نقض حقوق نویسندگان و شاعران توسط جمهوری اسلامی ایران
حقوق شمار قابل توجّهی از نویسندگان و سرایندگان توسط نظام جمهوری اسلامی ایران، نقض شدهاست که از سوی برخی از رسانههای خبری و سازمانهای پشتیبان حقوق بشر، گزارش شدهاست و در این مقاله، بخشهایی از آن گزارشها آمدهاست.
پیشینهٔ نقض حقوق نویسندگان و شاعران
در نظام جمهوری اسلامی ایران، حقوق انسانی نویسندگان و شاعران به ویژه دگراندیش و منتقد، مانند حقوق گروههای معترض دیگر، همچون: روشنفکران، هنرمندان، روزنامهنگاران، دانشجویان، آموزگاران، کارگران، اقلیتهای قومی و دینی،[1] وکیلان، فعالان حقوق بشر و زنان…، نقض میشود.[2]
حکومت جمهوری اسلامی، شیوههای گوناگونی را برای واداشتن روزنامهنگاران و نویسندگان به سکوت و حذف صدای آنان از جامعه به کار بردهاست؛ از سانسور و توقیف رسانه و کتاب و قطع درآمد اقتصادی گرفته تا حبس و شکنجه و تبعید و کشتار؛ چه از راه ترور در بیرون از زندان و چه از راه صورت اعدام در زندان.[3]
در سالهای اخیر (دههٔ ۹۰) نیز موجی از سرکوب نویسندگان و شاعران (به همراه سرکوب هنرمندان…) آغاز شدهاست.[4]
نقض حقوق نویسندگان و شاعران
اعدام و ترور
«آیندگان بدانند که در سرزمین بلاخیز ایران هم، بودند مردمی که [در برابر دیکتاتوری حکومت جمهوری اسلامی] دلیرانه از جان خود گذشتند و مردانه به استقبال مرگ رفتند». (علیاکبر سعیدی سیرجانی پیش از کشته شدن)[5]
- علیاکبر سعیدی سیرجانی؛ شاعر، ادیب، نویسنده و پژوهشگر، یکی از منتقدان خامنهای و نیز یکی از قربانیان سلسله قتلهای عقیدتی و سیاسیِ موسوم به قتلهای زنجیرهای ایران است.[6]
- ارسلان رضایی؛ مدیر برخی از کانالها و صفحات روشنگرانه بر ضد کیش اسلام و حکومت جمهوری اسلامی، که در روز ۲۱ آذر ۱۳۹۹، با ضربههای چاقو دو نفر، ترور و کشته شد.[7][8]
احضار، بازداشت، زندان و شکنجه
- محمدرضا عالیپیام (متخلص ب «هالو»)؛ شاعر، نویسنده، بازیگر و طنزپرداز به دلیل سرودن اشعار انتقادی بر ضد جمهوری اسلامی، بارها بازداشت شدهاست.[9]
- نازنین محمدنژاد؛ نویسنده، شاعر و دانشجو و زندانی عقیدتی که فقط به دلیل نوشتههای انتقادیاش در زمینهٔ حقوق بشر در ایران، از جمله، دربارهٔ حقوق زنان و حقوق کارگران، در پی یورش مأموران سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بازداشت و زندانی شد.[10][11]
- ترانه محمدی؛ شاعری جوان که توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی، ربوده شده و تهدید به بریده شدن زبانش شد.[12]
- تورج امینی؛ تاریخنگار پیرو دین بهائیت، به دلیل نوشتن و انتشار کتابهای انتقادی تاریخی، دفاع از بهائیت و به اتهام تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی، به یک سال حبس و دو سال تبعید، محکوم شد. نامهای برخی از آثار وی این است: اسناد بهائیان ایران (۵ جلدی)، اسنادی از زرتشتیان معاصر ایران، ستاخیز پنهان: بازگشایی نسبت آیینهای بابی و بهائی با جریان روشنفکری ایران، تعامل اقلیتهای مذهبی و انقلاب مشروطیت ایران.[13][14]
- سهیل عربی؛ نویسنده و زندانی عقیدتی، به اتهام توهین به مقدسات اسلامی، نخست به اعدام و سپس به سالها حبس، محکوم شد.[15][16][17]
