پارینهسنگی
دوران پارینهسنگی یا پالئولیتیک[1] (Paleolithic) قدیمیترین دوران ماقبل تاریخ انسان و فرهنگ مادی انسانی و دورانی است که در آن انسان برای نخستین بار از ابزار سنگی دستساز استفاده کرد. پارینهسنگی از حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش تا زمان عقبنشینی یخچالها از نیمکرهٔ شمالی در فاصلهٔ سالهای ۱۰ هزار تا۸۵۰۰ ق.م. ادامه داشتهاست. به پارینهسنگی، عصر سنگ کهن و دیرینهسنگی هم گفته شدهاست.
عصر سنگ |
---|
↑ پیشا انسان (پلیوسن) |
Epipaleolithic
|
↓ مسسنگی |
تقسیمبندی سهگانه اعصار | ||||||
عصر تاریخی | ||||||
دوره لاتن | نیاتاریخی | |||||
دوره هالشتات | ||||||
عصر آهن | ||||||
پسین | ||||||
میانه | ||||||
پیشین | ||||||
عصر برنز | ||||||
دوران نوسنگی | عصر مس | |||||
نوسنگی با سفال | پیشاتاریخ | |||||
نوسنگی پیش از سفال ب | ||||||
نوسنگی پیش از سفال آ | ||||||
میانسنگی | میانسنگی | |||||
پارینهسنگی | پسین | |||||
میانه | ||||||
پیشین | ||||||
عصر سنگ |
دوران پارینهسنگی ابتداییترین و طولانیترین مرحله زندگی انسان است (در واقع ۹۹٪ آن را پوشش میدهد). در این دوره روند فرگشت فکری، جسمی، فرهنگی و فناورانه انسان شکل میگیرد. اولین ابزارها به دست گونههای نخستین انسان به وسیله سنگ در این دوره ساخته میشود. مکان آن نیز شرق آفریقا در اتیوپی، کنیا، تانزانیا به ویژه ناحیه الدوایی و در آسیا و اندونزی است. در همین دوره بود که انسان از شکل شاخههای اولیه سرده انسانی نظیر انسان ماهر Homo habilis تحول یافته و به شکل انسان امروزی یعنی انسان خردمند Homo sapiens درآمد.
در دوران پارینهسنگی، انسانها در گروههای نسبتاً کوچکی گرد هم آمده و به گردآوری گیاهان، ماهیگیری و شکار پرداختهاند. ساخت ابزار سنگی ویژگی اصلی این دوران است، اما انسانها در سراسر پارینهسنگی از ابزارهای چوبی و استخوانی نیز بهره میگرفتهاند. انسانها در آن دوران از چرم و الیاف گیاهی نیز استفاده کردهاند. در اواخر دوران پارینهسنگی، انسانها نخستین بار اقدام به آفرینش هنری کردند که شامل هنر صخرهای و ساخت اشیا و نقاشی درون غارها میشد. همچنین آغاز رفتار مربوط به باورهای دینی همچون برگزاری آیینها و آیین خاکسپاری مربوط به اواخر پارینهسنگی است.[2]
آبوهوای پارینهسنگی متشکل از دورههای یخبندان و بین یخبندان بود و بهطور متناوب دماهای سرد و گرمی را تجربه میکرد.
بخشبندی
انسانشناسان با پژوهش بر روی آثار باقیمانده از دوران جمعآوری غذا (دوران پارینهسنگی) و نیز از طریق ابزارهای سنگی خاص هر دوره، آن را سه بخش تقسیم کردهاند که عبارتند از پارینهسنگی زیرین، پارینهسنگی میانی و پارینه سنگی جدید.
- دوران پارینهسنگی زیرین یا پارینهسنگی قدیم، که کهنترین بخش پارینهسنگی است. پارینهسنگی زیرین از حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش با نخستین استفادهها از ابزارهای سنگی خام (الدوایی) و نخستین تلاشها برای شکار و گردآوری خوراک آغاز شده و تا ۳۰۰ هزار سال پیش ادامه یافتهاست. آثار باقیمانده از انسانهای آن دوران عبارتند از فسیل قسمتهایی از استخوان بدن و دستافزارهایی که از سنگ ساخته شدهاند. قدیمیترین آثاری که از انسان باقی ماندهاست، متعلق به همین دوران است.
- دوران پارینهسنگی میانی: که باستانشناسان معتقدند که این دوران از حدود ۳۰۰ هزار سال پیش آغاز شده و تا حدود ۳۰ هزار سال پیش ادامه یافتهاست. مهمترین ویژگیهای آن دوران، پیشرفت و گوناگونی ابزارهای سنگی و همچنین نخستین کاربردهای نمادین دستساختههای بشری است.
