ساوه

ساوه از شهرهای استان مرکزی و مرکز شهرستان ساوه، در کشور ایران است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۵ برابر با ۲۲۰٬۷۶۲ نفر است. ساوه یکی از شهرها و مناطق باستانی بازمانده از دوره ساسانی است که در اواخر آن دوره و در اوایل دوره اسلامی یعنی سال ۲۲ هجری، جزو ایالت جبال یا همان عراق عجم بوده‌است.[3]

ساوه
کشور	ایران
استان	مرکزی
شهرستان	ساوه
بخش	مرکزی
مردم
جمعیت	۲۲۰٬۷۶۲ نفر[1]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۹۹۸ متر
اطلاعات شهری
شهردار	سید مهدی حسینی[2]
ره‌آورد	انار - طالبی
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۸۶
وبگاه	saveh.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۵۷ ب، و، هـ
ساوه روی نقشه ایران ۳۵٫۰۱°شمالی ۵۰٫۲۲°شرقی مختصات: ۳۵٫۰۱°شمالی ۵۰٫۲۲°شرقی

میدان سرداران ساوه

ساوه از شمال به شهرستان زرندیه و استان قزوین، از جنوب به شهرستان تفرش، از جنوب‌شرق به استان قم، از شرق به استان تهران و قم و از غرب و جنوب غربی به استان همدان و شهرستان کمیجان محدود می‌گردد.[4]

سکه‌های ضرب ساوه در گذر زمان از مجموعه شخصی شهرام نگارشی

سکه‌های ضرب ساوه-مجموعه شهرام نگارشی

نامگذاری

• گروهی نام آن را مأخوذ از واژه اوستایی «سَوا» Sava یا واژه پهلوی «سَوَکا» Savaka دانسته‌اند.[3]
• ساوه بر وزن کاوه، از نام پهلوانی تورانی به نام «ساوه‌شاه» گرفته شده‌است.[5]
• ساوه تغییریافته واژه سه‌آبه به معنای مکانی با سه رودخانه خوانده شده‌است.[6]
• ساوه در زبان فارسی به معنای خرده‌طلا است،[6] نام بخش‌هایی مانند زرند، گواه کاربرد این معنی برای منطقه ساوه‌است.
• نام شهری است نامدار در عراق عجم، گویند دریاچه‌ای در آن جا بود که هر سال یک کس را در آن غرق می‌کردند تا از سیلاب ایمن بمانند و در شب ولادت پیامبر اسلام آن دریاچه خشک شد.[7]

پیشینه تاریخی

دروازه شهر ساوه در دهه ۱۹۲۰ میلادی

ساوه یکی از شهرها و مناطق باستانی بازمانده از دوره ساسانی است.[8] این شهر در دوران گذشته در برخورد کلان‌ترین راه‌های کاروانی میان ری باستان، همدان، اصفهان، قزوین، زنجان، قم و کاشان قرار داشته و در روزگار پارتیان یکی از خانمان‌های مهم میان راهی بوده[9] و در سدهٔ ۷ (پیش از میلاد) یکی از دژها و خانمان‌های سرزمین ماد به‌شمار می‌رفته و زیست همگانی در این بخش از ایران از پیشینه و دیرینگی بسیار برخوردار است و از دید زمین‌شناسی از آن دوران سوم و چهارم زمین‌شناسی می‌باشد.[9] ساوه نخست از توابع میدان بوده و بعد بخشی از ری بزرگ شده و به سبب نزدیکی با میانه‌های نیرومند برخی دودمان و پادشاهان بر ایران گذشته از این که همواره از ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده دارائی و چمنزارهای آن نیز از دیرباز جای توجه دودمان‌ها بوده و روی همین پایه فرمانروایان آن اغلب از میان دولتمردان بنام برگزیده شده‌اند بعد از ساسانیان حکومت سامانیان و آل‌بویه و سپس سلجوقی بر این سرزمین دست داشتند.[3]

ساوه در جریان حمله مغول در قرن هفتم هجری صدمه و آسیب فراوان دید، مغولان شهر را ویران کردند و ساکنان آن را از دم تیغ گذراندند.[8] کتابخانه‌های بزرگ و موزه‌های ساوه طعمه حریق شد وکتاب‌ها و ابزار دانشی کتابخانه و دانشوران نابود شدند.

