هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران

هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران یکی از مهم‌ترین بخش‌ها و نمایان‌ترین بخش طرح تحول اقتصادی است که به تغییر فرایند دادن یارانه‌ها می‌انجامد. در این فرایند با حذف تدریجی یارانه‌‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران نوع تخصیص تغییر می‌کند که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام خواهد شد. از هدفمندسازی یارانه‌ها به عنوان بزرگترین طرح تاریخ اقتصادی ایران نام برده می‌شود. بنابر آمار رسمی وزارت امور اقتصاد و دارایی دولت حسن روحانی، فاز نخست این طرح با شکست روبرو شد و موجب ورود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر شد.[1]

اقتصاد ایران
تاریخ اقتصاد
ایران باستان • پیش از انقلاب • پس از انقلاب • برنامه‌های توسعهٔ اقتصادی
بخش‌های اقتصادی
نفت • کشاورزی • صنایع • معادن • ساختمان • خدمات • بخش خصوصی
اقتصاد سیاسی
قانون اساسی • روابط اقتصادی با جهان • شرکای اقتصادی • نظام اقتصادی • بانکداری بدون ربا • استقلال اقتصادی • اصل ۴۴ قانون اساسی
سازمان‌های اقتصادی
دولت • بانک مرکزی • سازمان امور مالیاتی • سازمان برنامه و بودجه • سازمان شرکت‌های صنعتی • سازمان اقتصاد اسلامی • سازمان حسابرسی • وزارت امور اقتصادی و دارایی • شورای پول و اعتبار • شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی • سازمان بازرسی کل کشور • سازمان بورس اوراق بهادار
اقتصاددانان
حسین عظیمی آرانی • جمشید پژویان • داوود دانش‌جعفری • فریبرز رئیس‌دانا • محسن رنانی • محمدعلی همایون کاتوزیان • محمد طبیبیان • محمد مالجو
وزرا
علی اردلان • ابوالحسن بنی‌صدر • محسن نوربخش • حسین نمازی • محمدجواد ایروانی • محسن نوربخش • مرتضی محمدخان • حسین نمازی • طهماسب مظاهری • سید صفدر حسینی • داوود دانش جعفری • حسین صمصامی • سید شمس‌الدین حسینی • علی طیب‌نیا
اتفاق‌های مهم
هدفمندسازی یارانه‌ها • بحران جهش نرخ ارز در ایران • بحران اقتصادی ۹۹–۱۳۹۷ ایران
آمار و ارقام
میزان تورم • میزان بیکاری • پیشینهٔ فقر • درآمد سرانه • آهنگ رشد جمعیت • تراکم جمعیت • تولید ناخالص داخلی • تشکیل سرمایه ثابت ناخالص • هزینه‌های مصرفی بخش خصوصی • هزینه‌های مصرفی بخش دولتی • تراز حساب تجاری • تراز بازرگانی • صادرات کالا • واردات کالا • کل بدهی‌های خارجی • نقدینگی • پول • شبه‌پول • درآمدهای دولتی • پرداخت‌های هزینه‌ای دولت • واگگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای • تملک دارایی‌های سرمایه‌ای • کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌ای • شاخص کل قیمت بورس • ارزش سهام و حق تقدم مامله‌شده • حجم سهام و حق تقدم معامله شده • نرخ دلار • نرخ یورو •

هدفمند سازی یارانه ها برای حمایت از قشر ضعیف جامعه وکم کردن هزینه ها است واین برنامه هدفمند سازی یارانه زمانی خوب است که یارانه ها به قشر ضعیف جامعه پرداخته شود که منجر به رفاه اجتماعی شود. که این هدفمند سازی یارانه ها را در اواخر دهه 1380به اجرا گذاشتند[2]

هدفمند سازی یارانه ها باعث ایجاد عدالت بین افراد جامعه است ولی طبق امار ها نشان داده است که با حذف یارانه ها باعث افزایش قیمت ها شده است وبه خاطر همین باعث افزایش تورم ونرخ بیکاری شود که همین امر سبب شده است که قشر ضعیف جامعه ضرر کنند و افراد ثروتمند هم از این هدفمند سازی یارانه با افزایش تورم سود کنند چرا که سرمایه هایشان را افزایش می دهند برخی معتقد بودند که اگر یارانه ها غیر هدفمند است باعث افزایش اشتغال نمیشود[3] [4] [5]

همان طور که میدانیم افزایش قیمت ها از جمله انرژی باعث شده است ،که قدرت خرید مردم هم کم شود و حتی باعث توزیع ناعادلانه درآمد ها میشود وهمین امر سبب شده است ، فقر مردم هم بیشتر شود چراکه منجر به افزایش میزان تقاضای کالا های ضروری هم شده است وباعث کاهش مصرف خانوار های کم درآمد شده است و همین طور منجر به افزایش مصرف در خانوارهای پر در آمد است برخی هم گفتن دولت باید به خاطر سه موضوع اصلی یارانه رو پرداخت کند از جمله :1. مدیریت در مصرف ومنابع واستفاده درست ازآن 2.کاهش وجلوگیری از افزایش قیمت ها 3. توزیع عادلانه درآمد ها همان طور که گفته شده است که هدفمند کردن یارانه به علت قطع آن نیست به علت توزیع عادلانه وعدالت در پرداخت یارانه است تا قشر ضعیف جامعه به سختی کشیده نشوند .[6] [7]