- امید اقدمی؛ شاعر و فعال حقوق کودکان، پس از یورش مأموران وزارت اطلاعات به خانه اش و توهین به اهالی خانه و ضبط وسایل شخصی و کتابها و لپتاپش او را بازداشت نموده و به جایی نامعلوم منتقل کردند.[18]
- مریم ابرهیموند؛ نویسنده، کارگردان و تهیهکنندهٔ سینما، توسط جمهوری اسلامی، به زندان، محکوم شدهاست.[19]
- آرزو مصطفایی؛ شاعر و نویسندهٔ نوجوان کُرد توسط وزارت اطلاعات بازداشت شد.[20]
- حسین جنتی؛ شاعری که به ۶ ماه حبس تعزیری، محکوم گردید.[21]
- مهدی سلیمی؛ نویسنده، پژوهشگر و مترجم آثار فلسفی و نیز یکی دیگر از اعضای کانون نویسندگان ایران، توسط وزارت اطلاعات بازداشت شد.[22]
- بر پایهٔ گزارش برخی از سازمانهای حقوق بشری، روزبه گیلاسیان و الهه سروشنیا، دو نویسندهٔ ایرانی، در گرگان، بازداشت شدند. گیلاسیان دانشآموختهٔ رشتهٔ فلسفه و نویسنده کتاب «فلسفه در خیابان» است.[23]
- کیومرث مرزبان؛ نویسنده و طنزپردازی است که به حکم دادگاه انقلاب، به اتهامهایی همچون: توهین به سید روحالله خمینی و سید علی خامنهای، توهین به مسئولان و مقدسات و نیز ارتباط با دولتهای متخاصم به ۲۳ سال و سه ماه زندان، محکوم شد.[24]
- مصطفی عزیزی، فیلمنامهنویس و تهیهکننده فیلم که به اتهام توهین به سید علی خامنهای و سید روحالله خمینی و نیز تبلیغ بر ضد نظام جمهوری اسلامی، محاکمه و به ۸ سال حبس تعزیری، محکوم شد که پیش از آن نیز ۴۰ روز، در سلول انفرادی در بند ۲ الف زندان سپاه پاسداران زندانی بود.[25][26]
- حسین باقری؛ شاعری که چند بار، بازداشت و زندانی شد.[27]
- بکتاش آبتین؛ عضو هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران، شاعر و مستندساز، به همراه دو نویسندهٔ دیگر این کانون، بازداشت و زندانی شد.[28]
وی به ۶ سال حبس[29] و نیز کار اجباری، محکوم شد. او در اعتراض به وضعیت دشوارش در زندان، اعتصاب غذا کرد.[30]
- آرش گنجی؛ مترجم و منشی کانون نویسندگان ایران است از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران به ۱۱ سال حبس، محکوم شدهاست.[31]
- رضا خندان (مهابادی) و کیوان باژن؛ دو تن از اعضای دیگر کانون نویسندگان ایران که مانند بکتاش آبتین، از سوی دادگاه انقلاب تهران به چند سال حبس، محکوم شدند.[32][33]
- در سال ۱۳۹۲ خورشیدی، فاطمه اختصاری و مهدی موسوی؛ دو شاعری که به حکم دادگاه انقلاب و به دلیل وجود دیدگاههای انتقادی در اشعارشان و به اتهام توهین به مقدسات و همچنین دست دادن به هم و روبوسی کردن،[34] به ترتیب، به ۹ سال و شش ماه و ۹۹ ضربه شلاق و نیز ۱۱ سال و ۹۹ ضربه شلاق، محکوم شدند.[35]
- محمدرضا حاج رستم بگلو؛ شاعری در کرج بازداشت شد.[36]
- محمد نوریزاد؛ روزنامهنگار، وبلاگنویس، نقاش، مجری، کارگردان و مستندسازی که پس از اعتراضات سراسری ۱۳۸۸، به اتهام تبلیغ بر ضد نظام جمهوری اسلامی، توهین به سید علی خامنهای و مقدسات اسلامی، بارها بازداشت، بازجویی و زندانی شد. وی با توجه به بیماریهای گوناگون، از جمله، بیماری شدید قلبی، از حق مرخصی حتی در دورهٔ همهگیری جهانی کروناویروس، محروم است.