حمدالله مستوفی در مورد ساوه این‌گونه نوشته:در اول در آن زمین بحریه (دریاچه) بوده و در شب ولادت رسول اکرم آب آن به زمین فرو شد و آن از مشروبات بوده‌است و بر آن زمین شهری ساختند. بانی آن معلوم نیست و در حمله مغول‌ها باروی آن دچار خرابی شد و خواجه ظهیرالدین علی بن ملک شرف‌الدین ساوجی آن را عمارت نمود. هوایش به گرمی مایل است و آبش از رودخانه مزدقان و قنوات مشروب می‌شود.[3]

ساوه از دیر باز محل برخوردهای نظامی ایران بوده در دوره مغول نیز گذرگاه جهانگردان بیگانه شد مارکوپولو و نیزی و بسیاری از پیامبران و مبلغان آئینی، بازرگانان، و ایلچیان در گزارش‌ها و نوشته‌های خود از ساوه یاد کرده‌اند. پی آمد حمله مغول کاهش شدید مردم ساوه بوده که کاهش زیاد ماندگاران روستایی و ویران شدن دستگاه‌های آبیاری موجب افت شدید کشاورزی در سرزمین ساوه شد. در دوره صفویه که آئین شیعه آئین رسمی کشور شد منطقه ساوه در دوره یاد شده جزو زمینگاه علی شکر بود در سال ۹۰۸ با چیرگی صفویه بر پادشاه مراد عثمانی همدان که والی‌نشین زمینگاه یاد شده بود بدست قزلباش‌ها افتاد. در روزگار صفویه مردم ساوه از تیره‌های گوناگون بودند و زبان و آداب و روسوم آنان نیز طبعاً با هم فرق داشت؛ ولی بیشتر مردم از همان گذشته پارسی‌زبان با گویش محلی بودند تا به امروز هم ادامه دارد.

قحطی بزرگ ساوه در سال ۱۲۸۸ قمری/۱۸۷۱ تا ۱۸۷۲ میلادی/۱۲۵۰ خورشیدی شامل بی‌آبی، گرانی شدید، و حتی آدمخواری شد.[10]

دوران قاجار

براساس رساله و دست‌نوشته‌ای که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران وجود دارد اوضاع شهر ساوه در دوران قاجار این‌گونه تفسیر شده‌است: نویسنده از قتل‌عام مردم ساوه و ویرانی بناها و آثار پس از حمله چنگیزخان مغول یاد کرده‌است که بعدها توسط صفویان بازسازی شده‌است، وی ساوه را محل زرادخانه (قورخانه) سلطنتی صفویه دانسته‌است، براساس این نسخه خطی ساوه به دلیل تصمیمات حاکمان و پادشاهی قاجار رو به نابودی رفته، به‌طوری‌که راه قافله‌ها و کاروان‌ها را به سمت ساوه ممنوع و فروش انار این شهر را قدغن کرده بودند و به اسم سمنان، کاشان و اردستان می‌فروختند، بر خلاف گذشته صد و پنجاه سال از ساوه فردی به دستگاه حکومتی نمی‌توانسته راه یابد. مساحت کلی ساوه چهل فرسخ که چهار طایفه بزرگ به نام‌های خلج، بیگدلی، بیات و شاهسون داشته‌است.[11]

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

اقلیم

میانگین دمای سالانه ۲/۱۸ درجه سانتی گراد بوده‌است. میزان بارندگی کم و حدود ۲۱۶ میلی‌متر در سال می‌باشد و بیشتر بارش به صورت باران است.[12] در تقسیم‌بندی اقلیمی شهرستان ساوه دارای اقلیم نیمه خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های کمی سرد نامگذاری شده‌است.[13] متوسط رطوبت شهر ساوه ۳۹٪ می‌باشد که ماه‌های دی با میانگین ۵۸٪ مرطوبترین ماه و ماه تیر و مرداد با میانگین ۲۶ درصد خشکترین ماه سال می‌باشد. باد غالب ساوه شمالی و شمال غرب (۳۶۰ درجه) می‌باشد و بیشترین سرعت باد وزیده شده به میزان ۹۰کیلومتر در ساعت در ماه فروردین ۱۳۷۲ گزارش شده‌است. اقلیم ساوه براساس طبقه‌بندی دمارتن خشک و طبقه‌بندی آمبرژه معتدل می‌باشد.[14]