ولی یک سری چالش ها هم در هدفمند سازی یارانه ها وجود دارد که از جمله کسری بودجه است که سبب افزایش قیمت ها وگسترش حجم پول می شود که رشد حجم پول وسرعت گردش پول هم برابر با تورم است که هرچه حجم پول افزایش یابد تورم هم به همان میزان افزایش می یابد حتی در زمان کوتاه هم اگر سرعت گردش پول تغییر کند ، سطح عمومی قیمت ها بدون تغییر در حجم پول میتواند تغییر کند [8]

غلامرضا مصباحی مقدم رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی دربارهٔ اهداف هدفمند کردن یارانه‌ها این دلایل را ذکر کرده‌است: شکل‌گیری ساختار اقتصادی ایران بر مبنای سوخت ارزان که منجر به تولید با کیفیت پایین، عدم توانایی رقابت با دیگران و عدم تلاش برای مصرف بهینهٔ سوخت در ایران شده‌است (وی در اینباره مثال زده است: قیمت گازوییل در ایران ۵٬۱۶ تومان و در ترکیه ۱٬۸۰۰ تومان است، اما هزینهٔ حمل‌ونقل در ترکیه ارزان‌تر از حمل‌ونقل در ایران است. یک عامل این توفیق ترکیه این است که ناوگان حمل‌ونقل خود را اصلاح کرده که پس از اصلاحات اقتصادی ترکیه، صورت گرفته‌است، که نمونهٔ موفق اصلاح قیمت حامل‌های انرژی هم به‌شمار می‌رود. یک‌سوم درآمد ترکیه ناشی از مالیات برق، گازوئیل و بنزین است).[9]

سوخت و مواد غذایی ارزان موجب اسراف و سوءمصرف در میان مردم شده‌است. توصیهٔ بانک جهانی مبنی بر اختصاص یارانه به تولیدکنندگان و نه مصرف کنندگان نیز از دلایل این امر بوده‌است. همچنین از اثرات مهم این طرح از میان رفتن فاصلهٔ طبقاتی می‌شود چرا که در گذشته بیشتر یارانه‌ها را دهک‌های بالای جامعه مصرف می‌کردند.[10][11]

یک کارشناس، بهبود بازدۀ اقتصادی جامعه، جلوگیری از افزایش بی‌رویهٔ مصرف سوخت و مقابله با تحریمات غرب، و رسیدگی به مستضعفین و از میان بردن فاصلهٔ طبقاتی در ایران را از اهداف این طرح برشمرده است.[12]

مصرف سوخت در ایران بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است. در سال ۲۰۰۷ شدت مصرف انرژی در ایران ۴٫۵ برابر میانگین جهانی بوده‌است. مقدار انرژی که در این سال در ایران برای هزار دلار تولید صرف شده معادل ۰٫۸۹ بشکه نفت خام بوده در حالی که در کل دنیا این رقم ۰٫۱۹ است.[13] در همین سال سرانه مصرف بنزین در ایران ۳۳۰ لیتر و سرانه مصرف گازوئیل ۳۸۶ لیتر بوده‌است در حالی که سرانه جهانی مصرف بنزین ۱۸ لیتر و گازوئیل ۲۰۰ لیتر است.[14]

در سال ۱۳۹۱ پس از اجرای مرحله اول هدفمندی سرانه مصرف گاز در ایران حدود ۱۸ برابر ژاپن و حدود ۱۰ برابر کشورهای اروپایی بوده‌است. در این زمان قیمت هر مترمکعب گاز در ایران حدود ۷۰ تومان بوده در حالی که ایران هر مترمکعب گاز خود را به ترکیه با قیمت ۱٬۵۰۰ تومان صادر می‌کند.[15]

قانون هدفمندکردن یارانه‌ها

قانون هدفمندکردن یارانه‌ها در زمستان ۱۳۸۷ به صورت لایحه از سوی دولت نهم جمهوری اسلامی ایران ارائه شد و پس از مدت‌ها کش و قوس، با اعمال تغییراتی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این لایحه قسمتی از طرح تحول اقتصادی می‌باشد که دولت احمدی‌نژاد آن را مطرح کرده‌است.[16] در آذر ۱۳۸۸، با بالاگرفتن اختلاف بین مجلس و دولت در خصوص نحوه در اختیار گرفتن درآمد ناشی از آزادسازی قیمت‌ها، این ماده به شورای نگهبان ارسال شد و با بررسی آن توسط این شورا، منابع مالی به وجود آمده در پی حذف یارانه‌های اجناس، می‌بایست در اختیار دولت قرار می‌گرفت.[17]

در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۸۹، محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری ایران با حضور در تلویزیون دولتی ایران، آغاز اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها را رسماً اعلام کرد. او گفت که از صبح روز ۲۸ آذر، حامل‌های انرژی، آب و نان در سراسر ایران با بهای جدید ارائه خواهند شد.[18] همان شب نیروهای انتظامی و امنیتی برای مقابله با هرگونه اعتراض در پمپ بنزین‌های سراسر کشور مستقر شدند.[19] روز بعد دولت ایران با انتشار اطلاعیه‌ای رسمی اعلام کرد که قیمت بنزین آزاد از این پس لیتری ۷۰۰ تومان و قیمت سی‌ان‌جی (گاز اتومبیل) متر مکعبی ۳۰۰ تومان خواهد بود. قیمت گازوئیل آزاد هم در این اطلاعیه لیتری ۳۵۰ تومان اعلام شد.[20][21]