- یکی از حکمهای وی، ۱۵ سال زندان، سه سال تبعید، و سه سال ممنوعیت خروج از کشور (به دلیل امضای بیانیه ۱۴ فعال سیاسی و درخواست استعفا دادن خامنهای از رهبری) است.[37][38]
- وی در به اعتراض به وضعیت خود و زندانی شدن فرزندش (علی نوریزاد)، خودکشی ناموفق و اعتصاب غذا و دارو کردهاست.
- نادر فتورهچی؛ نویسنده، مترجم و روزنامهنگار، به اتهام تشویش اذهان عمومی بر ضد نهادها، مقامات و سازمانهای حکومتی، از سوی دادگاه انقلاب تهران به یک سال حبس تعلیقی، محکوم شد[39]
- امین مرادی؛ شاعر و یکی دیگر از اعضای کانون نویسندگان، به دست مأموران امنیتی جمهوری اسلامی، بازداشت شد.[40]
- گیتی پورفاضل؛ از اعضای کانون نویسندگان ایران، توسط حکومت جمهوری اسلامی، زندانی شد.[41]
- علیرضا نوری؛ یکی دیگر از اعضای کانون نویسندگان ایران، به دو سال حبس، محکوم شد.[42]
- رحیم غلامی؛ نویسنده و شاعر، به اتهام توهین به خامنهای و تبلیغ علیه نظام از راه اینترنت، محاکمه شد.[43]
- میلاد جنت؛ مترجم، شاعر و از اعضای کانون نویسندگان ایران به دست مأموران امنیتی، بازداشت شد.[44]
فعالیتها و اعتراضات نویسندگان و شاعران
«آنچه این نویسندگان [رضا خندان مهابادی، بکتاش آبتین و کیوان باژن] کردهاند، مخالفت با سانسور و دفاع از آزادی بیان، بیهیچ حصر و استثنا برای همگان بودهاست. به بند کشیدن این نویسندگان آزادیخواه، بهویژه در شرایط اوجگیری شیوع ویروس کرونا، ادامهٔ همان روند قتلهای سیاسی زنجیرهای نویسندگان و آزادیخواهان به منظور خفه کردن هر گونه صدای اعتراض به ستم و مخالفت با سرکوب است». (بخشی از بیانیه ۱٫۳۰۰ تن از نویسندگان و هنرمندان و کنشگران مدنی)[45]
- همچنین بیش از ۱٫۳۰۰ نویسنده و هنرمند و کنشگر مدنی در بیانیهای خواستار آزادی سه عضو کانون نویسندگان ایران یعنی رضا خندان مهابادی، بکتاش آبتین و کیوان باژن از زندان شدند.[46]
- بیش از ۲۰۰ نویسنده و هنرمند، در بیانیهای، خواستار آزادی «بکتاش آبتین»، نویسنده، شاعر و مستندساز زندانی شدند که به ویروس کرونا دچار شدهاست.[47]
- در ۵ فروردین ۱۴۰۰، ۷۰۰ تن از نویسندگان و شاعران و سینماگران و هنرمندان…، در بیانیهای، رویکرد تبعیضآمیز قوه قضاییه در دادن مرخصی به زندانیان عقیدتی و سیاسی (به ویژه با دچار شدن برخی از زندانیان به دورهٔ کرونا ویروس) انتقاد کردند و خواستار توقف احضار و بازجویی و حبس نویسندگان و منتقدان شدند.[48]
- شماری از نویسندگان به همراه برخی از هنرمندان و روشنفکران ایرانی به کشتار مردم در اعتراضات سراسری ۱۳۸۸، واکنش انتقادی نشان دادند.[49]