میانگین دما و بارش برای ساوه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر دمای بیشینه (°C) ۹٫۶ ۱۲٫۵ ۱۷٫۱ ۲۳٫۷ ۲۹٫۳ ۳۵٫۲ ۳۷٫۷ ۳۷٫۲ ۳۳٫۰ ۲۶٫۱ ۱۷٫۱ ۱۱٫۰ Ø ۲۴٫۱ دمای کمینه (°C) ۰٫۱ ۱٫۵ ۵٫۸ ۱۱٫۷ ۱۶٫۴ ۲۱٫۸ ۲۵٫۱ ۲۴٫۴ ۱۹٫۴ ۱۳٫۴ ۶٫۴ ۲٫۰ Ø ۱۲٫۳ بارش (mm) ۳۶٫۲ ۲۳٫۱ ۳۴٫۳ ۲۸٫۰ ۱۴٫۵ ۱٫۴ ۱٫۳ ۰٫۲ ۰٫۴ ۶٫۰ ۲۸٫۰ ۳۳٫۱ Σ ۲۰۶٫۵ روزهای بارانی ۷٫۵ ۵٫۸ ۷٫۳ ۷٫۵ ۶٫۲ ۱٫۲ ۰٫۹ ۰٫۳ ۰٫۵ ۲٫۳ ۵٫۹ ۶٫۹ Σ ۵۲٫۳ دما ۹٫۶ ۰٫۱ ۱۲٫۵ ۱٫۵ ۱۷٫۱ ۵٫۸ ۲۳٫۷ ۱۱٫۷ ۲۹٫۳ ۱۶٫۴ ۳۵٫۲ ۲۱٫۸ ۳۷٫۷ ۲۵٫۱ ۳۷٫۲ ۲۴٫۴ ۳۳٫۰ ۱۹٫۴ ۲۶٫۱ ۱۳٫۴ ۱۷٫۱ ۶٫۴ ۱۱٫۰ ۲٫۰ ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر بارش ۳۶٫۲ ۲۳٫۱ ۳۴٫۳ ۲۸٫۰ ۱۴٫۵ ۱٫۴ ۱٫۳ ۰٫۲ ۰٫۴ ۶٫۰ ۲۸٫۰ ۳۳٫۱   ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر منبع: سازمان هواشناسی کشور[15]

زمین لرزه

مقایسهٔ نسبی میزان خطر زمین‌لرزه در نقاط مختلف ایران؛ نقاط قرمزتر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آن‌ها بیش‌تر است.

ساوه از نظر مطالعات زلزله در محدوده محدوده زلزله خیزی بالا قرار دارد.[16] وجود گسل هندس در ۱۸ کیلومتری جنوب شهر در لرزه خیزی این منطقه تأثیر بسیاری دارد.[17]

مردم‌شناسی

جمعیت

جمعیت شهر ساوه در سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ برابر ۲۲۰٬۷۶۲ نفر که شامل ۱۱۲٬۷۴۲ مرد، ۱۰۸٬۰۲۰ زن و ۶۷٬۲۳۰ خانوار بوده‌است.[1] جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۰ شمسی ۲۰۰٬۴۸۱ نفر و در سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۷۹٬۰۰۹ نفر بوده‌است.[18]

زبان

زبان مردم ساوه فارسی است و به لهجه ساوه‌ای صحبت می‌کنند.[19][20][21]

اتباع خارجی

شهر ساوه به دلیل جاذبه‌های صنعتی و کشاورزی و نزدیکی به پایتخت ایران یکی از مناطق جذب اتباع خارجی به‌ویژه مهاجران کشور افغانستان است، به‌طوری بیش از ۲۰ هزار افغانستانی در شهرستان و شهر ساوه زندگی می‌کنند و در شغل‌های سخت مشغول به‌کار هستند.[22]

همچنین در نزدیکی این شهر اردوگاه پناهندگان افغانستانی موسوم به مهمان‌شهر شهید ناصری وجود دارد که تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۶۷ برمی‌گردد و بر اساس آمار رسمی فروردین ماه ۱۳۹۱، ۴۹۷۴ نفر پناهنده دارد.[23][24]

ساختار شهری

زیرساخت‌ها

در سال ۱۳۲۸ کارخانه برق ساوه با مشارکت عده‌ای سهام‌دار و به صورت خصوصی با خرید دو موتور مولد برق شروع به ساخت و در سال ۱۳۲۹ به بهره‌برداری رسید و سپس در سال ۱۳۴۱ نوسازی و گسترش یافت.[25] در حال حاضر تعداد کل مشترکین برق ساوه و غرق‌آباد ۱۱۷٬۲۴۴ است.[26]

شبکه لوله‌کشی آب شهری در ساوه در سال ۱۳۴۲ آغاز و در سال ۱۳۴۳ مورد بهره‌برداری رسیده‌است[27] و هم‌اکنون در حدود ۵۰٬۰۰۰ مشترک آب دارد، همچنین یک تصفیه‌خانه با ظرفیت تصفیه ۳۴ هزار متر مکعب فاضلاب در شبانه‌روز برای دویست هزار نفر در حال ساخت می‌باشد.[28]