کلیات طرح

مطابق این قانون شانزده قلم کالا و خدمات مشمول حذف یارانه و عرضه به قیمت بین‌المللی می‌شوند. در مدت پنج سال یارانه کالاهایی چون بنزین، گازوئیل، گاز، نفت، برق، آب، گندم، شکر، برنج، روغن و شیر حذف شده و آن‌ها با قیمت بازارهای منطقه خلیج فارس عرضه می‌شوند.[22] دولت ایران می‌تواند ۲۰ هزار میلیارد تومان از بابت افزایش قیمت، درآمد داشته و در این بین نیمی از این درآمد را برای مقابله با تورم به صورت نقدی بین مردم توزیع کند.[23] ۳۰ درصد از این در آمدها نیز به تولید کنندگان و ۲۰ درصد به دولت به منظور جبران خسارات ناشی از افزایش حامل‌های سوخت تعلق می‌گیرد.[24]

در بودجه ۱۳۹۱ مقرر شد با توجه به نرخ رسمی دلار ۱۲۲۶ تومانی، هر چه مازاد درآمد از تفاوت نرخ دلار عاید شود، در صندوق ذخیره ارزی نزد صندوق توسعه ملی یا در حساب خزانه به صورت جداگانه نگهداری شود. از این مازاد درآمد ریالی دولت مقرر شد ۲ هزار میلیارد تومان برای تأمین کسری بودجه و مابقی برای حمایت از تولید و کشاورزی از محل ۳۰ درصد سهم تولید در یارانه‌ها اختصاص پیدا کند.[25][26]

مرحله اول

تا مهر ۱۳۸۹، فرم‌های اطلاعات اقتصادی برای دریافت یارانه نقدی از سوی ۶۸ میلیون و ۴۸۲ هزار و ۷۵۸ نفر در قالب حدود ۲۰ میلیون خانوار تکمیل شد.[27]

اولین پرداخت

در اولین مرحله واریز یارانه نقدی در آذر ۱۳۸۹ به حساب خانوارها، با پرداخت ۴۰ هزار و پانصد تومان به ازای هر نفر در ماه(45$)، در مجموع ۴ هزار و هشتصد میلیارد تومان به حساب‌ها واریز شد.[28] دولت ایران مبلغ نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان به منظور واریز ۸۱ هزار تومان یارانه نقدی دوماهه به ازای هر فرد، برای ۶۰ میلیون و پانصد هزار نفر مشمول طرح در این مرحله در نظر گرفته بود.[29]

هزینه، درآمد

میزان درآمد حاصل از هدفمندی یارانه‌ها از ۲۸ آذر ۱۳۸۹ تا ۳۱ خرداد ۱۳۹۱، ۳۰ هزار میلیارد تومان و میزان مصارف ۶۲ هزار میلیارد تومان بوده که این ارقام نشان دهنده کسری ۳۲ هزار میلیارد تومانی است.[30] دولت بخش زیادی از پرداخت‌های نقدی را از شرکت‌های آب و فاضلاب و گاز تأمین کرد و بانک مرکزی ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اسکناس برای پرداخت یارانه نقدی تولید کرد.[31]

واکنش‌ها

برخی کارشناسان، اختصاص نیافتن بخش مهمی از منابع هدفمندی یارانه‌ها به بخش تولید را عامل بی‌اثرسازی یارانه‌ها دانسته‌اند. در یک گزارش با مقایسه سطح قیمت ۱۴ قلم کالای خوراکی شامل ماست، شیر، پنیر، تخم مرغ، مرغ، گوشت، قند و شکر، میوه، چای، گوجه و خیار، سبزیجات، حبوبات، برنج و روغن در دو مقطع تاریخی یعنی آذرماه سال ۱۳۸۹ و اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ و با احتساب سرانه مصرف یک خانوار ۴ نفره در ایران، افزایش هزینه ماهانه این خانوار در مصرف هر یک از این اقلام خوراکی با توجه به رشد قیمت آن کالا محاسبه شده‌است که نتیجه محاسبات نشان می‌دهد، رشد قیمت این ۱۴ قلم کالای خوراکی موجب افزایش ۱۶۲ هزار تومانی هزینه‌های ماهانه یک خانوار ۴ نفره طی حدود یک سال و نیم شده‌است و تنها ۲۰ هزار تومان برای هزینه‌های دیگر (مانند آب، برق، گاز، سوخت و...) باقی می‌ماند.[32]

از سوی دیگر یکسال پس از اجرای این طرح برخی بررسی‌ها نشان داد که کاهش مصرف انرژی پس از هدفمندی یارانه‌ها مقطعی بوده و رفتار غلط مصرفی مشترکان دوباره مانند گذشته در حال بازگشت است.[33]

افزایش قیمت دلار در بازار آزاد برای جبران کسری بودجه

پس از افزایش ناگهانی قیمت دلار در بازار آزاد[34] در ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها دربارهٔ این شایعه که دولت برای تأمین بودجه یارانه نقدی قیمت دلار را افزایش داده است گفت:[35]

به هیچ وجه چنین چیزی صحت ندارد ... دولت همه دلارهای خود را به نرخ ۱۲۲۶ تومان عرضه می‌کند و بنابراین هیچ درآمدی از افزایش قیمت دلار نصیب دولت نمی‌شود.