- ۴۰ تن از دانشگاهیان و پژوهشگران عرصهٔ ایرانشناسی، از جمله: یرواند آبراهامیان، عباس امانت، محمدعلی همایون کاتوزیان، علی میرسپاسی، تورج اتابکی، محمد توکلی طرقی، علی اکبر مهدی، عباس میلانی، ژانت آفاری و نیره توحیدی با امضای بیانیهای، به بازداشت تورج امینی، اعتراض کردند.[50][51]
- شمار قابل توجهی از نویسندگان، هنرمندان، استادان دانشگاه و نیز کنشگران مدنی و سیاسی به نقض حقوق بشر، سرکوب و اعدام توسط جمهوری اسلامی، اعتراض کردند.[52]
برخی از نویسندگان و شاعران مخالف جمهوری اسلامی
نامهای برخی از هنرمندان سرشناس مخالف با حکومت جمهوری اسلامی (به ترتیب حروف الفبا)، چنین است:
- بکتاش آبتین، نویسنده، شاعر و مستندساز؛
- فاطمه اختصاری، شاعر؛
- مسعود انصاری، نویسنده، روشنگر، استاد دانشگاه، پژوهشگر و هیپنوتراپیست؛
- منوچهر جمالی، فیزیکدان، فلسفهپژوه و نویسنده؛
- حسین جنتی، شاعر؛
- علی دشتی، نویسنده، روشنگر، مترجم، روزنامهنگار، منتقد ادبی و سیاستمدار؛
- آرامش دوستدار، فیلسوف و نویسنده؛
- بهرام رحمانی، عضو کانون نویسندگان ایران (در تبعید) و نیز عضو هیئت رئیسهٔ انجمن قلم ایران؛
- ارسلان رضایی، نویسنده و روشنگر؛
- رؤیا حکاکیان، نویسنده، شاعر و گزارشگر؛
- احمد شاملو، شاعر، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ؛
- شجاعالدین شفا، ادیب، تاریخپژوه، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و روشنگر؛
- پرویز صیاد، نمایشنامهنویس و بازیگر؛
- شیرین عبادی، وکیل، حقوقدان، قاضی پیشین، نویسنده، مدرس دانشگاه و برندهٔ جایزه صلح نوبل؛
- مصطفی عزیزی، فیلمنامهنویس و تهیهکننده فیلم؛
- فتحالله منوچهری (فرود فولادوند)، نویسنده، روشنگر، صداپیشه، بازیگر، کارگردان فیلم، مجری تلویزیونی، کنشگر سیاسی؛
- مهرانگیز کار، وکیل، نویسنده، روزنامهنگار و کنشگر اجتماعی؛
- شیما کلباسی، شاعر، کنشگر سیاسی، نویسنده و فیلمساز؛
- امین ماسوری، هنرمند، نویسنده، روزنامهنگار؛
- کیومرث مرزبان، نویسنده و طنزپرداز؛
- رضا مظلومان («کوروش آریامنش»)، نویسنده و روشنگر؛
- محمد ملکی، نویسنده، استاد دانشگاه و فعال سیاسی؛
- مهدی موسوی، شاعر؛
- آذر نفیسی، نویسنده، استاد دانشگاه و کنشگر سیاسی؛
- محمد نوریزاد، روزنامهنگار، وبلاگنویس، نقاش، مجری، کارگردان و مستندساز؛
- اسماعیل نوریعلا، شاعر، منتقد ادبی و روزنامهنگار؛
- محمدرضا نیکفر، فیلسوف و نویسنده؛
- علی میرفطروس، حقوقدان، نویسنده و تاریخپژوه؛
- عباس واحدیان شاهرودی، نویسنده و آموزگار.