شهر ساوه دارای ۹۵٬۱۲۸ مشترک خط ثابت تلفن (ضریب نفوذ ۳۶٫۷۲٪)، ۲۰۶٬۱۹۰ مشترک تلفن همراه (ضریب نفوذ ۸۰٪) و ۵٬۹۰۰ مشترک اینترنت پرسرعت (ADSL) می‌باشد.[29] همچنین گازرسانی به این شهر از سال ۱۳۶۵ آغاز و در سال ۱۳۶۷ مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است، که هم‌اکنون دارای ۵۰۰ کیلومتر شبکه‌گذاری و ۳۶٬۰۰۰ انشعاب نصب شده‌است.[30]

شهرداری

ساختمان شهرداری ساوه - سال ۱۳۵۱

سابقه ایجاد شهرداری در ساوه طبق مدارک مستند به سال ۱۳۳۶ بازمی‌گردد، اما گفته‌ها حاکی از این است که در سال ۱۳۲۰ در این شهر بلدیه یا شهرداری وجود داشته‌است.[31]

فضای سبز شهری

سرانه فضای سبز شهر ساوه برای هر نفر حدود ۱۳ متر مربع است. وسعت فضای سبز ۲٬۶۷۵٬۰۰۰ متر مربع شامل ۶۱ پارک محله‌ای، ۱۳ پارک اصلی و سایر فضاهای سبز است. میانگین سرانه فضای سبز این شهر با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی از میانگین کشوری بیشتر است.[32]

• پارک طالقانی (پارک شهر)
• پارک ولیعصر
• پارک جنگلی

اقتصاد و صنعت

شهر صنعتی کاوه در ۱۰ کیلومتری شهر ساوه، بزرگترین شهرک صنعتی کشور و یکی از قطب‌های مهم صنعت در ایران به حساب می‌آید. شهر صنعتی کاوه در سال ۱۳۵۲ در شمال شرقی شهر ساوه ایجاد شده‌است که هم‌اکنون در مساحتی بالغ بر ۳۰۰۰ هکتار و با بیش از ۶۰۰ واحد کارخانه تولیدی مشغول به فعالیت است.[33]

ترابری

مسیرهای ارتباطی

• آزادراه ۵ (ساوه - تهران)
• آزادراه ۵ - (ساوه - سلفچگان - اراک)
• آزادراه ۶ (ساوه-همدان)
• جاده ۶۵ (ساوه - تهران)
• جاده ۶۵ (ساوه - اراک) (ساوه - قم)
• جاده ۴۸ (ساوه - همدان)
• جاده ۴۹ (ساوه - قزوین - رشت - آستارا)

فاصلهٔ شهر ساوه با برخی از مناطق پر رفت‌وآمد:[34][35]

شهر مقصد	فاصله (کیلومتر)
اراک	۱۵۲
اصفهان	۳۱۲
تهران	۱۱۲
قم	۷۰
همدان	۲۰۰

پایانه مسافربری

پایانه مسافربری بین شهری ساوه در ورودی شهر ساوه قرار دارد. در این پایانه خطوط مختلف تاکسی، مینی‌بوس و اتوبوس قرار دارند. بیشترین میزان حمل و نقل مسافرین، بین این پایانه و پایانه مسافربری غرب تهران انجام می‌گیرد.

راه‌آهن

ایستگاه راه‌آهن ساوه که در مسیر خط راه‌آهن تهران-همدان و در ۱۰ کیلومتری شهر ساوه قرار دارد در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ افتتاح شد[36] اما مسافرگیری این ایستگاه در مهر ۱۳۹۷ در مسیر راه‌آهن همدان-مشهد آغاز شد.[37]

تاکسی‌رانی

شهر ساوه در سال ۱۳۹۱ دارای ۸۰۰ دستگاه تاکسی بوده‌است که روزانه ۹۰ هزار مسافر را در ۱۸ مسیر جابه‌جا کرده‌است.[38]

اتوبوس‌رانی

سازمان اتوبوس‌رانی ساوه در سال ۱۳۷۷ با تصویب در وزارت کشور تأسیس شده و به صورت رسمی در ۱ فروردین ۱۳۷۹ آغاز به کار کرده‌است.[39] اتوبوس‌رانی ساوه دارای ۱۸ خط و ۸۴ اتوبوس فعال است که روزانه ۸۰ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کند.[40]

