محمد مجتهد شبستری

محمد مجتهد شبستری (۱۳۱۵ در شبستر) فیلسوف،[1][2] فقیه، پژوهشگر علوم قرآنی و متخصص الهیات تطبیقی است. وی از نخستین اشخاصی است که پای تحلیل‌های هرمنوتیکی را به ادبیات دینی ایران باز کرد و دیدگاه‌ها و آثار وی در این زمینه بحث‌های زیادی را برانگیخته‌است.[3]

محمد مجتهد شبستری
نمایندهٔ دورهٔ اول
حوزه انتخاباتیشبستر
مدیر مرکز اسلامی هامبورگ، نماینده مجلس و استاد تمام (پروفسور) دانشکده الهیات دانشگاه تهران
اطلاعات شخصی
زاده۱۳۱۵
شبستر،
ملیت ایران
پیشهفیلسوف، متکلم و فقیه اسلامی
دیناسلام
وبگاهhttp://mohammadmojtahedshabestari.com/

مجتهد شبستری مدیر مرکز اسلامی هامبورگ از سال ۱۳۴۸ تا ۵۷، و نیز نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی بود، و درجه استاد تمام (پروفسور) دانشکده الهیات دانشگاه تهران در رشته‌های کلام تطبیقی، تاریخ ادیان و تاریخ عرفان را داراست.[4]

زندگی

محمد مجتهد شبستری در سال ۱۳۱۵ در شبستر در استان آذربایجان شرقی چشم به جهان گشود. وی در ۵ سالگی به همراه خانواده برای سکونت به تبریز نقل مکان کرد. در سال ۱۳۳۰ برای تحصیل در علوم اسلامی وارد حوزه علمیه قم شد و به مدت ۱۸ سال در این حوزه به تحصیل و تحقیق در فلسفه و کلام اسلامی، فقه و اصول و تفسیر پرداخت و در بالاترین سطوح حوزوی تحصیلات خود را به پایان رساند.

دوران طلبگی در قم

دوران تحصیل وی در حوزه علمیه قم حدود هجده سال طول کشید. در این دوران وی علاوه بر فراگیری مقدمات علوم اسلامی، تحصیلات و مطالعات خود را در رشته‌های ادبیات عرب، فقه، اصول فقه، فلسفه، کلام و تفسیر ادامه داد. او دوره سطح را در حدود هشت سال گذراند و پس از آن در دوره‌های درس خارج فقه و اصول استادان و مراجع وقت شرکت کرد.

در پایان دههٔ ۳۰ شمسی در تجربه و دغدغه‌ای مشترک با امام موسی صدر نخستین نشریه دینی را با رویکرد نمایاندن صورت انسانی و عقلانی اسلام با نام «درسهایی از مکتب اسلام» منتشر کرد.

او خود می‌گوید:

در سال‌های پایانی دوره تحصیلم در قم، نشریاتی، منتشر می‌شد و در آن نشریات، سعی می‌شد، معارف اسلامی به صورت قابل قبول، برای نسل تحصیل کرده مملکت عرضه شود که معروفترین آنها، مجله مکتب اسلام و فصلنامه و سالنامه مکتب تشیع بود و من عضو هیئت تحریریه مجله مکتب اسلام بودم.

مهاجرت به آلمان و جانشینی بهشتی

وی می‌گوید: «مرحوم بهشتی به خاطر آشنایی که با من داشتند، از من خواستند: به آلمان بروم و سرپرستی مرکز اسلامی هامبورگ را بپذیرم. من این پیشنهاد را پذیرفتم. در سال ۱۳۴۸ بود که به آلمان رفتم. ده سال، سرپرستی مرکز اسلامی هامبورگ را بر عهده داشتم. حدود یک سال قبل از پیروزی انقلاب ایران (۱۳۵۷)، به ایران بازگشتم.»[5]

اقامت در اروپا برای وی فرصتی پیش آورد تا با تسلط بر زبان آلمانی در فرهنگ و تمدن غرب به ویژه فلسفه جدید الهیات مسیحی از نزدیک مطالعات و تحقیقاتی به عمل آورد. او در این مدت برای شرکت در سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی فلسفی و الهیاتی و سخنرانی در آن‌ها بارها به کشورهای مختلف اروپایی، عربی و آمریکا سفر کرد و با شخصیت‌های برجسته مسیحی، یهودی، بودایی و مسلمان در نقاط مختلف جهان به گفتگو نشست و با آنان دربارهٔ چالش‌های علم و فلسفه جدید با الهیات ادیان بزرگ جهان تبادل نظر کرد و فراوان از آنان آموخت.

