٔ زمانی شناخته می‌شود. با وجود این که جنبش مسیحیان تا چند دههٔ دیگر ادامه داشت ولی تصرف عکا توسط ممالیک مسلمان موجب پایان سلطهٔ صلیبی‌ها بر سرزمین شامات شد. با سقوط عکا صلیبی‌ها آخرین قلعهٔ مستحکم پادشاهی اورشلیم را از دست دادند. با این وجود آن‌ها آخرین قلعهٔ خود که در شهر طرطوس بود را حفظ و جزیرهٔ کوچک ارواد را تصرف کردند ولی با سقوط ارواد در سال ۱۳۰۲، صلیبی‌ها دیگر بر هیچ قسمتی از سرزمین مقدس تسلطی نداشتند.[1]

محاصره عکا (۱۲۹۱)
بخشی از جنگ‌های صلیبی
شوالیه‌های هوسپیتالر در حال دفاع از عکا
تاریخ ۴ آوریل – ۱۸ می ۱۲۹۱ مکان عکا، اسرائیل ۳۲°۵۶′ شمالی ۳۵°۰۵′ شرقی مختصات: ۳۲°۵۶′ شمالی ۳۵°۰۵′ شرقی نتیجه پیروزی مملوک‌ها تغییرات قلمرو عکا توسط مملوک‌ها تصرف شد
طرفین درگیر
سلطنت ممالیک	پادشاهی اورشلیم شوالیه‌های معبد شوالیه‌های هوسپیتالر شوالیه‌های تتونیک
فرماندهان و رهبران
اشرف خلیل	هنری دوم اورشلیم
قوا
۲۲۰٬۰۰۰	۱۷٬۰۰۰ شمشیر زن ۱٬۱۰۰ سوار
تلفات
	تلفات بسیار سنگین

پیش زمینه

بی شک مهم‌ترین عامل تضعیف مسیحی‌ها شکست در نبرد حطین در ۱۱۸۷ بود که موجب تصرف اورشلیم توسط صلاح‌الدین ایوبی شد. در آن سال صلاح الدین موفق شد بخش عمده‌ای از پادشاهی اورشلیم که شامل اورشلیم و عکا نیز می‌شد را تصرف کند. این جنگ‌ها موجب آغاز جنگ صلیبی سوم شد که طی نبرد محاصرهٔ عکا (۱۱۸۹–۱۱۹۱) این شهر در سال ۱۱۹۱ به دست مسیحیان افتاد. این نبرد اصلی‌ترین نبرد جنگ صلیبی سوم بود و بعد از آن عکا نزدیک به صد سال پایتخت پادشاهی اورشلیم بود. نظامیان مذهبی نظیر شوالیه‌های معبد و شوالیه‌های هوسپیتالر که نقش بزرگی در تصمیمات نظامی و سیاسی مسیحیان داشتند مقر فرماندهی خود را به عکا یا نزدیکی آن انتقال دادند. به عنوان مثال هنگامی که ارتش مغول در اواسط قرن ۱۳ام به شام رسید مسیحیان آن‌ها را متحدانی بلقوه می‌پنداشتند ولی به احتیاط خود را در مقابل ممالیک نسبت به مغول‌ها بی‌طرف نشان می‌دادند. در سال ۱۲۶۰ باروونس عکا به ارتش ممالیک اجازه داد تا با عبور از این شهر به الجلیل رفته و در نبرد نبرد عین جالوت با مغول‌ها بجنگند.

در هر حال بیشتر روابطی که مسیحیان با ممالیک داشتند پایدار نبود. زمانی که حکومت مملوک‌ها در سال ۱۲۵۰ در مصر تشکیل شد خطری جدی تر از ایوبیان مسیحیان را تحدید می‌کرد زیرا ممالیک دارای سواره نظامی بسیار عظیم و نیرومندتر بودند. بعد از پیروزی ممالیک در نبرد عین جالوت لشکر آن‌ها به فرماندهی ظاهر بیبرس به اراضی مسیحیان حمله کردند. در سال ۱۲۵۶ شهرهای قیصریه، حیفا و آرسوف به تصرف مملوک‌ها درآمد و سال بعد همهٔ دژهای مسیحی‌ها در الجلیل و در ۱۲۶۸ انطاکیه نیز سقوط کرد.

نبرد طرابلس (۱۲۸۹)

به منظور جبران این شکست‌ها ارتش‌های کوچکی از مسیحیان اروپا را به سمت سرق ترک کردند. محاصره تونس در سال ۱۲۷۰ توسط لویی نهم طی جنگ صلیبی هشتم یکی از این لشکرکشی‌ها بود. جنگ صلیبی نهم که توسط ادوارد یکم در سال‌های ۱۲۷۱–۷۲ به وقوع پیوست یکی دیگر از آن‌ها بود. هیچ‌یک از این نبردها کمک چشمگیری به صلیبیون محاصره شده نکرد زیرا لشکرهای اعضامی بسیار کم‌تعداد و مدت زمان جنگ‌ها بسیار کوتاه بود.