خدمات عمومی

مراکز درمانی

• بیمارستان شهید مدرس
• بیمارستان شهید چمران
• بیمارستان فاطمه زهرا
• بیمارستان زنان و زایمان ۱۷ شهریور

آتش‌نشانی[41]

آموزش

آموزش عالی

ساوه دارای ۱۲ مرکز آموزش عالی می‌باشد که دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه در ۲۵ بهمن [42]۱۳۶۶ و دانشگاه پیام نور واحد ساوه در ۱۳۶۹ تأسیس شده‌است و مجموعاً دارای ۱۸ هزار دانشجو می‌باشند.[43]

• دانشکده علوم پزشکی ساوه
• دانشگاه پیام نور واحد ساوه
• مؤسسه آموزش عالی رضویه ساوه
• مؤسسه آموزش عالی انرژی ساوه
• مؤسسه آموزش عالی دانشستان ساوه
• مؤسسه آموزش عالی فن و دانش ساوه
• مؤسسه آموزش عالی فخر رازی ساوه
• مؤسسه آموزش عالی ناصر خسرو ساوه
• دانشکده غیرانتفاعی اصول الدین ساوه
• دانشکده فنی‌وحرفه‌ای پسران ساوه
• مرکز آموزش عالی علمی کابردی جهاد دانشگاهی ساوه
• مرکز آموزش علمی کاربردی شهرداری ساوه
• مرکز آموزش علمی کاربردی بهزیستی ساوه
• مرکز آموزش علمی کاربردی گروه صنعتی صفا
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
• آموزشکده سما واحد ساوه

مدارس علوم دینی

• حوزه علمیه ولی‌عصر
• حوزه علمیه امام صادق
• حوزه علمیه زنان فاطمه الزهرا

جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و مذهبی و رهاورد

تاریخی

نمایی از مسجد جامع ساوه

نمایی از ضریح و کاشی‌کاری‌های داخلی امامزاده سید اسحاق

نظر به اینکه ساوه یکی از شهرستان‌های باستانی ایران زمین است لذا آثار باستانی آن نسبتاً زیاد می‌بوده تا اینکه در حمله مغول و بعد به دست سپاهیان تیمور لنگ اکثر آن‌ها منهدم گردید.

• بازار ساوه - قدمت تاریخی دوره صفویه
• مسجد جامع ساوه - قدمت تاریخی دوره سلجوقی
• مناره مسجد جامع - قدمت تاریخی ۵۰۴ ه‍.ق
• مناره مسجد میدان - سدهٔ ۵ ه‍.ق
• مسجد سرخ یا انقلاب - قدمت تاریخی ۴۵۳ ه‍.ق
• مسجد بازار ساوه - قدمت تاریخی دوره زندیه
• گنبد چهارسوق - قدمت تاریخی دوره صفویه
• قلعه دختر یا قیزقلعه - قدمت تاریخی دوران ساسانیان
• امامزاده سید اسحاق - (از نوادگان موسی کاظم- با سه واسطه) - قدمت تاریخی ۶۷۶ ه‍. ق[44]

مذهبی

• امامزاده سید ابو رضا
• امامزاده عبدالله ابن موسی الکاظم
• امامزاده اسحاق ابن موسی الکاظم
• امامزاده سید حسین ابن موسی الکاظم
• امامزاده سید بشیر ابن موسی الکاظم
• امامزاده سید علی‌اصغر

مراکز تفریحی

• مجتمع تفریحی امام خمینی (بلوار تختی)
• بام ساوه (شهرک فجر)
• بوستان خانواده (بلوار مطهری)
• پارک بسیج (بلوار مطهری ساوجی)
• پارک شهر (بلوار طالقانی)
• پارک جنگلی
• بوستان فدک

ره‌آوردها

• انار[45]
• طالبی[46]
• پسته

هتل‌ها

• هتل صدرا (خیابان مطهری)
• هتل بین‌المللی کاوه (شهر صنعتی کاوه)
• هتل آزادی (میدان آزادی)

دریاچه تفریحی ساوه - ۱۳۹۶

رسانه‌ها

نشریه‌ها

از جمله نشریات محلی ساوه می‌توان به دو هفته‌نامه پیام اندیشه، گل‌های ساوه، آرمان جوان، یاقوت سرخ، صبح ساوه، سیمانگار و ماه‌نامه‌های عهد جاوید و سیمای ساوه اشاره نمود.[47] همچنین دو هفته‌نامه مدینه گفتگو یکی از نشریات شهرستان ساوه و استان مرکزی بود که در تیر ماه ۱۳۸۹ توقیف شده‌است.[48][49]

فرهنگ بومی

صنایع دستی

هنر صنایع دستی در شهر ساوه دارای قدمت زیادی است. وجود تکه‌های سفالینه کشف شده در اطراف تپه باستانی آوه شاهدی بر این مدعاست. همچنین گلیم ساوه یکی از آثار مشهور کشور است که از دوره صفوی در این شهر رواج داشته‌است.