بازگشت به ایران و دوره پس از انقلاب

مجتهد شبستری در سال ۱۳۵۷ به ایران بازگشت. در آن سال نشانه‌های انقلاب اسلامی ایران یکی پس از دیگری آشکار می‌شد. وی که در دوران اقامت در آلمان نیز فعالیت سیاسی جهت استقرار دموکراسی در ایران را در برنامه خود قرار داده بود، پس از پیروزی انقلاب در ایران با شور و علاقه وافر وارد صحنه‌های سیاسی شد، مقالات فرهنگی سیاسی وی در مجلات و روزنامه‌های معتبر آن دوران انتشار می‌یافت و سخنرانیهای او هم از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد. در سال ۱۳۵۸ وی به نشر یک مجله تئوریک (دو هفته یک بار) به نام اندیشه اسلامی پرداخت. اما به علت بروز مشکلات مالی از این مجله ۱۵ شماره بیشتر منتشر نشد. این مجله در عین حال که در سمت و سوی حمایت از انقلاب حرکت می‌کرد از روند اوضاع سیاسی نیز به صراحت انتقاد می‌نمود.

وی در سال‌های پس از انقلاب از جانب مردم زادگاهش شبستر برای نمایندگی در دوره اول مجلس شورای اسلامی انتخاب شد. اما پس از اتمام دوره اول مجلس، از سیاست دست شست و پس از آن، بیشتر به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه تهران و ادامه مطالعات شخصیش پرداخت. در همان سال‌ها وزارت علوم جمهوری اسلامی ایران از وی دعوت کرد عضویت هیئت علمی دانشگاه تهران را بپذیرد وی با استقبال از این دعوت در دانشکده الهیات و معارف اسلامی، گروه فلسفه و کلام اسلامی مشغول تدریس شد و سپس به گروه ادیان و عرفان همان دانشکده انتقال یافت. در سال‌های بعد وی به رتبه دانشیاری و سپس رتبه «استاد تمام» ارتقاء یافت. او در دانشکده الهیات، سال‌های متمادی در رشته‌های کلام تطبیقی، تاریخ ادیان تطبیقی و عرفان تطبیقی (یهودیت، مسیحیت، اسلام، بودیسم و هندوئیسم) در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تدریس کرد.

در سال‌های بعد کتاب‌ها و مقالات متعددی در این باب نوشته شد آراء وی نیز مورد مخالفت‌ها و موافقت‌های زیاد قرار گرفت امّا بالاخره هرمنوتیک جدید جای خود را در ادبیات دینی معاصر ایران باز کرد. وی تحقیقات و مباحث خود را برای روشن‌تر ساختن نظریاتی که مطرح کرده بود همچنان ادامه داد و در سال‌های پسین کتابهای «ایمان و آزادی»، «نقدی بر قرائت رسمی از دین» و «تأملاتی در قرائت انسانی از دین» را منتشر کرد که هر کدام از آن‌ها به گونه‌ای به همان مسئله پرداخته‌اند. وی در بیست سال اخیر ارتباط علمی و فلسفی خود با جهان غرب را همواره حفظ کرده و در سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی متعدد که به مباحث الهیات تطبیقی یا گفتگوهای میان ادیان مرتبط است شرکت نموده و در آن‌ها سخنرانی کرده‌است.

مجتهد شبستری در ۵ سال اخیر بنا به دعوت دانشگاه وین (اتریش) و دانشگاه بن (آلمان) نظرات خود در باب نسبت متون دینی اسلام با هرمنوتیک جدید و نسبت اسلام، دموکراسی و حقوق بشر را برای دانشجویان رشته‌های اسلام‌شناسی و حقوق آن دانشگاه‌ها به صورت درس گفتارهای فشرده (Vorlesung) تدریس کرده‌است.

از وی مقالات متعددی به زبان‌های آلمانی و عربی در مجله‌های تخصصی اروپایی و عربی منتشر شده‌است. صاحب‌نظران متعددی مقالات او را به آلمانی و انگلیسی و عربی و ترکی ترجمه و منتشر کردند یا بر افکار او نقد نوشته‌اند.