منابع
- «نقض حقوق بشر؛ گزارش چهار فعال ایرانی به مقامات آلمان». دویچه وله فارسی آلمان.
- «گزارش حقوق بشر ایران در سال ۲۰۱۸». usembassy.
- ««قتلگاهی» به نام جمهوری اسلامی». radiofarda.
- «سایه بازداشت، زندان و شلاق بر سر گروهی از هنرمندان ایرانی». بیبیسی فارسی.
- «علی اکبر سعیدی سیرجانی». iranrights.
- «علی اکبر سعیدی سیرجانی». iranrights.
- «ایران وایر». بایگانیشده از اصلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۲۰. دریافتشده در ۱۳ دسامبر ۲۰۲۰.
- «ترور سنت اسلام است؛ ارسلان رضایی، منتقد اسلام و رژیم ایران توسط سپاه در ترکیه ترور شد». asranarshism.
- ««هالو»، محمدرضا عالی پیام، برای آذربایجان شعر گفت و دستگیر شد». hoghughebashar.
- «عفو بینالملل خواستار آزادی نازنین محمدنژاد، نویسنده و شاعر زندانی در ایران شد». voanews.
- «عفو بینالملل خواستار آزادی نازنین محمدنژاد، نویسنده و شاعر زندانی در ایران شد». radiofarhang.
- «مریوان/ بازداشت دختر شاعر از سوی نیروهای اطلاعات». basnews.
- «اعتراضهای جهانی به زندانی شدن تورج امینی، تاریخنگار بهائی». zeitoons.
- «نویسنده بهایی به دلیل انتشار کتاب، زندانی شد». independentpersian.
- «حکم اعدام سهیل عربی به اتهام توهین به مقدسات «تأیید شدهاست»». رادیو فردا. ۴ آذر ۱۳۹۳. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۱-۲۷. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۷.
- «گفتگو با همسر سهیل عربی؛ وبلاگنویس ایرانی که به اعدام محکوم شدهاست». بیبیسی فارسی. ۲۶ نوامبر ۲۰۱۴. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۱-۲۷. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۷.
- «تایید حکم اعدام سهیل عربی، فعال فیس بوکی "به دلیل توهین به پیامبر"». دویچه وله. ۲۵ نوامبر ۲۰۱۴. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۷.
- «بیخبری از امید اقدمی، شاعر و فعال حقوق کودک تبریزی پس از حمله وزارت اطلاعات به خانهاش». persian.iranhumanrights.
- «گزارش کانون نویسندگان ایران از یک هفته سرکوب(۱۶–۲۳ آبان)». akhbar-rooz.
- «مریوان/ بازداشت دختر شاعر از سوی نیروهای اطلاعات». basnews.
- «گزارش ماهانه؛ نگاهی اجمالی به وضعیت حقوق بشر در تیرماه ۹۸». hranews.
- «بازداشت ۲ عضو کانون نویسندگان ایران توسط نیروهای امنیتی در تهران و اهر». humanrightsinir.
- «سایه بازداشت، زندان و شلاق بر سر گروهی از هنرمندان ایرانی». بیبیسی فارسی.
- «بازداشت و احکام سنگین علیه فعالان مدنی؛ جوانهایی که قرار است در زندان پیر شوند». دویچه وله.
- «تداوم اعدام، صدور حکم سنگسار، سرکوب منتقدان و نقض حقوق شهروندی در ایران». timesofisrael.
- «مصطفی عزیزی، نویسنده و تهیهکننده در زندان اوین است». خبرگزاری هرانا. ۸ فروردین ۱۳۹۴. دریافتشده در ۲۸ مارس ۲۰۱۵.