- دوران پارینه سنگی جدید: که باستانشناسان معتقدند از حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز و در حدود ۱۲ هزار سال پیش پایان یافتهاست. در این دوران انسان نئاندرتال از بین میرود و انسان خردمند که به انسان کرومانیون نیز مشهور است پدیدار میگردد. ابزارها شکل تکامل یافتهتری پیدا میکنند و تخصصیتر میشود و سنت ابزارسازی تیغهای یا خُردهسنگی آغاز میشود.
پس از پایان یافتن دوره پارینهسنگی، دوره میانسنگی شروع میشود که دوره فراپارینهسنگی نیز نامیده شدهاست. دوره فراپارینهسنگی از حدود ۱۲ هزار سال پیش آغاز و تا ۱۰ هزار سال پیش ادامه داشتهاست.
تقسیمبندی ارائه شده برای هر کدام از این دورهها بر اساس پیشرفتهایی است که در نوع ساخت ابزارهای سنگی به وجود آمدهاست.
ایران
ایران در دوران پارینهسنگی مورد سکونت جمع آورندگان غذا و شکارورزان بودهاست.
- آثار دوران پارینهسنگی قدیم در ایران در مناطق زیر شناسایی شدهاند که عبارتند از:
- در شمال شرق ایران در چند نقطه در حاشیه بستر خشک رودخانه کشفرود خراسان
- در غرب البرز در غار دربند رشی[3]
- شمال غرب ایران در منطقهای واقع در بین تبریز، مراغه و میانه در آذربایجان
- جنوب شرق ایران در منطقهای واقع در ناحیه لادیز بلوچستان
- جنوب دریاچه ارومیه در مکانی بنام شیوه تو در نزدیکی مهاباد[4]
- در غرب ایران در مکانهای گاکیه در شرق کرمانشاه، هلیلان، مهران و دهلران در استان ایلام
- در زاگرس مرکزی در تیمره گلپایگان
- در اطراف رودخانه های کارین و کارگر در شمال شرق میناب در هرمزگان
- آثار دوره پارینهسنگی میانی در اغلب نقاط ایران کشف شده است. از مهمترین غارهای این دوره که کاوش شدهاند غارهای اطراف کرمانشاه و بیستون، غارهای هورامان کردستان، غارهای اطراف حرم آباد، غارهای ارسنجان و مرودشت فارس، غار کیارام در گلستان و غار قلعه کرد در قزوین نام برد
اکثر ابزارهای سنگی دوره میانی در ایران از نوع موستری هستند.خراشنده های جانبی و تیزه و استفاده از شیوه تراش لوالوا از شاخصه های موستری در ایران هستند. بیشتر آثار دوره پارینهسنگی میانی در ایران، در منطقه زاگرس یافت شدهاند. در این دوره آیین تدفین وجود داشتهاست. تنها بقایای سنگواره انسانهای این دوره که نئاندرتال هستند در غار شکارچیان بیستون و غار وزمه در غرب ایران کشف شده اند.
- آثار دوره پارینهسنگی جدید و فراپارینه سنگی اغلب در زاگرس و البرز یافت شده است. از مهترین غارهای کاوش شده این دو دوره می توان به غار یافته و کلدر در لرستان، ورواسی، غارخر و ملاورد در کرمانشاه، غار کناچه در کردستان، غار بوف و اشکفت گاوی در فارس، گرم رود، هوتو، کمربند، التپه و کمیشان در مازندران نام برد.
منابع
- واژه پالئولیتیک ریشهٔ یونانی دارد و از (Paleo) به معنی پارینه یا قدیمی و (Litoth) به معنی سنگ گرفته شدهاست.
- Phillip Lieberman (1991). Uniquely Human. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 0-674-92183-6.
- Biglari, F. , V. Jahani 2011 The Pleistocene Human Settlement in Gilan, Southwest Caspian Sea: Recent Research, Eurasian 8 (1-Prehistory 8 (1-2): 3-28. Biglari, F. and Shidrang, S 2006 The Lower Paleolithic Occupation of Iran, Near Eastern Archaeology 69(3–4): 160-168
- Biglari, F. and Shidrang, S 2006 The Lower Paleolithic Occupation of Iran, Near Eastern Archaeology 69(3–4): 160-168
- Clark, Grahame. World Prehistory in New Perspective, Cambridge University Press, 1977.
- Haviland, William. Anthropology, New York; Rinehard and Winston Press, 1985.
- عسکری خانقاه، اصفر و محمد شریف کمالی. انسانشناسی عمومی، تهران؛ انتشارات سمت، ۱۳۷۸.
- ویکیپدیای انگلیسی.
- دکتر صادق ملک شهمیرزادی، ایران در پیش از تاریخ ایران، تهران؛ انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۹۱
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ پارینهسنگی موجود است. |