• سفالگری

در زمان سلجوقیان، ساوه یکی از مراکز مهم سفالگری بود که هر چند نمی‌توانست با ‹‹ری›› در این زمینه رقابت کند ولی به هر طریق از اهمیت فراوانی برخوردار بود. پس از حمله مغول، ‹‹ری›› از فعالیت بازایستاد لکن ساوه همچنان به خلق آثار گران‌بهایی در این زمینه ادامه داد. نمونه‌های زیبایی از سفالینه‌های ساوه‌ای در حفاریهای تپه‌های تاریخی ‹‹ آوه›› به دست آمده که در ‹‹ موزه ایران باستان›› نگاهداری می‌شود.[50]

• گلیم بافی

در گلیم ساوه استفاده از رنگ‌های مناسب و طرح‌های زیبا دیده می‌شود و این امر گلیم ساوه را در سطح استان مطرح ساخته‌است. روستای «نورعلی بیگ» در بخش مرکزی شهرستان ساوه از جمله روستاهایی است که بافت گلیم در آن مشهود است. از انواع گلیم‌ها، خورجین، گاله یا به اصطلاح ساوه‌ای‌ها «گووالا» و غیره تهیه می‌شود. گاله اغلب در کودکشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. «سفره آرد» یا به قول محلی‌ها «اون سفرا» از دیگر دست‌بافت‌های مردم این دیار است. سفره آرد گلیمی ظریف از نخ پنبه است و معمولاً در نان‌پزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[51]

• قالی بافی
• رودوزی‌های سنتی
• منبت
• قلمزنی

غذاها و شیرینی‌ها

از جمله شیرینی‌های سنتی شهر ساوه می‌توان به نان ماستی (نون ماستی یا نون قندی)، چوکه، نان قندی، روح‌افزا اشاره کرد.[52]

اماکن

موزه‌ها

گنبد چهارسوق

موزه مردم‌شناسی چهارسوق که از آثار به جای مانده دوران صفویه است در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۸۶ به مناسب روز جهانی صنایع دستی به عنوان موزه مردم‌شناسی شهرستان ساوه مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است، در این موزه اشیای همچون کتب خطی و دست‌نویس، انواع قفل‌های قدیمی، ظروف مسی و سفالی، سکه و اسناد خطی، سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجار به نمایش درآمده‌است.[53][54]

نمایی از ساختمان سینما ساوه - خرداد ۱۳۹۶

داخل سالن سینما ساوه - خرداد ۱۳۹۶

سینما

در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۹۴ سینما شهر ساوه در سالن سلمان ساوجی که متعلق به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ساوه می‌باشد با اکران فیلم محمد رسول‌الله افتتاح شده‌است، پیش از این در سال ۱۳۷۴ سینما هلال احمر و پس از آن سینمایی که سابقاً در محل فعلی سالن چمران ارشاد ساوه وجود داشته فعالیت آن متوقف شده بود.[55] ظرفیت این سینما ۴۲۰ نفر است.[56]

کتابخانه‌ها

• کتابخانه هاشمی‌نژاد
• کتابخانه سلمان ساوجی
• کتابخانه علامه عسگری
• کتابخانه ولیعصر

ورزش

ورزشگاه چمران ساوه - ۱۳۹۵

سالن فجر ساوه

شهر ساوه در دوره‌های مختلف تیم‌های ورزشی مانند باشگاه‌های باشگاه فوتسال شن‌سا ساوه و باشگاه فوتسال شهرداری ساوه[57] در لیگ برتر فوتسال ایران داشته‌است. باشگاه شن‌سا ساوه قهرمان نخستین دوره جام باشگاه‌های آسیا در سال ۱۳۸۴،[58] مسابقات بین‌المللی پرتغال موسوم به جام جهانی کوچک در سال ۱۳۸۶[59] و قهرمان لیگ برتر فوتسال ایران در سال ۱۳۸۵ شده‌است.[60] همچنین باشگاه فوتبال شهر صنعتی کاوه که وابسته به شهر صنعتی کاوه در نزدیکی ساوه‌است در لیگ دسته اول ایران به عنوان نماینده شهر تهران شرکت می‌کند.[61][62]

در حال حاضر باشگاه فوتسال سن‌ایچ در لیگ برتر فوتسال ایران و باشگاه فوتبال خوشه طلایی ساوه در لیگ آزادگان حضور دارند.