پاپ گریگوری دهم تلاش بسیاری برای تشویق فرماندهان به لشکر کشی مجدد انجام داد ولی تلاش او مثمر ثمر واقع نشد.

در سال ۱۲۷۶ با عقب‌نشینی هنری دوم از فلسطین به قبرس وضع داخلی و خارجی صلیبی‌ها را وخیم تر کرد. در سال ۱۲۷۸ لاذقیه سقوط کرد و در ۱۲۸۹ شهر طرابلس طی نبرد محاصره طرابلس (۱۲۸۹) سقوط کرد.

در سال ۱۲۹۰ سلطان قلاوون فرمانروای ممالیک عکا را محاصره کرد ولی در ماه نوامر مرد و پسرش اشرف خلیل به جای او بر کرسی سلطنت تکیه زد.

محاصره

قلاوون پدر اشرف خلیل در سال ۱۲۸۹ کنت‌نشین تریپولی را فتح کرده بود و در ۱۲۹۰ به سمت عکا لشکر کشید ولی قبل از حمله در ماه نوامر مرد و پسرش، اشرف خلیل، تصمیم به ادامهٔ حمله گرفت. او نامه‌ای به استاد معبد نوشت و حملهٔ خود را به اطلاعش رساند و از او خواست نامه یا هدیه‌ای برای منصرف ساختنش از حمله ننویسد.[2] ولی نمایدگانی از عکا به سر دستگی فیلیپ ماینبوف[3][4] همراه با هدایایی به قاهره فرستاده شد[5] و از اشرف خلیل تقاضا کردند که به عکا حمله نکند. اشرف خلیل هدایا را نپذیرفت و فرستادگان را زندانی کرد.[6][7]

نیروها

اشرف خلیل ارتشی متشکل از نیروهای مصری و سوری در اختیار داشت که شامل داوطلبان نیز می‌شد.[8]ارتش او مجهز به منجنیق‌های بزرگی بود. چهار لشکر متحد او از شهرهای دمشق، حمات، طرابلس و کرک به سوی عکا حرکت کردند تا در آنجا به لشکر اشرف خلیل بپیوندند.[9][10]

تقاضای کمک صلیبی‌ها از اروپاییان

فرمانروی عکا از جدیت اوضاع آگاه بود او از اروپا تقاضای کمک کرد ولی در این کار چندان موفق نبود. ادوارد یکم گروه کوچکی از شوالیه‌ها را به کمک آن‌ها فرستاد. فرمانده ارشد شوالیه‌های تتونیک استعفا داد و مخفیانه به اروپا گریخت. تنها کمک چشم‌گیری که به صلیبی‌ها شد از جانب هنری دوم اورشلیم بود که گروهی را برای تقویت قلعه و لشکری به فرماندهی برادرش را به عکا فرستاد.

نقشهٔ عکا در ۱۲۹۱

استحکامات

دژ عکا شامل دو لایه دیوار ضخیم[11] و دوازده برج بود[12] که توسط پادشاهان اروپایی[13] و زوار ساخته شده بود.[14]

آغاز محاصره

در ۵ آوریل ۱۲۹۱ به پشت دروازه‌های عکا رسیدند.[15] ارتش حمات در مقابل برج شوالیه‌های معبد موضع گرفتند و لشکریان مسلمان کل دیوار شهر را محاصره کردند. خیمهٔ سلطان را بر روی تپه‌ای کنار ساحل که مشرف به برج نمایندهٔ پاپ بود برپا کردند. هر دو طرف به مدت هشت روز به صورت تن به تن به یکدیگر جنگیدند. بعد از روز هشتم مسلمانان در حالی که دیوار را هدف کشکنجیر قرار دادند، اقدام به پیشروی به سوی شهر کردند تا این که به لبهٔ دیوار رسیدند. با و جود پشتیبانی‌های مستمری که از جانب قبرس به عکا می‌رسید صلیبی‌ها در مقابل ارتش اشرف خلیل حرفی برای گفتن نداشتند. در شبانگاه ۱۵ام آوریل شوالیه‌های معبد به‌طور ناگهانی به اردوگاه لشکر حماتی یورش بردند اما با گیر کردن پای اسب‌هایشان بین طناب‌های چادرها بسیاری از آن‌ها گیر افتاده و کشته شدند. چند شب بعد شوالیه‌های هوسپیتالر نیز به‌طور شبانه حمله کردند که آن هم سرانجام خوبی برای صلیبی‌ها نداشت. در ۵ام می با رسیدن لشکر هنری دوم همراه به ۴۰ کشتی امیدها در میان صلیبیان زنده شد؛ ولی این کار هم تفاوتی در اوضاع آن‌ها به وجود نیاورد.

