پادشاهی ایبری

پادشاهی ایبِری (به گرجی: იბერიის სამეფო ایبِریئیسْ سامِپُ) قلمرو پادشاهی گرجستان باستان است که حدود ۳۰۰۰ سال پیش، توسط نیاکان گرجی‌های امروزی - که با شکست از مادها عده‌ای از آن‌ها از اورارتو مهاجرت کردند - بنا نهاده شد.

پادشاهی ایبِری
იბერიის სამეფო
ایبِریئیسْ سامِپُ

۳۰۲ قبل از میلاد–۵۸۰ میلادی
پادشاهی ایبری در زمان پارناواز یکم
وضعیتپادشاهی
پایتختآرمازی
متسختا
تفلیس
زبان(های) رایجگرجی
حکومتپادشاهی
دوره تاریخیدوران باستان
۳۰۲ قبل از میلاد
• مسیحیت، دین رسمی گرجستان
دههٔ ۳۲۰ یا ۳۳۰ میلادی
• فروپاشی
۵۸۰ میلادی
امروز بخشی از گرجستان
 ترکیه
 روسیه
 ارمنستان
 جمهوری آذربایجان

ایبری که در زبان گرجی با نام «کارتلی» (استان مرکزی گرجستان) هم شناخته می‌شود، در دوران باستان و همچنین قبل از قرون وسطی نقشی مهم در قفقاز داشت. گرچه پادشاهی ایبری یک پادشاهی مستقل بود، اما در برخی از برهه‌ه ای زمانی، به عنوان خراجگزار امپراتوری‌های بزرگ از جمله امپراتوری روم و ساسانیان محسوب می‌شد.

برای نامیدن این ایبری از اصطلاح «ایبریای قفقاز» استفاده می‌شود تا با «شبه جزیرهٔ ایبری» در اروپا اشتباه گرفته نشود.

تاریخ

در سدهٔ هشتم پیش از میلاد، دیائوخی در نتیجه قدرت گرفتن اورارتو فروپاشید. غلبه کول‌ها (کولخیس) و مخالفت آن‌ها با تائوها (دیائوخی) نیز در این امر سهیم بود. قسمتی از سرزمین دیائوخی به کول‌ها واگذار شد. مدتی بعد کشمکش بین کول‌ها و اورارتو آغاز شد و کول‌ها شکست خوردند.

قلمرو اورارتو در زمان خود وسیع‌ترین امپراتوری به شمار می‌رفت. در قرن هفتم پیش از میلاد، همزمان با آغاز دوره ضعف اورارتو، آریایی‌ها پادشاهی ماد را تأسیس کردند. با قدرت گرفتن ماد و شکست خوردن اورارتو، مادها حوالی ارمنستان امروزی ساکن شدند که نتیجه ترکیب این دو قوم (گرجی و آریایی) قوم ارمنی بود. در اوسط سدهٔ ششم پیش از میلاد، هخامنشیان جایگزین مادها، در حکومت بر جنوب گرجستان باستان شدند.

سده‌های ششم تا چهارم پیش از میلاد، دوره استحکام قبایل کارتلی، عمدتاً ساکنان گرجستان شرقی شد. کشمکش بین کنفدراسیون‌های مختلف گرجی در نهایت منتج به تشکیل پادشاهی ایبری به پایتختی متسختا شد.[1][2][3]

دوران سلطنت پارناواز یکم

پارناواز یکم در سن ۲۷ سالگی به سلطنت رسید و نوعی ساماندهی اداری – نظامی را به وجود آورد که بر مبنای حکومت حاکمان بومی هر منطقه بود که بر طبق آن ساختار کلی حکومتی و سلسله مراتب قدرت به این ترتیب بود:

جنگجویان حرفه‌ای سازماندهی شده از سراسر قلمرو پادشاهی و کشورهای همسایه که هر صد تَن از آنان تحت فرمان فرمانده‌ای موسوم به «آسیستاوی» (سرکردهٔ صد نفر) بودند، آسیستاوی‌ها فرزندان خانواده‌های اشراف بودند که خود تحت فرمان فرمانده‌ای موسوم به «تسیخیستاوی» (سرکردهٔ قلعه) بودند، تسیخیستاوی‌ها فرماندهان پادگان‌های مستقر در قلعه‌های سلطنتی بودند که خود تحت فرمان فرمانده‌ای موسوم به «اریستاوی» (سرکردهٔ مردم) بودند. اریستاوی‌ها که جمعاً ۷ نفر بودند افراد بومی ایالت‌های هفتگانهٔ گرجستان (کولخیس، کاختی، خونانی، سامشویلده، تسوندا، ادزرخه و کلارجتی) بودند که توسط پادشاه برگزیده شده و تحت فرمان شخصی ملقب به سپه سالار بودند و خود سپه سالار نیز مستقیماً از شخص پادشاه فرمان می‌برد.

بدیهی است که این تقسیمات کشوری در درجهٔ اول جهت پیشبرد اهداف نظامی و به منظور سازماندهی مردم به منظور تقویت استحکامات دفاعی به کار گرفته شده بود ولی جهت گیری این سازماندهی هیچ وقت به سمت مقابله با کشورهای همسایه نبود. پس از نزدیک شدن جمعیت مردم قلمرو پادشاهی به عدد ۶۰۰٬۰۰۰ که شامل جمعیت اسرا، مردم خراجگزار خارج از مرزهای قلمرو پادشاهی و مردم خود گرجستان بود، امکان وجود سپاهی با بیش از ۱۰۰ هزار نیرو وجود داشته، اما بر طبق مستندات، ارتش گرجستان در آن زمان متشکل از حدود ۷۰٬۰۰۰ تَن مرد جنگی بوده‌است، یعنی ۱۰٬۰۰۰ تَن به ازای هر ایالت.