این در حالی است که در اسفند ماه ۱۳۹۰ خبری منتشر شد که بانک مرکزی از حساب ۱۸ بانک، سه هزار میلیارد تومان برداشت کرده‌است. دلیل چنین اقدامی اخذ مابه‌التفاوت فروش ارز دولتی با نرخ غیررسمی در بازار آزاد اعلام شد.[36][37] همچنین رئیس کل بانک مرکزی در ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ اظهار داشت:[38]

فکر می‌کنم آن رقمی که در مرحله اول از حساب بانک‌ها برداشت کردیم، یک رقمی نیز باید به آن اضافه شود و حتماً برداشت دوباره‌ای از حساب آن‌ها داشته باشیم.

در مهر ماه ۱۳۹۱ برخی مقامات اقتصادی کشور این پرسش مطرح کرده‌اند که: چرا نباید مابه‌التفاوت نرخ ارز ۱۲۲۶ تومان و بازار (حدود ۲۴۰۰ تومان) را به بیت‌المال برگردانیم و آن را به مردم ندهیم؟ ایشان این پرسش را مطرح کرده‌اند که:[39]

حساب سرانگشتی ما نشان می‌دهد که اگر از فروش هر ارز ۱۲۲۶ تومانی با نرخ آزاد فقط ۱۰۰۰ تومان به خزانه واریز شود، سالانه بیش از ۱ میلیون تومان و ماهانه حدود ۹۰ هزار تومان نصیب هر ایرانی می‌شود.

احمد توکلی در واکنش به این تصمیم در گزارشی آورده‌است که دولت به دنبال گران کردن ارز برای پرداخت پول نقد به مردم است. وی می‌گوید:[39]

دولت الان اجازه می‌خواهد که ارز را گران کند و مابه‌التفاوت را به صورت نقدی بین مردم توزیع کند. اقدام تورم زایی که شیرینی موقت و تلخکامی طولانی مدت دارد. البته برای سیاسی‌کاری انتخاباتی به نظرشان مفید می‌رسد.

وی بعداً چنین گفت:[40]

لااقل یکی از دلایل تعلل یا تعمد دولت در بالا رفتن یا بالا بردن نرخ ارز، تأمین منبع برای افزایش یارانه نقدی به خانوارها بود.

در پی افزایش بیش از حد قیمت سکه و ارز (۳۴۵۰ تومان[41]) در بازار تهران در ۱۰ مهر ۱۳۹۱[42] شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران در نامه سرگشاده به رییس‌جمهور اعلام کردند که:[43][44]

افزایش شدید قیمت ارز به ویژه در روزهای اخیر بیشتر گمانه تأمین منابع لازم جهت دو برابر کردن پرداخت یارانه‌های نقدی را تقویت می‌کند تا جبران کسری بودجه.

کاهش قیمت بنزین نسبت بازار جهانی

درحالی که قیمت بنزین از ۳۵۰ تومان به ۷۰۰ تومان رسید، قیمت آن نسبت به بازار جهانی به خاطر پایین آمدن ارزش ریال کمتر از ابتدا شد.

  • در آغاز اجرای طرح (۱۳۸۹) قیمت دلار ۱۱۰۰ تومان[45] (قیمت بنزین: ۰٫۳۱۸ دلار)
  • در ۹ شهریور ۱۳۹۲ قیمت دلار ۳۲۶۵ تومان[46] (قیمت بنزین: ۰٫۲۱۴ دلار)

نظر مراجع تقلید

برخی مراجع دینی، یارانه نقدی را جزئی از درآمد سالانه می‌دانند و معتقدند که چنانچه این کمک به لحاظ استمرار و مقدار بتواند بخشی از مئونه زندگی را تأمین کند و در مئونه سال مصرف نشود باید خمس آن پرداخت شود.[47] برخی مراجع یارانه نقدی را جزء جوایز سلطان[48] می‌دانند که در صورت تصرف پس از گذشت یک سال به آن خمس تعلق می‌گیرد.[49]

  • صافی گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه در پاسخ به استفتایی در مورد دریافت یارانه گفت:

«یارانه نقدی اگر از بیت المال باشد گرفتن آن برای اشخاصی که فقیر شرعی نیستند اشکال دارد و برای اشخاصی که فقیر هستند با اجازه مجتهد جامع‌الشرایط اشکال ندارد.[50]»

  • سبحانی از دیگر مراجع تقلید و از استادان حوزه علمیه قم هم گفتند:

«فقرا و کسانی که درآمدشان کم است مسلماً برای آن‌ها گرفتن یارانه حلال است و اما کسانی که به مقدار شأن خود درآمد دارند مسلماً شرایط دریافت یارانه را ندارند و گرفتن یارانه برای اینها جایز نیست. [51]»

  • همچین دیگر مراجع تقلید نیز گفتند کسانیکه از تمکن مالی و حقوق کافی برخوردارند یارانه را دریافت نکنند.[51]

مرحله دوم

دولت ایران در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۸۲ میلیارد دلار یارانه پرداخت کرده‌است. میزان یارانه پرداختی از سوی ایران معادل یک دهم کل یارانه پرداختی در جهان بوده‌است. ایران بزرگ‌ترین کشور یارانه‌دهنده در جهان برای مصرف سوخت‌های فسیلی است. ۴۰درصد از ۸۲ میلیارد دلار یارانه پرداختی توسط دولت ایران در سال ۲۰۱۲ به مصرف فراورده‌های نفتی، ۳۶درصد به مصرف گاز طبیعی و ۲۱درصد به مصرف برق اختصاص یافته‌است.[52]

مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه‌ها از ۲۰ فروردین ۱۳۹۳ و با ثبت نام از متقاضیان این مرحله آغاز شد. این مرحله از طرح با مجوزی که از جانب مجلس شورای اسلامی در چارچوب تبصره ۲۱ قانون بودجه سال ۱۳۹۲ به دولت داده شده‌است، دولت را موظف کرده با سازوکاری که مورد نظر خودش می‌باشد، این مرحله را به انجام برساند.[53]

از جمله اهداف تعیین‌شده در فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها اصلاح قیمت حامل‌های انرژی مانند بنزین، گازوئیل و نفت کوره و نزدیکتر کردن آن‌ها به قیمت فوب خلیج فارس بوده‌است. به گفته مقامات دولت ایران، در این فاز مکانیسم‌هایی نیز برای تشخیص درستی اطلاعاتی که شهروندان در اختیار دولت می‌گذارند پیش‌بینی شده بود.