بازنشستگی از دانشگاه تهران

محمد مجتهد شبستری در سال ۱۳۸۵ بازنشسته شد. پس از بازنشستگی، دو دانشگاه از آلمان و اتریش جهت تدریس از وی دعوت به عمل آوردند ولی او به علت وضعیت نامساعد جسمی آن دعوت‌ها را نپذیرفت. در سال ۱۳۸۶ آخرین نظریات وی در باب هرمنوتیک متون دینی اسلامی «قرآن» به صورت یک مقالهٔ مفصل با عنوان «قرائت نبوی از جهان» و یک مصاحبه با عنوان «هرمنوتیک، تفسیر دینی جهان» در شمارهٔ ۶ فصلنامهٔ مدرسه منتشر شد که مخالفتها و موافقت‌های دامنه‌داری را برانگیخت. در این مقاله و مصاحبه برای اولین بار وی این نظریه را مطرح کرد که قرآن کریم، «کلام نبوی» پیامبر اسلام هم هست، و لذا قرآن «محصول» وحی است، و نه خود وحی، و قرائتی است توحیدی از جهان «در پرتو» وحی.[6] بحثها و چالشهای انگیخته شده پیرامون این نظریّه، همچنان ادامه دارد. بسیاری آن مقاله را موجب توقیف نشریه مدرسه می‌دانند.[7] نظرات مجتهد شبستری در باب این موضوع، در سلسله مقالات «قرائت نبوی از جهان» (اکنون در سایت اینترنتی شخصی وی) منتشر شده‌است. مجتهد شبستری، از آغاز تأسیس دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، عضو شورای عالی علمی و رئیس بخش کلام و فِرَق اسلامی آن بوده، و مقالات متعدّدی از وی در این دائرةالمعارف به چاپ رسیده‌است.

در اسفند ۱۳۸۷ در پی سخنان محمد مجتهد شبستری در انجمن اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان، متن کامل سخنان و فایل صوتی بخشی از پرسش و پاسخ در سایت فرهنگی صدانت —که برخی خبرگزاری‌ها آن را توهین به پیامبر ارزیابی کرده‌اند— منتشر شد.[8]

آثار

مهمترین آثار:[4]

  • پژوهش‌هایی دربارهٔ قرآن و وحی، صبحی صالح، محمد مجتهد شبستری (ترجمه)
  • ایمان و آزادی؛ انتشارات طرح نو، ۱۳۷۵
  • هرمنوتیک، کتاب و سنت؛ انتشارات طرح نو، ۱۳۷۵
  • سه گونه قرائت از سنت در عصر مدرنیته (قسمت دوم کتاب سنت و سکولاریسم، نشر: صراط ۱۳۸۱)
  • نقدی بر قرائت رسمی از دین؛ انتشارات طرح نو، ۱۳۸۱
  • تاملاتی بر قرائت انسانی از دین؛ انتشارات طرح نو، ۱۳۸۳

بازنشر آثار

آثار فلسفی محمد مجتهد شبستری توسط این سازمانها در ایران بازنشر شده‌است:

جستارهای وابسته

منابع
  1. «بررسی انديشه‌های «مجتهد شبستری» در راديو گفت‌و‌گو». خبرگزاری ایکنا.
  2. «آراء و اندیشه های دکتر مجتهد شبستری بررسی می شوند». آفتاب_(وبگاه).
  3. «دربارهٔ محمد مجتهد شبستری». روزنامهٔ ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۸۸.؛ زندگی‌نامه محمد مجتهد شبستری بایگانی‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  4. زندگی‌نامه محمد مجتهد شبستری بایگانی‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  5. «زندگینامه محمد مجتهد شبستری در «دبا»». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئیه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
  6. محمد مجتهد شبستری. «قرائت نبوی از جهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۶.
  7. «فصلنامه مدرسه توقیف شد». رادیو زمانه. ۱۵ آبان ۱۳۸۶.
  8. «پاسخ محمد مجتهد شبستری به سوالی پیرامون عصمت و علم پیامبر». سایت فرهنگی صدانت. ۴ اسفند ۱۳۸۷.
  9. سایت کنسرسیوم محتوای ملی، ۱۳۹۵
  10. سایت مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، ۱۳۹۵
  11. سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۵

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به محمد مجتهد شبستری در ویکی‌گفتاورد موجود است.
متن مربوطه در ویکی‌نبشته: سخنرانی محمد مجتهد شبستری در دانشگاه صنعتی اصفهان
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.