لباس‌شخصی

لباس‌شخصی‌ها در سال‌های اخیر به گروهی «باورمندان یا به خدمت گرفته شدگان جمهوری اسلامی ایران»[1] یا به تعبیری دیگر شبه نظامیان وفادار رهبری جمهوری اسلامی ایران اطلاق می‌شود که وظیفه خود را دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی می‌دانند.[2] در نقطه مقابل اغلب اوقات مقامات جمهوری اسلامی نیروهای لباس شخصی را نیروهای مردمی معرفی می‌نماید که از سوی حکومت سازماندهی نمی‌شوند[3] یا وجود چنین گروهی بکل تکذیب شده یا از آن‌ها تحت عنوان افراد خودسر و تندرو یاد می‌کنند.[4]

نیروهای لباس شخصی در جریان حملات ۱۳۹۶ تهران

نمونه‌هایی که از پدیده لباس شخصی‌ها در تاریخ معاصر ایران از دوران پهلوی تاکنون برشمرده می‌شوند عبارتند از شعبان جعفری در دوران پهلوی و زهرا خانم[5] در اوایل انقلاب ۱۳۵۷.[6] در دورهٔ جمهوری اسلامی، عباراتی چون گروه‌های فشار و انصار حزب‌الله نیز به لباس شخصی‌ها اشاره دارند.[7] لباس شخصی‌های نقش کلیدی در سرکوب نا آرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ ،۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ ایفا نموده‌اند.

تعریف

در سال‌های اخیر لباس شخصی‌ها به گروهی «باورمندان یا به خدمت گرفته شدگان حکومت»[1] و شبه نظامیان وفادار رهبری جمهوری اسلامی ایران اطلاق می‌شود که وظیفه خود را دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی می‌دانند.[2] در فرهنگ سیاسی معاصر ایران، لباس شخصی به عنوان اعضای بسیج نیز تعبیر می‌شوند.[8]

در نقطه مقابل اغلب اوقات مقامات جمهوری اسلامی نیروهای لباس شخصی را نیروهای مردمی معرفی می‌نماید که از سوی حکومت سازماندهی نمی‌شوند.[3] یا در میان طرفداران نظام حاکم در جمهوری اسلامی وجود چنین گروهی یا تکذیب می‌شود یا از آن‌ها تحت عنوان افراد خودسر و تندرو یاد می‌کنند. مسئولین نیز وابستگی این گروه را به دولت نمی‌پذیرند.[4]

صادق صبا می‌نویسد که محافظه‌کاران در رهبری جمهوری اسلامی ایران برای سال‌ها از گروه‌های به شدت مذهبی به عنوان یکی از مؤثرترین شیوه‌ها برای سرکوب هر چالشی استفاده می‌کنند. هر کجا که یک اجتماع دمکراسی‌خواه وجود داشته باشد، این سازمان در حالت عادی به ظاهر پنهان از چشم‌ها به صحنه آورده می‌شود.[2] آن‌ها معمولاً دارای خصوصیات ظاهری مشترکی مانند ریش و پیراهن‌های روی شلوار انداخته هستند. این نیروها بخاطر ارتباطاتی قدرتمندی که دارند معمولاً از هرگونه تعقیب قضایی مصون هستند. این مصونیت باعث می‌شد تا این گروه‌ها بدون ترس و واهمه‌ای از عواقب کار خود به هر گروه مخالف خود حمله برد.[2]

پیشینه

دوران پهلوی
شعبان جعفری معروف به شعبان بی مخ با پرچمی در دست، در فعالیت‌های انتخاباتی مجلس دورهٔ هجدهم[9]

میترا شجاعی و مسعود بهنود از همراهان شعبان جعفری در دهه ۱۳۳۰ شمسی به عنوان نمونه‌ای از پدیده لباس شخصی‌ها در این دوران یاد کرده‌اند که در میان لات‌ها و محله گردان‌های[10] آن زمان تهران به «شعبان بی مخ» یا «شعبان درخونگاه» شهرت داشت.[6][6][10] منابع مختلف سیاسی و تاریخی از وی به عنوان یکی از عوامل اصلی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یاد کرده‌اند. عکس و مدارک متعددی نیز از وی در حال جدال‌های خیابانی علیه گروه‌های ملی و چپ مخالف به جا مانده‌است.[6][10] اما شعبان جعفری در کتاب خاطراتش منکر این نقش شده و اظهار کرده‌است که در روز ۲۸ مرداد تا ساعت ۲ بعدازظهر در زندان بسر می‌برده‌است و خبر کودتا و سقوط دولت محمد مصدق را در زندان از رادیو شنیده‌است.[6]

اوایل انقلاب ۱۳۵۷
زهرا یعقوبی مشهور به «زهرا خانم» در حال گفتگو با صادق قطب‌زاده. وی در اوایل انقلاب ۱۳۵۷ ایران با حدود ۲۰۰–۳۰۰ پیروش به اجتماعات و تظاهرات جریان‌های سیاسی چپ و ملی و میانه‌رو حمله می‌کرد و به نقل از مسعود بهنود در فضای سیاسی وقت ایران «به شوخی و خنده تأثیرگذار شده بود».[11]