برخلاف دولت دهم که پس از عملیات ناموفق دهک‌بندی مردم، مجبور شد توزیع یارانه را همگانی نماید، دولت یازدهم تصمیم جدی بر شناسایی افراد نیازمند و توزیع یارانه در میان آن‌ها دارد که اینکار را با ثبت‌نام دوباره از متقاضیان آغاز کرده‌است و امیدوار است در همین مرحله نیز، ۲۰ درصد از تعداد متقاضیان کاسته شود.[54]

برطبق لایحه بودجه سال ۱۳۹۳ ارائه‌شده از طرف دولت یازدهم به مجلس شورای اسلامی، دولت تصمیم به اجرای مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه‌ها از ابتدای سال ۱۳۹۳ را داشت. اما این موضوع با مخالفت نمایندگان مجلس روبرو شد و با رای‌گیری انجام‌شده در مجلس شورای اسلامی، دولت موظف به اجرای این مرحله از ابتدای تیر ۱۳۹۲ شد. نمایندگان مجلس، علت مخالفت با این لایحه را لزوم افزایش دوبرابری قیمت حامل‌های انرژی (بنزین، گازوئیل و گاز طبیعی) از زمان شروع اجرای این مرحله عنوان کردند که موجب ایجاد شوک قیمتی در بازار در ابتدای سال ۱۳۹۳ می‌شود و از اینرو لازم است این افزایش قیمت‌ها با گذشت مدتی از شروع سال جدید آغاز شود. این تغییر برنامه با اعتراض دولت وقت ایران روبرو شد که درآمد ۶۳۲٬۰۰۰ میلیارد ریالی که از اجرای این مرحله پیش‌بینی کرده بود و می‌بایست آن را به بخش تولید و بخش بهداشت کشور اختصاص می‌داد را غیرقابل تحقق می‌دید. از طرف دیگر، برخی نمایندگان مخالف این لایحه معتقد بودند که میزان دقیق افزایش قیمت بنزین و سایر موارد سوختی نامشخص بوده و در نتیجه درآمد دولت و میزان تورم را نمی‌توان برآورد کرد.[55]

با ثبت نام اولین گروه از متقاضیان دریافت یارانه نقدی، فاز دوم برنامه هدفمندی یارانه‌ها از روز چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۳۹۳ به‌طور رسمی کلید خورد. در نهایت طبق نظرسنجی بالغ بر ۹۱٫۲ درصد از مردم ایران تمایل خود را برای دریافت رایانه مرحله دوم از طریق وب‌گاه رسمی، اعلام کردند.[56] اما خبرها حاکی از این است که ۱۰ تا ۱۵ درصد انصراف داده‌اند، بنابر نظر استاد دانشگاه علامه، پژویان: "۱۵ درصد هم انصراف دهند برای دولت مبلغی است."[57] منابع دولتی می‌گویند حدود ۲ میلیون خانوار معادل ۶ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی انصراف داده‌اند که این انصراف نیز حدود ۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان منابع برای دولت ایجاد می‌کند.[58]

براساس گزارش خبرگزاری تسنیم، طبق اعلام معاونان آقای نوبخت، ۷٫۵ میلیون نفر از مردم از دریافت یارانه نقدی در فاز دوم انصراف داده‌اند.[59] روزنامه ایران، از روزنامه‌های دولتی ایران نیز خبر از ثبت‌نام حدود ۲۲ میلیون خانواده (۷۰ میلیون نفر) در این مرحله خبر داد.[60]

در این مرحله، ۱۰ هزار میلیارد تومان برای کمک به بخش تولید اختصاص داده شد تا در برابر افزایش قیمت انرژی آسیب نبینند.[61]

در مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای از ۴۰۰ به ۷۰۰ تومان، بنزین آزاد از ۷۰۰ به هزار تومان، گازوئیل سهمیه‌ای از ۱۵۰ به ۲۵۰ تومان، گازوئیل آزاد از ۳۵۰ به ۵۰۰ تومان، نفت سفید از ۱۰۰ به ۱۵۰ تومان، نفت کوره از ۷۰۰ به هزار تومان، گازوئیل سهمیه‌ای از ۱۵۰ به ۳۰۰ تومان و گازوئیل آزاد از ۳۵۰ به ۵۰۰ تومان رسید.