مجموعه‌های ورزشی

• مجموعه ورزشی چمران
• مجموعه ورزشی هلال احمر
• مجموعه ورزشی تختی
• مجموعه ورزشی کوثر
• سالن فجر ساوه
• باشگاه تیراندازی شهرداری ساوه[63]

نگارخانه

• 
  قدیمی‌ترین عکس از مسجد جامع ساوه
• 
  نقاشی مسجد جامع ساوه اثر ژان دیولافوا - ۱۸۸۱
• 
  نقاشی مناره مسجد جامع ساوه اثر ژان دیولافوا - ۱۸۸۱
• 
  نمایی از ورودی خیابان اکباتان (امام) از میدان مجسمه (شهدا) ساوه - سال ۱۳۴۱
• 
  قلعه دختر ساوه
• 
  حیاط شرقی امامزاده سید اسحاق ساوه
• 
  سایت مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ساوه
• 
  میدان آزادی ساوه

پانویس

1. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
2. «معاون فرماندار ساوه شهردار این شهر شد». ایسنا. ۲۱ شهریور ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۷.
3. «پیشینه». وبگاه شهرداری ساوه. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
4. «موقعیت جغرافیایی ساوه». پورتال شهرداری. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲.
5. مهرالزمان نوبان (۱۳۷۶)، نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان، تهران: انتشارات ما، ص. ۲۹۰، شابک ۹۶۴-۶۴۹۷-۰۰-۴
6. «وجه تسمیه نام ساوه». پورتال شهرداری. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲.
7. لغت‌نامه دهخدا
8. «آشنایی با استان مرکزی». همشهری آنلاین. ۱۳ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲.
9. «مرکز بازرگانی خارجی استان مرکزی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱ ژوئیه ۲۰۰۹.
10. http://www.cgie.org.ir/fa/news/141839
11. «رساله در تاریخ ساوه در دورهٔ قاجاریه/ از مؤلفی ناشناخته؛ به کوشش یوسف بیگ‌باباپور». وبگاه کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۴.
12. «شهرستان ساوه». پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه هنری استان مرکزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
13. «شهرستان ساوه». اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
14. «آب و هوای شهرهای استان مرکزی». اداره کل هواشناسی استان مرکزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ مهر ۱۳۹۱.
15. «آمار و اطلاعات ایستگاه‌های هواشناسی کشور- ساوه». سازمان هواشناسی کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
16. «تدوین سند مقاومت ساختمانی برای شهرهای استان مرکزی ضروری است». صدای اراک. ۲۶ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
17. %D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA. %D8%B4%D8%B1%D8%AD. %DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84. %D8%8C. %D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87.html «گزارش ملی تحقیقات زلزله کشور» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). کمیته زلزله شورای پژوهشهای علمی کشور. فروردین ۱۳۷۵. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
18. «شهرستان ساوه». وبگاه دادگستری کل استان مرکزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴.
19. شهرستان ساوه وبگاه صدا و سیمای استان مرکزی
20. معرفی استان مرکزی بایگانی‌شده در ۶ مه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine وبگاه حوزه هنری استان مرکزی
21. زبان و گویش مردم استان مرکزی بایگانی‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine اطلس فرهنگی ایران
22. «وجود ۲۰ هزار افغانی در ساوه؛ فرصت یا تهدید». ایسنا. ۴ مرداد ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۴.
23. «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ». همشهری آنلاین. ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۴.
24. «سکونت ۵ هزار پناهنده و افاغنه در اردوگاه ساوه». پایگاه خبری - تحلیلی قدس آنلاین. ۱ بهمن ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۴.
25. نعمتی، احمد (۱۳۸۳). ساوه شهر باستانی. انشارات اعلاء. ص. ۲۵۴–۲۵۸. شابک ۵-۰-۹۵۴۲۲-۹-۶۴.
26. «احداث بیش از ۳۳ کیلومتر شبکه برق در شهرستان ساوه و غرق‌آباد». ایسنا. ۲۱ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۴.
27. نعمتی، احمد (۱۳۸۳). ساوه شهر باستانی. انشارات اعلاء. ص. ۱۹۶. شابک ۵-۰-۹۵۴۲۲-۹-۶۴.
28. «حفر و تجهیز ۹ حلقه چاه آب طی ۶ ماهه نخست سال جاری». خبرگزاری فارس. ۱۲ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۴.
29. «نزدیک به ۸۰ درصد مردم ساوه تلفن همراه دارند». ایسنا. ۷ بهمن ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۴.
30. «اداره گاز ناحیه ساوه». وبگاه شرکت گاز استان مرکزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۴.