از آغاز انقلاب ۱۳۵۷ در کنار نیروهای مسلح برآمده از انقلاب، نظام از گروهی «باورمندان یا به خدمت گرفته شدگان حکومت» تحت عنوان لباس شخصی‌ها در همه رویدادهای خشونت بار علیه دانشجویان، کارگران و علیه هرگونه حرکت اجتماعی که مورد تأیید حکومت نبود سود جسته‌است.[1] ابوالحسن بنی‌صدر به وجود آورنده نیروهای لباس شخصی یا به تعبیر او «چماقداران»، نیروهایی که در کنار نیروهای رسمی نظامی و کمیته‌های انقلاب اسلامی به وجود آمده بود و ابزار سرکوب حکومت بود را حزب جمهوری اسلامی ایران می‌داند.[1] از لباس شخصی‌های معروف اوایل انقلاب به زنی معروف به «زهرا خانم» اشاره می‌کنند که معتقد اند در سال‌های ۱۳۵۸ و ۵۹ وظیفه‌اش برهم زدن تمامی تجمعات و برنامه‌های ضددولتی با همکاری عده‌ای نیروی کمکی مذکر به ضمیمه شعار «خمینی عزیزم، بگو تا خون بریزم» بود. مجله تهران مصور در سال ۱۳۵۸ عکسی از او در کنار صادق قطب‌زاده منتشر کرد نشان دهنده حمایت ضمنی برخی از دولتمردان وقت از او استفاده می‌کنند.[6]

پدیده لباس‌شخصی‌ها در دوران معاصر

دهه هفتاد و اوایل هشتاد

از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۷۰ گروه‌هایی مانند انصار حزب‌الله موسوم به گروه‌های فشار و افرادی مانند حسین الله کرم، مسعود ده‌نمکی و حاجی بخشی به عنوان لباس شخصی‌ها شناخته می‌شدند. آنان از زمان شروع به کار فعالیت این گروه‌ها و افراد ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند. اما از حمله به زنان و دختران به دلیل بدپوششی یا حمله به جلسات انتخاباتی محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ یاد می‌کنند.[6] از اقدامات خبر ساز این گروه در سال ۱۳۷۷ حمله به عبدالله نوری وزیر کشور و عطاالله مهاجرانی وزیر ارشاد دولت خاتمی و ضرب و شتم این دو در مراسم نماز جمعه تهران بود.[6] یکی از اقدامات لباس شخصی‌ها در دهه ۷۰ شمسی حمله به خوابگاه دانشجویان در کوی دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۸ بود. میترا شجاعی در مقاله خود می‌نویسد که در هنگام این حمله «وانت‌هایی از داخل مساجد بیرون می‌آمدند و بارشان مردان چماق به دست و سفید پوشی بودند که فریاد می‌زدند: خامنه‌ای خمینیه، می‌فهمی؟»[6]

در اسفند سال ۱۳۷۸ نیز سعید عسگر یکی دیگر از اعضای گروه انصار حزب‌الله در شهرری، سعید حجاریان معروف به تئوریسین اصلاحات را را ترور کرد. سعید حجاریان از این سوءقصد جان بدر برد اما از آن زمان دچار اختلالات تکلمی شده‌است و بر روی صندلی چرخ‌دار می‌نشیند. سعید عسگر مدت کوتاهی پس از بازداشت آزاد شد و در سال ۱۳۸۲ به همراه ۲۵۰ لباس شخصی دیگر به خوابگاه دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی در طرشت حمله کرد.[6] در تمامی این سال‌ها این گروه ملبس به پیراهن‌های سفید در تجمعاتی که مورد تأیید نظام نبود حضور می‌یافتند و آن‌ها را به هم می‌زدند.[6]

حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸

متن بیانیه اعتراضی شورای پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران به حمله لباس شخصی‌ها به دانشگاه تهران در خرداد ۱۳۸۸ و ضرب و شتم دانشجویان لباس شخصی‌ها در بعد از انقلاب ۱۳۵۷ حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ نقش پررنگی داشتند. در این زمان وجود فضای مجازی اینترنتی و انتشار سریع اخبار باعث گردید تا تصاویر زنده و گویایی از این گروه‌ها در سراسر جهان پخش شود. لباس شخصی‌ها در این زمان علاوه برچوب و چماق و چاقو، با سلاح گرم به سرکوب گروه‌های معترض می‌پرداختند.[6] علاوه بر درگیری با تظاهر کنندگان گزارش‌ها از تخریب اموال عمومی، شکستن شیشه‌های منازل و اتومبیل‌ها توسط لباس شخصی‌های وجود دارد.[3]