واکنش‌ها
  • در این مرحله از ثبت‌نام یارانه، موج به وجود آمده توسط دولت وقت و برخی چهره‌های سرشناس سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی در جهت انصراف از ثبت‌نام برای دریافت یارانه، از آغاز سال ۱۳۹۳ فراگیر شده بود و در برنامه‌های تلویزیونی، پیامک‌های تلفن همراه و خطبه‌های نماز جمعه به این امر بارها پرداخته شد و افراد متمول تشویق به انصراف از دریافت یارانه در این مرحله شدند. در مقابل تلاش‌های دولت، گروه‌هایی غیررسمی تلاش کردند که مردم را به گرفتن یارانه و تقابل با درخواست دولت وقت تشویق کنند که این امر با محکومیت از جانب برخی رسانه‌های دولتی روبرو شد و این جریانات را منتسب به بخش‌هایی از حکومت ایران دانستند که خواهان عدم موفقیت دولت در این پروژه بزرگ است.[62]
  • حسین شریعتمداری دلیل تعداد بالای ثبت‌نام‌کنندگان یارانه را به دلیل عدم اعتماد مردم به دولت تدبیر و امید عنوان کرده که ناشی از عدم پایبندی وی به شعارهای زمان انتخاباتی‌اش در فراجناحی عمل کردن در دولت یازدهم بوده‌است. شریعتمداری، جانشین کردن اصلاح‌طلبان ایران و اعضای کارگزاران را به جای نیروهای دولت سابق، دلیل بی‌اعتماد شدن مردم ایران به وی و همراهی نکردن با خواسته‌های بعدی وی همچون انصراف از مرحله دوم اعطای یارانه دانست.[63]
  • مسعود پزشکیان، نماینده مجلس نهم، در خصوص عدم همراهی مردم در این مرحله از طرح عنوان کرد:[64]

    عده‌ای هستند که این نظام را نمی‌خواهند و از هر طریق ممکن، قصد ضربه زدن به آن را دارند. برخی دیگر به قضیه سیاسی نگاه می‌کنند و نمی‌خواهند دولت [یازدهم] موفق شود؛ این‌ها کسانی هستند که نظام را می‌خواهند، ولی به دلیل جهل و ناآگاهی‌شان دولت را زمین‌گیر می‌کنند و اما عده دیگر اساساً نمی‌دانند چه کار می‌خواهند بکنند و لج‌بازی می‌کنند. مگر می‌شود در یک کشور ۹۰ درصد نیازمند باشند؟ یعنی در کشور ما ۹۰ درصد زیر خط فقر قرار دارند؟

جدول قیمت‌ها

در این جدول تغییر قیمت‌های حامل‌های انرژی پیش از آغاز هدفمندی یارانه‌ها و در ابتدای مرحله اول و دوم هدفمندی به تومان آمده‌است. قیمت‌های برق، گاز طبیعی و آب به صورت پلکانی محاسبه می‌شود. مثلاً قیمت برق در مرحله اول هدفمندی از ۳۰ تومان برای هر کیلو وات ساعت برای مصرف کمتر از یکصد کیلووات ساعت در ماه تا ۲۱۰ تومان برای مصرف بیشتر از ۶۰۰ کیلووات و در مرحله دوم بین ۴۰٫۲ تا ۴۱۰ تومان متغیر بوده‌است. در این جدول میانگین قیمت پرداختی توسط مشترکان خانگی کشور آمده‌است.

با وجود افزایش قابل توجه قیمت‌های حامل انرژی در این چند سال هنوز یارانه قابل توجهی برای حامل‌های انرژی پرداخت می‌شود. به گفته مقامات وزارت نیرو در سال ۱۳۹۲ قیمت تمام‌شده هر کیلووات ساعت برق حدود ۱۳۰ تومان بوده که فقط ۴۳ تومان آن را مشترکان می‌پردازند.[65] همچنین قیمت تمام شده هر مترمکعب آب حدود هزار تومان بوده که حدود ۲۶۰ تومان آن را مشترکان می‌پردازند.[66] به گفته وزیر نفت در همین سال قیمت واقعی بنزین هم بر اساس قیمت‌های منطقه خلیج فارس حدود ۳ هزار تومان است.[67]

تغییر قیمت‌های حامل‌های انرژی از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳[68]
نام حامل انرژی واحد پیش از آغاز هدفمندی آغاز مرحله اول آغاز مرحله دوم
بنزین لیتر ۱۰۰ ۴۰۰ سهمیه‌ای (۷۰۰ آزاد) ۷۰۰ سهمیه‌ای (۱۰۰۰ آزاد)
بنزین سوپر لیتر ۱۵۰ ۵۰۰ سهمیه‌ای (۸۰۰ آزاد) ۸۰۰ سهمیه‌ای (۱۱۰۰ آزاد)
گازوئیل لیتر ۱۶٫۵ ۱۵۰ سهمیه‌ای (۳۵۰ آزاد) ۲۵۰ سهمیه‌ای (۵۰۰ آزاد)
نفت سفید (مصرف خانگی) لیتر ۱۶٫۵ ۱۰۰ ۱۵۰
نفت کوره لیتر ۹٫۵ ۲۰۰ ۲۵۰
سی‌ان‌جی مترمکعب ۴۰ ۳۰۰ ۴۵۰
گاز مایع کپسولی (خانگی) کیلوگرم ۵٫۷ ۱۸۰ ۲۱۰
گاز مایع بالک (مصرف حمل‌ونقل) کیلوگرم ۴۰ ۵۴۰ ۶۵۰
گاز طبیعی خانگی مترمکعب ۱۳٫۲ میانگین قیمت مصرف زمستانی:۷۰
میانگین قیمت مصرف تابستانی:۱۲۰		 ۲۰ درصد افزایش
برق خانگی کیلووات ساعت ۱۲٫۹ ۴۵ تا ۷۵ ۲۴ درصد افزایش
آب خانگی مترمکعب ۱۲۷ ۲۶۲ ۲۰ درصد افزایش
سوخت هواپیما (ایرلاین‌های ایرانی) لیتر ۱۰۰ ۴۰۰ ۵۰۰ (مسافری و نیروهای مسلح)
قیمت بین‌المللی (باربری)