31. «تاریخچه شهرداری ساوه». شهرداری ساوه. دریافت‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۲.
32. «مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری ساوه: افزایش سرانه فضای سبز از اولویت‌های کاری این مجموعه است». وبگاه خبرگزاری دانشجویان ایران. ۱۲ اسفند ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۲.
33. شهر صنعتی کاوه
34. «دربارهٔ شهر ساوه». وبگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴.
35. «فاصله مرکز شهرستان اراک تا شهرستان‌های تابعه». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرهای استان مرکزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴.
36. فاز اول ایستگاه راه‌آهن ساوه افتتاح شد ایسنا
37. مسافرگیری قطار ساوه - مشهد آغاز شد ایرنا
38. «مدیرعامل سازمان تاکسیرانی ساوه تغییر کرد». ایسنا. ۳ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
39. «۳۰ دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل ونقل درون‌شهری ساوه اضافه شد». وبگاه روزنامه مردم‌سالاری. ۱۱ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
40. «روزانه بیش از 80 هزار مسافر توسط اتوبوس‌های درون‌شهری ساوه جابجا می‌شوند». ایسنا. ۸ خرداد ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
41. NFSI، آتش‌نشانی ساوه -اخبار حوادث و آموزش - امداد و نجات. «آتش‌نشانی ساوه -اخبار حوادث و آموزش - امداد و نجات NFSI». www.saveh125.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۱۵.
42. «تاریخچه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه». وبگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۴.
43. «موقعیت اجتماعی». وبگاه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان ساوه. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
44. اقتباس از نشریه سیمای طلایی ساوه تک شماره ۱۳۸۱ و چاپ شده در نقشه راهنمای شهر ساوه چاپ مؤسسه جغرافیائی و کارتو گرافی سحاب
45. «ارزآوری 14 میلیون یورویی انار ساوه». ایسنا. ۱۰ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
46. ««طالبی ساوه» به نام این شهر، به کام دیگران». ایسنا. ۳۰ خرداد ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
47. «نشریات». اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان ساوه. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۲.
48. «یک نشریه توقیف شد و سه نشریه تذکر گرفتند». دویچه وله. ۷ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
49. «هفته‌نامه "مدینه گفتگو " استان مرکزی توقیف شد». مرکزی دیلی. ۱۵ تیر ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
50. سفالگری در ساوه | محمدعلی احمدیان
51. اطلاعات گردشگری ایران | صنایع دستی استان مرکزی
52. رحم‌دل (۱۳۸۳). سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی. ص. ۹۰.
53. «گنبد چهار سوق ساوه جلوه‌ای از هنر معماری و زیبایی ایرانیان». باشگاه خبرنگاران. ۱۱ فروردین ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۴.
54. «آشنایی با موزهٔ چهار سوق ساوه». وبگاه موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران. ۱۶ تیر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۴.
55. «پس از ۲۰ سال درب‌های سینمای ساوه به روی مردم گشوده شد». ایسنا. ۳۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۶.
56. ظرفیت سینمایی استان مرکزی ۲۲۵۵ صندلی است/مجتمع‌های سینمایی موفق‌ترند ایسنا
57. «شهرداری ساوه به لیگ برتر فوتسال ایران صعود کرد». ورزش ۳. ۱۸ اسفند ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
58. «تیم فوتسال شن‌سا قهرمان جام باشگاه‌های آسیا شد». فارس نیوز. ۱۲ اسفند ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
59. «شن سا قهرمان جام جهانی کوچک شد». فارس نیوز. ۱۸ تیر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
60. «تیم فوتسال شن‌سا باز هم پیروز شد». فارس نیوز. ۴ اسفند ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
61. «پرسپولیس به سختی از سد تیم گمنام شهر صنعتی کاوه گذشت / کاوه قدر دفاع بی‌آزار پرسپولیس را ندانست». مهر نیوز. ۶ دی ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
62. «فرهاد کاظمی سرمربی کاوه تهران شد». وبگاه گل. ۱۱ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
63. «برای اولین بار در استان مرکزی؛ دوره مربیگری تیراندازی اهداف پروازی در ساوه برگزار شد». ایسنا. ۲۹ آذر ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۴.

پیوند به بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ساوه دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ساوه موجود است.