گاه‌شمار ساسانیان

این گاه‌شمار از سال ۲۲۴ میلادی یعنی شکست و قتل اردوان پنجم به وسیله اردشیر بابکان و بنیانگذاری پادشاهی ساسانی تا حمله اعراب به ایران و سقوط کامل سلسله ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی می‌باشد.

تصویر ۱: سکه اردشیر بابکان

• ۲۲۴ شکست و قتل اردوان پنجم^∗ به وسیله اردشیر بابکان حاکم فارس (بعداً اردشیر یکم ساسانی) (تصویر ۱: سکه) در نبرد هرمزدگان و پایان پادشاهی ۴۷۱ ساله اشکانیان. اردشیر بابکان به خود عنوان شاهنشاه (شاه شاهان) داد و سلسله ساسانیان را بنیانگذاری نمود.
• حدود ۲۲۴ تا ۲۴۰ در دوره اردشیر بابکان؛ دین زرتشتی دستخوش یک دوره تجدید حیات گردید.
• ۲۳۰ لشکر ساسانی به نواحی تحت حکمرانی امپراتوری روم در جزیره میانرودان یورش بردند و شهر نصیبین را محاصره کردند ولی نتوانستند این شهر را تسخیر کنند.
• حدود ۲۳۷ تا ۲۳۸ اردشیر بابکان حملات جدیدتری علیه پادشاهی روم آغاز کرد و شهرهای نصیبین و حران را فتح نمود.
• ۲۴۱ تاجگذاری شاپور یکم.
• حدود ۲۴۲ تا ۲۷۳ آغاز سفرهای مانی در ایران زمین.
• ۲۵۲ تا ۲۵۶ لشگرکشی و درگیری‌های شاپور یکم در ایالات شرقی روم.

تصویر ۲: صحنه چیرگی شاپور یکم بر والرین، امپراتور روم

• حدود ۲۵۹ شکست و اسارت والرین پادشاه روم توسط شاپور یکم. (تصویر ۲: صحنه نبرد بر روی سنگ باباغوری)
• حدود ۲۶۰ اردوکشی و یورش دوم شاپور یکم در ایالات شرقی روم.
• حدود ۲۶۱ هنگامی که شاپور یکم پس از شکست رومیان و تاراج انطاکیه، پیروزمندانه به پایتخت باز می‌گشت، اذینه شاه پالمیرا راه را بر او می‌بندد و ضربه قابل توجه‌ای به قوای ساسانی وارد می‌کند. این پیروزی اذینه، پارسیان را تا پشت رود فرات عقب می‌راند.
• ۲۷۱ تاجگذاری هرمز یکم.
• ۲۷۳ تاجگذاری بهرام یکم.
• ۲۷۴ یا ۲۷۷ اعدام مانی توسط موبد بلندپایه زرتشتی کرتیر.
• ۲۷۶ تاجگذاری بهرام دوم.
• ۲۷۶ موبد کرتیر به عنوان والاترین مقام و برترین شخص در میان زرتشتیان معرفی می‌شود. کرتیر پیروان دیگر ادیان را اعدام می‌کند. در سنگ‌نوشته‌های او در نقش رجب، کعبه زرتشت و سرمشهد کازرون از این رویداد یاد شده‌است.
• ۲۸۳ کاروس امپراتور روم بین‌النهرین را فتح می‌کند اما سپاهیانش پس از مرگ او بلافاصله آن سرزمین را ترک می‌کنند.
• ۲۸۶ تیرداد سوم، ارمنستان را تسخیر کرده و پارسیان را از آنجا بیرون می‌کند.
• ۲۹۳ نرسه با شکست رقبای سلطنت بر تخت پادشاهی می‌نشیند.