لباس‌شخصی‌ها با گاز اشک‌آور، باتوم، شوک الکتریک و زنجیر و باتوم و گاز فلفل به حسینیه جماران وارد شدند و با ایجاد رعب و وحشت در میان شرکت کنندگان در این مراسم موجب نیمه تمام ماندن سخنرانی محمد خاتمی شدند.[12] لباس شخصی‌ها به همراه نیروی انتظامی و بسیج در سرکوب اعتراضات عاشورای ۱۳۸۸ که به کشته شدن تعدادی از معترضان منجر شد شرکت داشتند.[13]

هویت لباس شخصی‌ها

تجهیزات نیروهای لباس شخصی مانند موتورها، باتوم‌ها و دیگر سلاح‌هایی این نیروها، نیازمند مجوز از نیروی انتظامی است.[3] جمشید انصاری، دبیر کمیته سیاسی فراکسیون خط امام معتقد است لباس‌شخصی‌هایی که در حمله به کوی دانشگاه و سرکوب ناآرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ شرکت داشتند، از برخی نهادهای رسمی دستور می‌گیرند. در نقطه مقابل اغلب اوقات مقامات جمهوری اسلامی نیروهای لباس شخصی را نیروهای مردمی خودجوش معرفی می‌نماید که از سوی حکومت سازماندهی نمی‌شوند.[3]

محسن سازگارا که از تشکیل‌دهندگان سپاه پاسداران بوده معتقد است که لباس شخصی‌ها زیر نظر اطلاعات سپاه پاسداران فعالیت می‌کنند. سازگارا می‌گوید که حتی پلیس هم از لباس شخصی‌ها می‌ترسد و نمی‌تواند در مقابل این گروه عکس‌العمل نشان دهد. لباس شخصی‌ها قانونی نیستند و برای سرکوب مردم شکل گرفته‌اند. سازگارا معتقد است که بودجه لباس شخصی‌ها در حال حاضر توسط بیت رهبری و از سود صندوق ذخیرهٔ دادگستری تأمین می‌شود.[4][14] ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس‌جمهور در جمهوری اسلامی ایران، معتقد است که نیروهای لباس شخصی در زمان نا آرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ به‌طور عمده توسط بیت رهبری و افرادی مانند مجتبی خامنه‌ای و میر حجازی رهبری می‌شوند.[1]

تظاهرات ۹۶ و ۹۷

با کلید خوردن موج جدید اعتراضات معیشتی و مردمی در کشور حضور مجدد لباس شخصی‌ها پررنگ تر شد. ویدیوها و گزارش‌هایی از حضور لباس شخصی‌ها و ضرب شتم مردم در جریان اعتراضات مرداد ۹۷ منتشر شد که نشان از حضور این‌ها در سرکوب اعتراضات دارد.[15]

جستارهای وابسته

منابع
  1. رحمت قاسم بیگلو. «در ایران لباس شخصی‌ها چه کسانی هستند و فرمانده آن‌ها کدام نهاد است؟». رادیو فرانسه. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۹.
  2. Sadeq Saba (June 14, 2009). "Who are Iran's Islamic vigilantes?" (به English). BBC World. Retrieved December 28, 2009.
  3. نیکی محجوب. «نقش لباس شخصی‌ها در اعتراض‌های اخیر». رادیو بی.بی. سی. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۹.
  4. رادیو فرانسه. «لباس شخصی‌ها چه کسانی هستند؟». رادیو فرانسه. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۰۹.
  5. «یاد و خاطره‌ای از سالِ ٦٠- ٥٩ تهران، "زهرا خانم" / حوا سلیمی».
  6. میترا شجاعی. «لباس شخصی‌ها: از شعبان بی‌مخ تا امروز». وبگاه رسمی رادیو آلمان. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۰۹.
  7. «لباس شخصی یا خودسر؟ مسئله فقط این نیست!». بی‌بی‌سی. ۹ تیر ۱۳۸۲. دریافت‌شده در ۸ دی ۱۳۸۸.
  8. BBC فارسی - ایران - مقصران کوی و کهریزک: لباس شخصی‌ها یا نیروهای رسمی؟
  9. هما افشار، خاطرات شعبان جعفری، نشر ثالث، صفحهٔ ۲۰۰ (عکس شمارهٔ ۱۰/۸)، ۱۳۸۱، شابک ۸-۶۴-۷۲۳۰-۹۶۴.
  10. مسعود بهنود. «مرگ در ۲۸ مرداد: شعبان جعفری در لس آنجلس درگذشت». بی‌بی‌سی. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۰۶.
  11. «هر کسی شمایل نمی‌شود»؛ حاجی بخشی چنان‌که بود، بی‌بی‌سی فارسی
  12. رادیو فردا. «با محاصره بیت آیت‌الله خمینی، سخنرانی خاتمی ناتمام ماند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۰۹.
  13. بی‌بی‌سی فارسی (۲۸ دسامبر ۲۰۰۹). «بازتاب خشونت‌های روز عاشورای ایران در رسانه‌های جهان». بی‌بی‌سی. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۰۹.
  14. بایگانی‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine Email - [کبوتران ولایت یا پیک وحشت؛ لباس شخصی‌ها کیستند؟]
  15. «تداوم تظاهرات خیابانی در اعتراض به فقر، گرانی و بیکاری».

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.