- «گزارش نقض حقوق هنرمندان در بهمن ماه ۱۳۹۶». azadegy.
- «بیش از ۲۰۰ نویسنده و هنرمند خواستار آزادی بکتاش آبتین شدند». iranwire.
- «گزارش نقض حقوق بشر در ایران هفته سوم فروردین ماه ۱۴۰۰». 7rooze7e.
- «تبعید زندانیان سیاسی، عادی شدن رفتار غیرقانونی». radiozamaneh.
- «گزارش کانون نویسندگان ایران از آزادی بیان در هفته ای که گذشت». kampain.
- «امین مرادی چهارمین عضو کانون نویسندگان ایران دستگیر و زندانی شد». صدای فرانسه.
- «عفو بینالملل بار دیگر خواستار آزادی زندانیان سیاسی از زندانهای ایران شد». voanews.
- «سایه بازداشت، زندان و شلاق بر سر گروهی از هنرمندان ایرانی». بیبیسی فارسی.
- «ادامه فشار بر هنرمندان؛ ۱۸ سال زندان برای دو موسیقیدان و یک فیلمساز در دادگاهی به مدت ۱۵ دقیقه». کمپین حقوق بشر.
- «سایه بازداشت، زندان و شلاق بر سر گروهی از هنرمندان ایرانی». بیبیسی فارسی.
- «محکومیت تعدادی از درخواستکنندگان استعفای رهبر ایران و حامیانشان به مجموعاً ۷۲ سال زندان». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۲-۰۲. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۲-۰۴.
- «محکومیت ۸ تن از نویسندگان نامه درخواست «استعفای خامنهای» به ۷۲ سال زندان». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۲-۰۴.
- «گزارش ماهانه نقض حقوق بشر در ایران: اجرای دستکم ۳۰ حکم اعدام و محکومیت ۲۸ فعال مدنی به حبس و شلاق». payameirani.
- «امین مرادی چهارمین عضو کانون نویسندگان ایران دستگیر و زندانی شد». صدای فرانسه.
- «گزارش کانون نویسندگان ایران از آزادی بیان در هفته ای که گذشت». kampain.
- «نقض سیستماتیک حقوق بشر در درون و بیرون زندانها و نبود آزادی و عدالت، همچنان در ایران بیداد میکند!». payaam.
- «رحیم غلامی، نویسنده ترک به دادگاه انقلاب اردبیل احضار و تفهیم اتهام شد». farsi.iranbriefing.
- «بازداشت ۲ عضو کانون نویسندگان ایران توسط نیروهای امنیتی در تهران و اهر». humanrightsinir.
- «بیانیه بیش از ۱۳۰۰ نویسنده، هنرمند و کنشگر مدنی ایران برای آزادی سه عضو کانون نویسندگان». دویچه وله آلمان.
- «بیانیه بیش از ۱۳۰۰ نویسنده، هنرمند و کنشگر مدنی ایران برای آزادی سه عضو کانون نویسندگان». دویچه وله آلمان.
- «بیش از ۲۰۰ نویسنده و هنرمند خواستار آزادی بکتاش آبتین شدند». iranwire.
- «۷۰۰ هنرمند ایران در بیانیهای خواستار آزادی زندانیان سیاسی شدند». aznews.
- «صدای متفاوت هنرمندان و نویسندگان در اعتراضهای اخیر ایران». دویچه وله.
- «اعتراضهای جهانی به زندانی شدن تورج امینی، تاریخنگار بهائی». zeitoons.
- «اعتراض دهها چهره دانشگاهی به بازداشت و حبس تورج امینی، تاریخنگار بهائی». iraniannews.
- «برای پشتیبانی و شرکت در تظاهرات اعتراضی پاریس به نقض حقوق بشر، سرکوب و اعدام در ایران اعتراض کنیم». asre-nou.