تصویر ۳: سنگ‌نوشته پایکولی

• حدود ۲۹۴ سنگ‌نوشته پایکولی (تصویر ۳) در سلیمانیه عراق نزدیک مرز ایران.
• ۲۹۶ نرسه یا یورش به ارمنستان ضمن بیرون راندن تیرداد سوم، رومیان را شکست می‌دهد.
• ۲۹۷ گالریوس نرسه را شکست می‌دهد. بنا بر پیمان‌نامه نصیبین نرسه از ارمنستان و بین‌النهرین عقب‌نشینی می‌کند.
• حدود ۳۰۱ برای نخستین بار حکومت ارمنستان، کیش مسیحیت را به عنوان مذهب رسمی این کشور اعلام می‌کند.
• ۳۰۲ کناره‌گیری نرسه و آغاز سلطنت هرمز دوم.
• ۳۰۹ تاجگذاری شاپور دوم (شاپور ذوالاکتاف).
• ۳۲۵ حمله شاپور دوم به اعراب به منظور سرکوب قبایل عرب و آرام کردن و امنیت بخشیدن به مرزهای امپراتوری ساسانی.
• ۳۳۸ بازپس‌گیری پنج ایالت امپراتوری ساسانی توسط شاپور دوم که توسط نرسه (هفتمین شاه ساسانی، جلوس: ۲۹۳) از کنترل ایران خارج شده و به خاک روم منضم شده بود.
• ۳۴۸ حمله شاپور دوم به بین‌النهرین.
• حدود ۳۶۰ بنیانگذاری سلسله کیداریان.
• ۳۶۳ نبرد ژولیان شاه روم (نبرد سامرا) با قوای ساسانی که منجر به عقب‌نشینی و مرگ او می‌گردد. ایالات واگذار شده به روم و همچنین شهر نصیبین به امپراتوری ساسانی عودت داده می‌شود.
• ۳۷۶ برقراری صلح بین روم و ساسانیان.
• ۳۷۹ مرگ شاپور دوم و تاجگذاری اردشیر دوم.
• ۳۸۳ آغاز سلطنت شاپور سوم.
• ۳۹۹ آغاز سلطنت یزدگرد یکم که لقب گناه‌کار بر وی نهاده بودند. سبب این صفت، تلاش او برای مهار قدرت روحانیان زرتشتی و دوری از هر گونه سخت‌گیری برای اقلیت‌های مذهبی بوده‌است.

تصویر ۴: سکه بهرام پنجم ملقب به بهرام گور

• ۴۰۹ آزادی مسیحیان در ساخت کلیسا و انجام امور مذهبی.[1]
• ۴۲۰ تاجگذاری بهرام پنجم ملقب به بهرام گور. (تصویر ۴: سکه)
• ۴۲۱ پایان صلح ساسانیان و رومیان.
• ۴۲۲ موفقیت بهرام پنجم در دفع و عقب راندن یورش لشکر هپتالیان.
• ۴۲۵ آوردن کولی‌ها از هند به وسیله بهرام پنجم برای سرگرم کردن مردم. (بنا بر اشعار شاهنامه)^∗∗
• ۴۲۸ پایان پادشاهی اشکانیان ارمنستان.
• ۴۳۸ آغاز سلطنت یزدگرد دوم.
• ۴۵۷ تاجگذاری هرمز سوم.
• ۴۵۹ تاجگذاری پیروز یکم.
• ۴۸۴ شکست پیروز یکم از هپتالیان.
• ۴۸۴ آغاز سلطنت بلاش.
• ۴۸۸ تاجگذاری قباد یکم. نبرد ساسانیان علیه خزرها.
• حدود ۴۹۰ ظهور مزدک و ترویج باورهای توده گرایی، مساوات طلبی، برابرگرایی با برخورداری از حمایت قباد یکم.
• حدود ۴۹۰ آغاز اصلاحات ارضی و مالیاتی.
• ۴۹۶ عزل قباد یکم به وسیله برادرش جاماسپ.
• ۴۹۹ بازگشت به قدرت قباد یکم با همیاری و پشتیبانی هپتالیان.
• ۵۲۴ جنگ ساسانیان با امپراتوری روم شرقی (بیزانس).
• ۵۲۶ شکست بیزانس پس از حمله به ایران، ارمنستان و بین‌النهرین.

تصویر ۵: تندیس خسرو انوشیروان در کاخ دادگستری تهران

• ۵۳۱ تاجگذاری خسرو انوشیروان یا خسرو یکم. (تصویر ۵: تندیس)
• حدود ۵۳۱ کشتار و سرکوب مزدکیان.
• حدود ۵۳۱ اصلاحات اساسی ارضی، اداری، نظامی و اجتماعی.
• حدود ۵۳۱ ترجمه کلیله و دمنه از زبان سانسکریت به پهلوی میانه.
• ۵۳۳ صلح با امپراتوری بیزانس.
• حدودد ۵۵۴ پروکوپیوس محقق اهل بیزانس و شاهد عینی جنگ‌های خسرو یکم و ژوستینین یکم در گذشت. او روایت جنگ‌های ساسانی با بیزانس را در کتابی تحت عنوان نبرد پارسی (De bello Persico) تألیف کرده‌است.
• حدودد ۵۷۰ فتح یمن.
  • حدود ۵۷۰ زادروز محمد پیامبر اسلام.
• ۵۷۹ مرگ خسرو انوشیروان دادگر و تاجگذاری هرمز چهارم.
• ۵۸۸ نخستین جنگ ایران و ترکان و شکست گوک‌ترک‌ها از سردار ساسانی بهرام چوبین.

