شهید

شهید یا جاویدنام کسی است که برای طرفداری، نپذیرفتن، زهد و… آزار و شکنجه می‌بیند یا می‌میرد تا از باوری پشتیبانی کند یا خواستهٔ گروهی بیرونی را برآورد.[1][2][3] مفهوم شهادت در برخی ادیان از جمله اسلام، مسیحیت، بهائیت، هندوئیسم، آیین سیک و یهودیت حضور دارد. اگرچه دین شیطان‌گرایی به مفهوم شهادت باور ندارد.[4] مفهوم شهادت با وجود ریشه‌های مذهبی، مفهومی سیاسی نیز یافته‌است. برای مثال افرادی مثل مارتین لوتر کینگ و مالکوم ایکس نیز در این دسته قرار گرفته‌اند.[5][6]

برای دیگر کاربردها، شهید (ابهام‌زدایی) را ببینید.

اسلام

شهید (Shahid) لفظی عربی و صیغه مبالغه از ریشهٔ «شَهَدَ» و اسم مصدر «شهادَه» به‌معنای شاهد و حاضر بودن و گواهی دادن است. صیغهٔ مبالغه بر این دلالت دارد که عملِ گواه بودن از آن فرد زیاد صادر می‌شود.

حدیثی از پیامبر اسلام، محمد بیان می‌دارد:

«الشُّهَداءُ خَمسَةٌ: المَطعُونُ، و المَبطونُ، و الغَرِقُ، و صاحِبُ الهَدْمِ، و الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللّهِ عَزَّ و جلَّ .»

شهیدان پنج دسته‌اند: طاعون‌زده، بیمار مبتلا به اسهال، غرق‌شده، قربانی آوار و شهید در راهِ خدا. صحیح مسلم[7]

در دستهٔ پنجم، نخستین زن شهید در اسلام، سمیه شمرده می‌شود.[8] سپس حمزه و حسین بن علی به سَیَّد الشُهداء لقب گرفته‌اند.

قرآن در آیات ۱۷۵ تا ۱۶۹ سوره آل‌عمران به مقام شهیدان می‌پردازد:

«البته مپندار که شهیدان راه خدا مرده‌اند بلکه زنده به حیات ابدی شدند و در نزد خدا متنعم خواهند بود. (۱۶۹) آنان به فضل و رحمتی که از خداوند نصیبشان گردیده شادمان‌اند و به آن مؤمنان که هنوز به آنها نپیوسته‌اند و بعداً در پی آنها به راه آخرت خواهند شتافت مژده دهند که از مردن هیچ نترسند و از فوت متاع دنیا هیچ غم مخورند. (۱۷۰)

و آنها را بشارت به نعمت و فضل خدا دهند و اینکه خداوند اجر اهل ایمان را هرگز ضایع نگرداند. (۱۷۱)»∗

تعریف شهادت در اسلام

تعریف شهادت در متون اسلامی گوناگون به‌معنای کشته شدن در راه الله است.[9] در اسلام شهید به کسی گفته می‌شود که جان خود را در راه خدا فدا کند.[10] طبق احکام اسلام کسی که به شهادت رسیده نیاز به غسل و کفن ندارد[11]

آئین بهائی

بهاءالله بنیانگذار آئین بهائی کسانی که در راه ایمانشان کشته می‌شوند را می‌ستاید ولی به پیروان خود سفارش می‌کند که شهادت طلبی نکنند و به جای آن زندگی خود را وقف خدمت به بشریت نمایند.[12] عبدالبهاء، پسر بهاءالله و مفسر رسمی آثار او، توضیح می‌دهد که متعالی‌ترین شکل شهادت آن است که انسان در راه خدا عمر خود را وقفِ خدمت به نوع بشر نماید.[12] تاریخ آیین بهائی شهدای بسیاری دارد. آیین بهائی از بستر آئینی مستقل، به نام آیین بابی به‌وجود آمد، دینی که بهائیان آن را بخشی از تاریخ خود می‌دانند.[13] هزاران بابی به تحریک و تکفیر روحانیون ایرانی توسط حکومت قاجار کشته شدند.[14][15] بعلاوه، خود باب، بنیانگذار آیین بابی، در سال ۱۸۵۰ در ملأ عام تیرباران شد.[14] بهائیان بابیانی که در راه ایمان خود کشته شده‌اند را شهید می‌دانند و روز اعدام باب (شهادت باب) را گرامی می‌دارند.[12][16] بعد از انقلاب ایران بیش از دویست بهائی به دلیل عقاید دینی خود کشته شدند.[17]

مفهوم شهادت در دوران معاصر

شهادت منحصر به دوران معاصر نیست و تاریخی به درازای تاریخ ایران دارد. پس از انقلاب 1357 با تبلیغات گسترده حکومت شهادت تنها به کشته شدگان جنگ و ندرتاً انقلابیون خاص اطلاق شد. همین عملکرد در دوران شاه نیز وجود داشت که به جانباختگان مدافع نظام اهمیت بیشتری داده می‌شد. پارک رضوان در خیابان کمیل تهران هنوز در میان مردم به نام پارک بابائیان (نامی به جامانده از دوران شاه) شناخته می‌شود.