پارناواز پس از سازماندهی اداری و نظامی گرجستان، شروع به انجام کارهایی با مضمون اجتماعی و فرهنگی نمود. او علاوه بر آبادانی شهرها و روستاهایی که قبلاً توسط اسکندر مقدونی به ویرانی کشیده شده بودند، به دو پروژهٔ عمرانی نیز رسیدگی کرده‌است که یکی از آن‌ها ساختن تندیسی برای آرمازی (خدای مردم گرجی قبل از مسیحیت) است که بر بلندای کوهی در نزدیکی متسختا و در محوطه‌ای شبیه یک قلعهٔ سلطنتی ساخته شد.

ایالت‌های قلمرو پادشاهی ایبری در طول حکومت پارناواز یکم

پارناواز در طول حکومت خود مردم طوایف مختلف شمال قفقاز را نیز متحد کرد و با زنی اهل «دزوردزوک» (قومی در قفقاز شمالی) ازدواج کرد تا دزوردزوک‌ها را نیز به اتحادیهٔ گرجستان پیوند دهد. همسر پارناواز به او کمک کرد تا قلمرو پادشاهی اش را با خراجگزار آشفته و متلاطم اش متحد کرده و آن را آرامش ببخشد.

بر طبق نوشته‌های تاریخی گرجستان، پارناواز سیستم نوشتاری گرجی را ابداع کرده و زبان گرجی را زبان رسمی قلمروی پادشاهی خود قرار داد.

مورخین دوران طویل سلطنت پارناواز را ۶۵ ساله نوشته‌اند.

پس از مرگ پارناواز، او را مقابل تندیس آرمازی به خاک سپردند و پسر او سااورماگ جانشین او بر تخت فرمانروایی بر قلمرو پادشاهی ایبری شد.

پادشاهان ایبری
پادشاهان ایبری
نام زمان سلطنت عنوان
آزون۳۲۹ – ۳۰۵ قبل از میلاد پادشاه ایبری
سلسلهٔ پارناوازیانی‌ها
پارناواز یکم۳۰۵ – ۲۴۰ قبل از میلاد پادشاه ایبری
سااورماگقرن سوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
میریان یکمقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
پارناجومقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبریا
آراشک یکمقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
آریکقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
بارتومقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
میریان دومقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
آرشاک دومقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
آدرکقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبری
دو پادشاهی
کاردزام و بارتومقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبریا
کائوز و پارسمانقرن دوم قبل از میلاد پادشاه ایبریا
آرسوک و آرمازلیقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
آمازاسپ و دروکقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
پارسمان کولی و پارسمان آوازیقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
روکی و میرداتقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
پایان دو پادشاهی
آرتوکقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
پارناواز دومقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
میتریدات یکمقرن اول قبل از میلاد پادشاه ایبریا
پارسمان یکمسدهٔ یکم میلادی پادشاه ایبریا
میتریدات دومسدهٔ یکم میلادی پادشاه ایبریا
میتریدات سومسدهٔ یکم میلادی پادشاه ایبریا
پارسمان دومسدهٔ دوم میلادی پادشاه ایبریا
خسپارنوگسدهٔ دوم میلادی پادشاه ایبریا
آدامسدهٔ دوم میلادی پادشاه ایبریا
پارسمان چهارمسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
آمازاسپسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
رو مارتالیسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
واچهسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
باکورسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
میرداتسدهٔ سوم میلادی پادشاه ایبریا
آسپاگورسدهٔ چهارم میلادی پادشاه ایبریا
پادشاهان مسیحی
سلسلهٔ خسرویانی‌ها
میریان سومدههٔ ۴۰ سدهٔ ۴ میلادی پادشاه ایبریا
باکور دومدههٔ ۵۰ سدهٔ ۴ میلادی پادشاه ایبریا
ترداتدههٔ ۶۰ و ۷۰ سدهٔ ۴ میلادی پادشاه ایبریا
وارازدهه‌های ۷۰ و ۸۰ سدهٔ ۴ میلادی پادشاه ایبریا
باکور سومدهه‌های ۸۰ و ۹۰ سدهٔ ۴ میلادی پادشاه ایبریا
پارسمان پنجماتصال سده‌های ۴ و ۵ میلادی پادشاه ایبریا
میتریدات ششمدههٔ ۱۰ سدهٔ ۵ میلادی پادشاه ایبریا
آرچیل یکمدهه‌های ۲۰ و ۳۰ سدهٔ ۵ میلادی پادشاه ایبریا
میتریدات هفتمدهه‌های ۴۰ و ۵۰ سدهٔ ۵ میلادی پادشاه ایبریا
واختانگ یکم۴۳۸ – ۴۹۱ میلادی پادشاه ایبریا
داچی۴۹۱تا ابتدای سدهٔ ۶ میلادی پادشاه ایبریا
باکور چهارمدههٔ ۱۰ سدهٔ ۶ میلادی پادشاه ایبریا
پارسمان ششمدهه‌های ۲۰ و ۳۰ سدهٔ ۶ میلادی پادشاه ایبریا
باکور پنجمدههٔ ۴۰ سدهٔ ۶ میلادی پادشاه ایبریا

پانویس
  1. امیر احمدیان، گرجستان، ۸–۱۱.
  2. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، گرجستان، ۵۳–۵۴.
  3. اداره اطلاعات جغرافیایی، گرجستان، ۴۱.

منابع
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ پادشاهی ایبری موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.