کاهش ارزش یارانه‌ها

به گزارش «ایسنا»، با در نظر گرفتن نرخ تورم در ایران و کاهش ارزش پول ملی، پس از گذشت ۴۰ ماه طبق اعلام مشاور اقتصادی رئیس دولت یازدهم ارزش یارانه ۴۵ هزار تومانی در آذر ۱۳۸۹ به ۱۹ هزار تومان در اردیبهشت ۱۳۹۳ کاهش یافته‌است.[69]

جستارهای وابسته

منابع
  1. مردم فقیرتر شدند، شکاف طبقاتی بیشتر شد خبرگزاری الف
  2. پیراپی، خسرو. تاثیر هدفمند سازی یارانه ها بر رفاه اجتماعی در ایران. پژوهشنامه مالیات.
  3. رنجبر، همایون. تاثیر هدفمند سازی یارانه ها بر تغییرات رفاه مصرف کننده در ایران. پژوهش مطالعات اقتصادی ایران.
  4. حیدری، علی. تاثیر هدفمند سازی یارانه ها بر اشتغال. خبر آنلاین: خبرگزاری ایران.
  5. زمان زاده، حمید. اصلاح قیمت ها بر تورم در یارانه ها. سر مقاله اقتصاد.
  6. علیزاده، مهدی. درآمدی بر تاثیرات اقتصادی هدفمند کردن یارانه ها. اقتصاد شهر.
  7. بیکی، سحر. اثر هدفمندی یارانه ها بر فقر وبیکاری. همایش الکترونیکی اقتصاد.
  8. زمان زاده، حمید. اثر اطلاح قیمت ها بر تورم در یارانه ها. سر مقاله اقتصاد.
  9. فاز دوم هدفمندسازی، مردم را به خیر این طرح امیدی نیست! بهارنیوز
  10. صحبتهای مصباحی مقدم
  11. معاون سیاسی وزیر کشور: طرح هدفمندسازی یارانه‌ها کمک به محرومین است بایگانی‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine وبگاه وزارت کشور
  12. جام نیوز جام‌نیوز
  13. مقایسه شاخص‌های اقتصاد انرژی ایران با جهان وبسایت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی
  14. مقایسه سرانه مصرف گازوئیل در ایران و جهان وبسایت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی
    مقایسه سرانه مصرف بنزین در ایران و جهان وبسایت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی
  15. آخرین وضعیت محاسبه گازبهای خانگی/ گاز گران نمی‌شود مهر
  16. متن قانون هدفمندکردن یارانه‌ها
  17. کامیابی دولت در چالش یارانه‌ها روزنامه دنیای اقتصاد
  18. «قانون هدفمند کردن یارانه‌ها از فردا اجرا می‌شود». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۰.
  19. در گفتگوی مشروح ایلنا با وزیر صنایع دولت اصلاحات عنوان شد بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine خبرگزاری ایلنا
  20. حذف تدریجی یارانه‌ها در ایران آغاز شد، بی‌بی‌سی فارسی
  21. احمدی‌نژاد: «برای ذخیره‌سازی به پمپ‌بنزین‌ها نروید»، دویچه وله فارسی
  22. دولت ایران: هر ایرانی ماهی ۴۰ هزار تومان یارانه نقدی می‌گیرد
  23. قیمت‌ها با تهدید سر به راه می‌شوند بی‌بی‌سی فارسی
  24. یارانه نقدی به حساب مردم واریز شد روزنامه جام‌جم
  25. موافقت مجلس با اختصاص مابه‌التفاوت فروش ارز در بازار آزاد به یارانه تولید خبرگزاری فارس
  26. ردیف بودجه‌ای برای مابه‌التفاوت قیمت ارز؛ ۳۱ فروردین ۱۳۹۱؛ دنیای اقتصاد؛ روزنامه دنیای اقتصاد
  27. احمدی نژاد: یارانه نقدی دو روز دیگر به حساب مردم واریز می‌شود
  28. اولین قسط یارانه‌های نقدی به حساب ایرانیان واریز شد
  29. یارانه نقدی به حساب مردم واریز شد
  30. نهاوندیان اعلام کرد: پمپاژ قوی نقدینگی به اقتصاد/فاز دوم هدفمندی باید درشرایط ثبات اقتصادی عملیاتی شود؛ ۲۳ بهمن ۱۳۹۱؛ ایلنا
  31. توکلی: حساب ذخیره ارزی جارو شد؛ دنیای اقتصاد؛ ۲۵ شهریور ۱۳۹۲
  32. پیامدهای گرانی و بی‌اثرسازی یارانه‌ها؛ دنیای اقتصاد؛ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۱
  33. «یکسال بعد از هدفمندی یارانه‌ها، عادت مصرفی مشترکان بازگشت!». Iranian Students' News Agency - ISNA. ۵ خرداد ۱۳۹۱.
  34. افزایش قیمت سکه و دلار؛ ۲۰ شهریور ۱۳۹۱؛ همشهری
  35. دبیر ستاد هدفمندی یارانه‌ها مطرح کرد تکذیب افزایش قیمت ارز برای تأمین یارانه نقدی؛ ۲۰ شهریور ۱۳۹۱؛ دنیای اقتصاد
  36. سناریوهای افزایش نرخ ارز در بازار آزاد؛ پای کسری بودجه در میان است!؛ همشهری آنلاین؛ ۲۷ آذر ۱۳۹۰
  37. پرونده برداشت از حساب بانک‌ها وارد فاز جدیدی شد بانک مرکزی 18 بانک را جریمه کرد؛ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۱؛ دنیای اقتصاد