شهید و فرهنگ شهادت یکی از مفاهیمی بود که در پی انقلاب 1357 با مفهومی نو مجدداً در فضای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و هنری ایران شکل گرفت. در ادامه و با آغاز جنگ این مفهوم برای توصیف کشته‌شدگان ایرانی در جنگ ایران و عراق به کار رفت. از اواسط دهه ۱۳۶۰ مفهوم شهادت به دلیل نیاز حکومت برای ایجاد پایگاه اجتماعی از یک مفهوم اجتماعی به یک مفهوم سیاسی تبدیل شد.

از تبعات این مفهوم سیاسی شهادت، تقسیم شهدا به شهید خودی و غیر خودی بود. از جمله این تقسیم بندی‌ها می‌توان به شهدا در شهرهای مرزی که با حکومت مرکزی در حال مخاصمه بودند اشاره کرد که طبق این تعریف ذیل مفهوم شهید دسته بندی نمی‌شوند. مثلاً تمام آسیب دیدگان بمباران سردشت تحت پوشش بنیاد بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار نگرفتند.[18] [19] [20]

همین طور آتش نشانان که در حادثه ساختمان پلاسکو کشته شدند، هیچ گاه شهید خطاب نشدند، خانواده‌های ایشان خانواده شهدا خطاب نشدند و از مزایای خانواده‌های شهید بهره‌مند نشدند. [21]

شهادت در قانون جمهوری اسلامی ایران

در ایران واژه شهید بعد از انقلاب ۱۳۵۷ نمود بیشتری پیدا کرد و به کسانی که در طول انقلاب کشته شدند تا کشته‌شدگان عملیات درگیری با اشرار و قاچاقچیان در شرق کشور عنوان شهید داده می‌شود. تعداد این افراد بیش از ۲۲۰ هزار نفر می‌باشد.[22] مطابق قانون بنیاد شهید در ایران تمام افرادی که در جنگ به دست دشمنان جمهوری اسلامی، چه مستقیم چه غیر مستقیم (مثل مین) حتی اگر قصد درگیری نداشته باشند، کشته می‌شوند یا فوت می‌کنند شهید هستند. همین‌طور کارکنان عضو نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات در یک رده بوده و اگر درحین خدمت بوده یا در حال مأموریت[23] یا در حال آموزش به هر نحوی که کشته شوند شهید هستند، افراد این دو گروه اگر در هنگام اسارت هم چنان به آرمان‌های انقلاب اسلامی پایبند باشند و کشته شوند شهید هستند. طبق این قوانین محافظان شخصیتها و اماکن و اعضای گارد امنیت پرواز که در حال مأموریت توسط ضدانقلاب کشته می‌شوند هم شهید محسوب می‌شوند؛ و همین‌طور موارد زیر:

  1. کارکنان نیروی مقاومت بسیج و نیروی انتظامی که براساس قانون حمایت قضایی از بسیج هنگام برخورد با جرایم مشهود در حین انجام وظیفه کشته می‌شوند.
  2. افرادی که به تشخیص دادگاه صلاحیتدار در حال انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر توسط مرتکبان جرایم مشهود کشته می‌شوند.
  3. افرادی که به سبب مأموریت در حال خنثی سازی مواد منفجره، شیمیایی و سایر سلاحهای جنگی و پاکسازی میدان مین کشته می‌شوند.
  4. مجروحان و جانبازانی که براساس نظریه کمیسیون پزشکی ذی‌ربط فوت آن‌ها به سبب جراحات و صدمات ناشی از مجروحیت تشخیص داده شود
  5. کلیه افرادی که مقام رهبری آن‌ها را در فرمان خاص مصداق شهید تلقی نمایند.