مذاکره

مسیحی‌ها پیکی نزد اشرف خلیل فرستادند. اشرف خلیل از آن‌ها کلید شهر را درخواست کرد ولی آن‌ها گفتند که برای تسلیم شدن نیامده اند و حاضر نیستند شهر را به آسانی تسلیم کنند و از او می‌خواهند به مردمان ساکن شهر رحم کند همچنین حاضرند در قبال خسارت‌هایی که مسیحیان به مسلمانان وارد کرده‌اند به آن‌ها قرامت بدهند. الخلیل در پاسخ آن‌ها گفت تنها در صورتی که شهر را به صورت مسالمت‌آمیز تسلیم او کنند حاضر است به همهٔ ساکنان آن رحم کند ولی مذاکره کنندگان این درخواست را رد کردند.[16] هم‌زمان که آن‌ها در حال مذاکره بودند سنگ بزرگی که از منجنیقی در داخل شهر پرتاب شده بود کنار خیمهٔ اشرف خلیل فرود آمد. مذاکره کنندگان خلیل را متقاعد کردند که مسیحیان تندروی حاضر در شهر با مذاکره مخالفند و این سنگ را آن‌ها پرتاب کرده‌اند و او نیز به آن‌ها اجازه داد تا به شهر برگردند.

سقوط برج‌ها

از هشتم می برج‌های عکا یکی پس از دیگری شروع به فروریختن کردند. در سحرگاه ۱۸ می اشرف خلیل با نواختن شیپور جنگ و طبل به نیروهای خود فرمان داد که با تمام قوا حمله کنند.[17][18] شب قبل از آن روز مسیحیان از حمله آگاه شده بودند و در تاریکی شد ۳۰۰۰ شوالیه فرار کرده خود به قبرس گریخت.

با طلوع آفتاب در روز بعد حمله از سرگرفته شد و مسلمانان متوجه کم شدن تعداد جنگجویان قبرسی شدند. الخلیل به سربازان خود دستور داد خندق را پر کنند به سواره نظام بتواند از آن عبور کند. سرانجام مسلمانان از دیوارها گذشتند. هنری دوم و فرمانده شوالیه‌های هوسپیتالر با دیدن وخامت اوضاع سوار بر اسب‌های خود از شهر فرار کردند[19] و در حین این درگیری‌ها ویلیام بوئرو فرمانده شوالیه‌های معبد نیز کشته شده بود. با این اوضاع مسلمانان اکنون بر داخل خیابان‌ها و کوچه‌های شهر با سربازان بازمانده و فرمانروای شهر می‌جنگیدند که باعث به وجود آمدن اوضاع بسیار وحشتناکی شده بود و مردم غیرنظامی از ترس جان خود به داخل دریا می‌پریدند.[20][21][22]

تصرف کامل شهر

قبل از فرارسیدن شب 18 می[23] بعد از این که صد سال تحت سلطهٔ صلیبی‌ها بود[24] بعد از ۴۳ روز محاصره به تصرف ممالیک درآمد. تنها بخشی از شهر که در دست مسیحیان باقی ماند مقر فرماندهی شوالیه‌های معبد در ساحل غربی شهر بود. پس از یک هفته فرمانده شوالیه‌های معبد با الخلیل به توافق رسیدند که همهٔ شوالیه‌های معبد و افرادی که در مقر فرماندهی آن‌ها پنهان شده‌اند به قبرس منتقل شوند ولی افراد الخلیل که برای نظارت بر انتقال مسیحیان به قبرس به مقر شوالیه‌های معبد رفته بودند اقدام به جمع‌آوری زنان و کودکان فروش آن‌ها در بازار برده‌ها کردند و با مخالفت شوالیه‌ها رو به رو شدند که موجب برهم خوردن روند انتقال شد. شباهنگام تیبود گودین فرمانده جدید شوالیه‌های معبد به همراه تعدادی از یاران خود به صیدا رفت گریخت. صبح روز بعد نمایندگانی از افراد بازمانده نزد سلطان رفتند تا مجدداً با او مذاکره کنند ولی مسیر دستگیرشده و توسط افراد سلطان اعدام شدند. زمانی که شوالیه‌های باقی‌مانده از سرنوشت نمایندهٔ خود آگاه شدند اقدام به مبارزه با مسلمانان کردند. روز ۲۸ می زمانی که مسلمانان دیوار مقر فرماندهی شوالیه‌ها را فرو ریختند سلطان به ۲۰۰ تن از افرادش دستور داد تا به داخل آن یورش ببرند. همهٔ صلیبی‌های حاضر در مقر و نیمی از افراد سلطان در این درگیدی کشته شدند.[25]