تصویر ۶: سکه خسرو پرویز

• ۵۹۰ قتل هرمز چهارم و آغاز سلطنت خسرو پرویز. (تصویر ۶: سکه)
• ۵۹۰ قیام بهرام چوبین و مصادره کردن تاج و تخت ساسانی.
• ۵۹۱ شکست بهرام چوبین و گریختن او به جانب ترک‌ها در آسیای مرکزی و نهایتاً قتل بهرام چوبین بعد از یک سال. کسب دوباره تاج و تخت توسط خسرو پرویز.
  • ۵۹۶ ازدواج محمد پیامبر اسلام و خدیجه.
• ۶۰۳ لشکرکشی خسرو پرویز به امپراتوری روم بیزانس در انتقام قتل موریس (پشتیبان و حامی خسرو پرویز) و بستگانش به وسیله فوکاس.

• ۶۱۱ تا ۶۱۶ تسخیر سوریه و مصر توسط خسرو پرویز.
  • ۶۲۲ سفر پنهانی محمد پیامبر اسلام از مکه به مدینه به همراه ابوبکر. ازدواج محمد با دختر جوان ابوبکر با نام عایشه.
• ۶۲۷ شکست سپاه ساسانی توسط هراکلیوس نزدیک نینوا.

• ۶۲۸ عزل، محاکمه و قتل خسرو پرویز توسط پسر و جانشینش قباد دوم یا شیرویه. پایان صلح ساسانیان با امپراتوری روم شرقی یا بیزانس.

تصویر ۷:سکه یزدگرد سوم

تصویر ۸: گسترش اسلام از سال ۶۳۲ تا ۶۵۵ میلادی.
پایان امپراتوری ساسانی و ضمیمه شدن ایران به خاک حکومت خلفای راشدین

• ۶۲۸ کشتار جمعی تعداد زیادی از شاهزادگان ساسانی توسط قباد دوم.
• ۶۲۸ مرگ شیرویه یا قباد دوم.
• ۶۲۸ تا ۶۳۵ ضعیف شدن سلسله ساسانی، تداوم شرایط ناپایدار حکومتی و سلطنت ناکارآمد برخی از شاهان و ملکه‌های ساسانی نظیر پوراندخت و آزرمی دخت.
  • ۶۳۲ رویداد غدیر خم.
  • ۶۳۲ درگذشت محمد پیامبر اسلام.
  • ۶۳۲ تا ۶۳۴ دوران خلافت ابوبکر.
• ۶۳۳ آغاز سلطنت یزدگرد سوم در امپراتوری ساسانی.
  • ۶۳۴ انتخاب عمر بن خطاب به عنوان خلیفه و سازماندهی کردن حملات موفقیت‌آمیز به سرزمین‌های امپراتوری ساسانی و امپراتوری روم شرقی.
  • ۶۳۵ تسخیر دمشق توسط اعراب.
  • ۶۳۵ تا ۶۴۱ فتح اورشلیم، انطاکیه، طرابلس و مصر توسط سپاه اسلام (اعراب).
• ۶۳۶ شکست ایرانیان در جنگ قادسیه بین امپراتوری ساسانی و اعراب مسلمان.
• ۶۳۷ فتح تیسفون پایتخت ساسانیان توسط اعراب مسلمان و گریختن یزدگرد سوم به ری.
• ۶۳۷ استیلای اعراب بر بین‌النهرین.
• ۶۴۲ شکست نهایی امپراتوری ساسانی از لشکر اسلام در جنگ نهاوند.
• ۶۴۴ ترور و قتل عمر به وسیله ابولؤلؤ (پیروز نهاوندی).
  • ۶۴۴ تا ۶۵۶ دوران خلافت عثمان.
• ۶۵۱ قتل یزدگرد سوم (تصویر ۷: سکه). پایان امپراتوری ساسانی و ضمیمه شدن سرزمین ایران (تصویر ۸) به حکومت خلفای راشدین (اسلام).

یادداشت

1. ^  در ترتیب جدید شاهنشاهان اشکانی اردوان چهارم خوانده می‌شود.
2. ^  کولی‌ها با رقصیدن و آواز مردم را سرگرم می‌کردند.
3. ^  بنا بر اشعار شاهنامه

منابع

1. 409 - Christian are permitted to publicly worship and to build churches thenagain.info

• CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org