مصادیق عملی در حکم شهید عبارتند از:

  1. رزمندگانی که در زمان جنگ داخل مناطق عملیاتی بر اثر سوانح طبیعی یا غیرطبیعی بدون سهل انگاری و تقصیر یا عدول از مقررات فوت می‌کنند.
  2. کارکنان نیروهای مسلح و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح که در حال مأموریت آزمایش یا تولید سلاح، مهمات و وسایل جنگی کشته می‌شوند.
  3. مهاجران جنگی و کسانی که در مناطق جنگی به علت برخورد با مواد منفجره از قبیل نارنجک، مین، گلوله توپ و نظایر آن کشته می‌شوند.
  4. افرادی که در دفاع از نظام جمهوری اسلامی ایران یا اموال عمومی یا منابع طبیعی در مقابله با دشمنان نظام، اشرار یا متجاوزان کشته می‌شوند.
  5. افرادی که به سبب مأموریتهای محوله در پاسداری و حفاظت از مراکزی که نیروهای مسلح بر اساس مقررات یا مصوبات خاص شورای عالی امنیت ملی، شورای امنیت کشور یا شورای تأمین استان موظف به حراست از آن مراکز هستند، مورد هجوم دشمن یا اشرار واقع و در اثر مقاومت و درگیری با آن‌ها کشته می‌شوند.[24]

پانویس
  1. "MARTYR | meaning in the Cambridge English Dictionary". dictionary.cambridge.org. Retrieved 2020-12-14.
  2. "Definition of MARTYR". www.merriam-webster.com. Retrieved 2020-12-14.
  3. «معنی جاویدنام | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۰۷.
  4. «Church of Satan Youth Communiqué». Church of satan. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰.
  5. "50 years after the martyrdom of Martin Luther King Jr. , equal rights are still threatened". America Magazine. 2018-03-22. Retrieved 2019-12-07.
  6. «The Murder and Martyrdom of Malcolm X». kennedysandking.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۰۷.
  7. نشرِ دارالمعرفه، ص ۹۰۷
  8. http://fatwa.islamweb.net/fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=28977
  9. «شهادت (کشته شدن در راه خدا) - ویکی فقه». wikifeqh.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۴.
  10. Winters, ‎Jonah (1997-09-19), "Conclusion", Dying for God: Martyrdom in the Shii and Babi Religions, M.A. Thesis Retrieved on 2007-01-23.
  11. آیت‌الله خامنه‌ای (۱۳۹۳-۰۷-۰۲). «احکام درگذشتگان». farsi.khamenei.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۴.
  12. Winters, Jonah (1997-09-19). "Conclusion". Dying for God: Martyrdom in the Shii and Babi Religions. M.A. Thesis. Retrieved 2007-01-23.
  13. Winters, Jonah (1997-09-19). "Meanings of Martyrdom in Babi Thought". Dying for God: Martyrdom in the Shii and Babi Religions. M.A. Thesis. Retrieved 2007-01-23.
  14. Affolter, Friedrich W.; Momen, Moojan (2005). "The Specter of Ideological Genocide: The Baháʼís of Iran" (PDF). War Crimes, Genocide and Crimes Against Humanity. 1 (1): 59–89. Archived from the original (PDF) on 2012-07-22.
  15. Peter Smith & Moojan Momen (September 2005). "MARTYRS, BABI". Encyclopedia Iranica. Online Edition. Retrieved 1 May 2020.
  16. National Spiritual Assembly of the United States (2006-03-05). "The Badi Calendar" (PDF). bahai.us. Archived from the original (PDF) on 2006-09-28. Retrieved 2007-01-23.
  17. فریدون وهمن، یکصد و شصت سال مبارزه با دیانت بهائی (گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی-دینی ایران در دوران معاصر)، ۴۷۸–۴۴۸.
  18. https://www.magiran.com/article/1432851
  19. https://www.mehrnews.com/news/2320023/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%81%DB%8C-8-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7-%D9%85%D9%84%D8%A7%DA%A9-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C
  20. https://www.mehrnews.com/news/4958973/%D8%B2%D8%AE%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%DB%B3%DB%B3-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%88%D8%A7-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA
  21. نگاه کنید به «بلاتکلیفی خانواده آتش‌نشانان» در: آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو
  22. «تعداد شهدای ایران چقدر است؟». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۳-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۷.
  23. «آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق شهید و ایثارگر ابلاغ شد». ایسنا. ۹ خرداد ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۴.
  24. «tums.ac.ir». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۲.

پانویس
  1. ^  آیات ۱۶۹ تا ۱۷۱ سوره آل عمران:

«وَ لا تحْسبنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فی سبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ(۱۶۹) فَرِحِینَ بِمَا ءَاتَاهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ وَ یَستَبْشرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ(۱۷۰) یَستَبْشرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَ فَضلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ(۱۷۱)»

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به شهید در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.