  38. بهمنی:برداشت دوباره از حساب بانک‌ها در راه است؛ ۱۹ شهریور ۱۳۹۱؛ خبرآنلاین به نقل از مهر
  39. یارانه سه برابری از محل فروش دلار آزاد؟ دنیای اقتصاد؛ ۲ مهر ۱۳۹۱
  40. انتقاد شدید احمد توکلی از برنامه‌های یارانه‌ای دولت مگر دولت روی کار می‌آید که در جیب مردم پول بگذارد؟؛ دنیای اقتصاد؛ ۸ آذر ۱۳۹۱
  41. گزارشی میدانی از قیمت ارز و سکه در بازار آزاد تهران؛ خبرآنلاین؛ ۱۰ مهر ۱۳۹۱؛ در حالیکه بسیاری از فعالان بازار از فروش دلار پرهیز می‌کنند اما دلار در بازار آزاد روز دو شنبه ده مهر با قیمت ۳۲۵۰ تومان به فروش رفت و ظرف کم تر از یک ساعت قیمت آن به ۳۴۵۰ تومان رسید.
  42. سخنگوی قوه‌قضائیه اعلام کرد برخورد جدی با اخلالگران بازار سکه و ارز؛ دنیای اقتصاد؛ ۱۱ مهر ۱۳۹۱
  43. در نامه سرگشاده شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران به رییس‌جمهور اعلام شد خاطره تلخ سیاست‌های تعدیل سال ۷۴ تکرار نشود؛ دنیای اقتصاد؛ ۱۱ مهر ۱۳۹۱
  44. در نامه سرگشاده شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران اعلام شد ۱۴ نکته و پیشنهاد ارزی به رئیس جمهور؛ فارس نیوز؛ ۱۰ مهر ۱۳۹۱
  45. «جدول ۳۳ ساله قیمت دلار در ایران». خونیوز. ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۳.
  46. «قیمت ارز، سکه و طلا در بازار آزاد / ۹ شهریور». خونیوز. ۹ شهریور ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۳.
  47. نظر چند تن از مراجع عظام تقلید قم در مورد خمس یارانهها؛ خبرگزاری مهر؛ ۲۹ آذر ۱۳۸۹
  48. جایزه سلطان (عنوانی معروف در فقه اسلام): جایزه و به‌طور کلی مالی که سلطان یا یکی از کارگزاران او بکسی دهند. معارف و معاریف؛ سید مصطفی حسینی دشتی بایگانی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  49. نظر سیستانی در مورد خمس یارانه‌ها:این‌ها جزء جوایز سلطان هست؛ عصر ایران؛ ۱۴ دی ۱۳۸۹
  50. http://www.irna.ir/fa/News/81113711/اجتماعی/آیت_الله_صافی_کسانی_که_فقیر_شرعی_نیستند_یارانه_نگیرند
  51. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۹ آوریل ۲۰۱۴.
  53. خلق شاخصی جدید در اقتصاد ایران اقتصاد ایرانی
  54. انصراف از یارانه‌ها کمک به دولت یا رفع مشکل کم درآمدها؟ خبرآنلاین
  55. پیامدهای خطرناک یک تصمیم نمایندگان مجلس جام جم آنلاین
  56. معاون اجرایی رئیس جمهور خبر داد: ثبت نام ۹۱ درصد مردم برای دریافت یارانه بایگانی‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine فرهنگ نیوز
  57. http://namehnews.ir/News/Item/128210/3/%5Bپیوند+مرده%5D
  58. http://etebarnews.com/fa/page/43292/درآمد+دولت+از+اجرای+فاز+دوم+هدفمندی+یارانه‌ها+چه+میزان+خواهد+بود؟+.html
  59. http://www.tasnimnews.com/Home/Single/345042
  60. دولت اعتدال در حال تبدیل شدن به دولت اختلاط است! خبرگزاری تابناک
  61. یارانه 45 هزارتومانی بی‌ارزش شده، و به همین دلیل دولت دنبال راه‌های دیگری است خبرآنلاین
  62. نزاع پیامکی دولت و منتقدان بر سر یارانه ها/ یارانه آزمون محبوبیت روحانی می‌شود؟ خبرگزاری فردا
  63. چرا همه یارانه می‌گیرند؟ خبرگزاری تابناک
  64. انتقاد شدید پزشکیان به یارانه بگیران پولدار بهارنیوز
  65. قیمت آب و برق واقعی نشد/ سرمایه‌گذاری‌های ناشی از درآمدها تحقق نیافت ایرنا
  66. "قیمت واقعی آب ۱۰۰۰ تومان است" الف
  67. قیمت واقعی بنزین 3000 تومان/ آغاز دور جدید تغییر مدیران تا 15 شهریور مهر
  68. جدول / مقایسه شیب قیمتی فاز اول و دوم هدفمندی بایگانی‌شده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
    قیمت فراورده‌های نفتی در داخل کشور از ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۹ وبسایت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی
  69. ارزش واقعی یارانه‌ها: 19هزارتومان: دنیای اقتصاد؛ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۳

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.