دوران دیرینه‌سنگی ایران
دوران دیرینه‌سنگی ایران به سه دوره دیرینه‌سنگی آغازین، میانی، پایانی و یک دوره کوتاه به نام فرادیرینه‌سنگی تقسیم می‌شود.
| تقسیم‌بندی سه‌گانه اعصار | ||||||
| عصر تاریخی | ||||||
| دوره لاتن | نیاتاریخی | |||||
| دوره هالشتات | ||||||
| عصر آهن | ||||||
| پسین | ||||||
| میانه | ||||||
| پیشین | ||||||
| عصر برنز | ||||||
| دوران نوسنگی | عصر مس | |||||
| نوسنگی با سفال | پیشاتاریخ | |||||
| نوسنگی پیش از سفال ب | ||||||
| نوسنگی پیش از سفال آ | ||||||
| میان‌سنگی | میان‌سنگی | |||||
| پارینه‌سنگی | پسین | |||||
| میانه | ||||||
| پیشین | ||||||
| عصر سنگ | ||||||
| تاریخ ایران |
|---|
 |
|
گاه‌شمار تاریخ ایران رده:تاریخ ایران  درگاه ایران |
دیرینه‌سنگی آغازین/قدیم
فرهنگهای مرتبط با دوران دیرینه‌سنگی قدیم ایران شامل فرهنگ ساطور ابزار الدوایی و فرهنگ تبر دستی آشولی هستند. کهنترین شواهد این دوره که مربوط به فرهنگ الدوان است در اطراف رودخانه کشف رود در شرق مشهد یافت شده‌است. این شواهد شامل تعدادی ابزار سنگی ساخته شده از کوارتز است که شامل تراشه و ساطور ابزار هستند. طبق نظر کاشفین این مجموعه حداقل ۸۰۰ هزار سال قدمت دارد. از فرهنگ آشولی نیز مدارک بیشتری در شمال غرب و غرب کشور بدست آمده‌است. برخی از مکانهای مهم شامل گنج پر در رستم‌آباد گیلان، شیوه تو در نزدیکی مهاباد، پل باریک در هلیلان بین کرمانشاه و ایلام هستند.
دیرینه‌سنگی میانی
اکثر ابزارهای سنگی مانند تبرهای سنگی که بیشتر در دوره میانی پارینه سنگی جدید در ایران از نوع موستری هستند. شواهد بیشتری در غارها و پناهگاه‌ها یافت شده‌است که اغلب مربوط به زاگرس مرکزی هستند. این دوره از حدود ۲۰۰ تا ۱۵۰ هزار سال پیش شروع شده و تا حدود ۴۰ هزار سال پیش ادامه داشته‌است. انسان‌های نئاندرتال در این دوره در ایران می‌زیستند که بقایای اسکلت آن‌ها در غار بیستون یافت شده‌است. مکانهای مهم این دوره غارهای غار بیستون، غار ورواسی، و غار اشکفت در شمال کرمانشاه، قمری و غارارجنه در اطراف خرم‌آباد، کی آرام در نزدیکی گرگان، غار تمتمه در نزدیکی ارومیهغار خونیک واقع در نزدیکی بیرجند. (شهمیرزادی؛ ۱۲۲:۱۳۹۱)
دیرینه‌سنگی پایانی
دوران دیرینه‌سنگی جدید ایران از حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز و تا حدود ۱۸ هزار سال پیش ادامه یافته است. آثار این دوره در اطراف کرمانشاه، خرم‌آباد، مرو دشت و کاشان یافت شده‌است. فرهنگ ابزارسازی این دوره تیغه و ریز تیغه برادوستی است.
فراپارینه سنگی
عمل ذخیره کردن در مورد مواد غذایی که منشأ گیاهی داشتند، مانند غلات و حبوبات انجام می‌شد. انسان شناسان و باستان شناسان دوران گردآوری غذا را دوره فراپارینه سنگی می‌نامند و چون صنایع ابزارهای سنگی او را از یکناهگاه سنگی به نام زارزی از صنایع دوره پیشین دوره برادوست نامیده می‌شد. این نام‌گذاری اولین بار توسط خانم دورتی گارود در سال ۱۹۲۸ وارد اصلاحات باستان‌شناسی شد. صنعت ابزارسازی دوره فراپارینه سنگی منطقه، از جمله ایران، اطلاق شد و شروع این دوره از حدود ۱۶۰۰۰ سال پیش آغاز شد و تا آغاز دوران تولید غذا در دوران هولوسین، یعنی حدود ۱۲۰۰۰سال پیش، ادامه پیدا می‌کند. از ویژگی‌های صنعت ابزار سنگی این دوران تولید و استفاده از ریز تیغه‌ها، به ویژه ریز تیغه‌های هندسی، است ریز تیغه‌های هندسی را معمولاً به اشکال مثلثی، هلالی و ذوزنقه‌ای می‌ساختند. (شهمیرزادی؛ ۱۳۰٫۱۳۱:۱۳۹۱)آثار دوره فراپارینه سنگی در ۴ غار شناسایی شده که عبارتند از: "مارروز" "مار گورگالان" " در مار" " و غار گوگل".(شهمیرزادی:۱۳۲:۱۳۹۱)
بنمایه
منابع
_دکتر صادق ملک شهمیرزادی، ایران در پیش از تاریخ ایران، تهران؛ انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۹۱