خبر پیروزی اشرف خلیل به دمشق و قاهره رسید؛ و اشرف خلیل دستور داد تا در دمشق جشتی به پا کنند و فرماندهان و شوالیه‌های دستگیرشده در عکا را به مردم شهر نشان دهند. بعد از جشن در دمشق الخلیل به قاهره رفت و در آنجا نیز جشنی به پا کردند.[26]

پانویس

1. Burgtorf, Jochen (2006). "Acre, Siege of (1291)". In Alan V. Murray. The Crusades: An Encyclopedia. 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. pp. 13–14. OCLC 70122512.
2. "Because you have been a true man, so we send you advance notice of our intentions, and give you to understand that we are coming into your parts to right the wrongs that have been done. Therefore we do not want the community of Acre to send us any letters or presents (regarding this matter), for we will by no means receive them." —From the letter of Al-Ashraf Khalil to William of Beaujeu, The Templar of Tyre, Chronicle Gestes des Chiprois, p.104/ part 3
3. The Templar of Tyre, Gestes des Chiprois, p.104 / part 3
4. Philip Mainebeuf, who spoke Arabic, was accompanied by a knight named Bartholomew Pisan and a scribe named George. The Templar of Tyre, Gestes des Chiprois, p.104/ part 3
5. Al-Maqrizi, p.222/ vol. 2
6. Asili, p.110
7. The Templar of Tyre, Gestes des Chiprois, p.104/ part 3
8. Abu al-Fida,p.278/ vol.13. According to Ibn Taghri most of Khalil's troops were volunteers. Ibn Taghri, p.5/ vol. 8
9. There are no reliable figures for the Muslim army, according to some sources it consisted of 60 000 cavalry and 160 000 infantry. Though the numbers seem exaggerated, the army of the Muslim was probably larger than that of the Crusaders. Asili, p.111
10. Michaud, ibid, pp. 75–76, gives account of 7 emirs leaving in Kalouan's (ie Sultan Qalawun) stead as he was ill; he reports that each emir had 4,000 horse and 20,000 foot at his command – giving about 160,000 men.
11. Acre is one of the few cities in the world whose walls have remained standing over the centuries.See List of cities with defensive walls
12. The towers of Acre were built in the outer wall and the inner wall. Among these towers were the Tower of the Countess of Blois, the Accursed Tower, the Tower of the Legate, the Tower of the Patriarch, the Tower of St. Nicholas, the English Tower, the Germans Tower, the Tower of Henri II, the Tower of King Hugh and the Tower of St. Lazarus. Asili, p.113. Templar of Tyre, p.106/note2
13. The English tower was built by Henry I. Asili, p.113
14. The Tower of the Countess of Blois was built by the Countess of Blois. Asili, p.114
15. Templar of Tyre, p.105. Asili, p.110. Ibn Taghri, p.5 / vol. 8. Al-Maqrizi, p.223/ vol.2
16. Asili, p.117. Templar of Tyre, p.108-109
17. Al-Maqrizi, p.223/ vol.2. Asili, p.118
18. Michaud, ibid, p.78
19. Templar of Tyre, p.113
20. According to Ludolph of Suchem (which seems exaggeration): "In Acre and the other places nearly a hundred and six thousand men were slain or taken, and more than two hundred thousand escaped from thence. Of the Saracens more than three hundred thousand were slain, as is well known even to this day." —From Ludolph of Suchem, p. 268-272
21. Many nobles of Acre managed to flee in boats by paying money to the mercenary commander and Knight Templar Roger de Flor who made use of the situation and made his fortune by blackmailing the refugees of Acre. Asili, p.120-121
22. "More than five hundred most noble ladies and maidens, the daughters of kings and princes, came down to the seashore, when the city was about to fall, carrying with them all their jewels and ornaments of gold and precious stones, of priceless value, in their bosoms, and cried aloud, whether there were any sailor there who would take all their jewels and take whichever of them he chose to wife, if only he would take them, even naked, to some safe land or island" —From Ludolph of Suchem, p.268-272
23. "The 'Templar of Tyre': Part III of the 'Deeds of the Cypriots'", by Paul Crawford, p.171 (Google Books limited preview); which gives a translation with notes of the chronicle of one of the Knights Templar who apparently recorded these things during the later retreat to Cyprus.
24. Acre was conquered by the Crusaders in 1104. In 1187, Saladin recaptured Acre but it was captured again by the Crusader Richard the Lionheart in 1191. See also Siege of Acre.
25. According to Ludolph of Suchem, the besieged Templars deliberately undermined the walls of the fortress' tower to let it collapse on the Sultan's men. Ludolphi, Rectoris Ecclesiæ Parochialis in suchem, p.46
26. The gate of the San Andreas Church was transported from Acre to Cairo to be used in the Al-Ashraf's Mosque which the Sultan was building. Asili, p.123