برج لاجیم
برج لاجیم بنایی تاریخی است که در شهرستان سواد کوه استان مازندران واقع است.
| برج لاجیم(حکومتی آل باوند) | |
|---|---|
.jpg.webp) | |
| |
| نام | برج لاجیم(حکومتی آل باوند) |
| کشور | ایران |
| استان | مازندران |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | برج حکومت آل باوند |
| نوع بنا | نظامی |
| کاربری | مذهبی |
| مالک اثر | آل باوند |
| مالک فعلی اثر | خاندان باوند |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۸۵ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۸ تیر ۱۳۱۱ |
برج لاجیم در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سال‌های ۳۱۶ الی ۴۴۳ هجری قمری است.
معماری
این بنای تاریخی در خارج از یک گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده‌است که در داخل به حالت مدور تغییر شکل می‌دهد. ورودی این بنای آجری در سمت شرق است و پایه گنبد به وسیله یک ردیف طاق‌نما تزئین شده‌است. در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی بر روی هم قرار گرفته‌است. این دو کتیبه به شکل زیبایی با آجرهای تراش‌خورده در زمینه‌ای از گچ سفید نصب شده‌اند کتیبه با خط کوفی نام کیا اسماعیل ابوالفوراس شهریار ابن‌عباس صاحب بنا و تاریخ ۴۱۳ هجری قمری را نشان می‌دهد.
اهمیت برج لاجیم مانند برج رسکت، بیشتر به دلیل دارا بودن کتیبه پهلوی در کنار کتیبه کوفی است. این امر نشان می‌دهد که در قرن پنجم هجری قمری در این قسمت از ایران، حکمرانان وقت علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط رایج در دوره حکومت شاهان ساسانی نیز اهمیت می‌داده‌اند.
در کتیبه کوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می‌شود ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از کلمات باقی‌مانده می‌توان بدان دست یافت. متن کتیبه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الکیا الجلیل ابوالفوارس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه … فی سنه ثلاث عشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
تاریخ
بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود؛ ولی آن‌ها بر کوهستان‌ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند که املاک خود را باز پس گیرند.
بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حکومت آلب ارسلان در سال‌های ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه‌ای توانست که بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بکشاند. محل اقامت حکام باوندی در کوهستان‌های جنوب مقر قدیمی آن‌ها یعنی شهر ساری بود؛ ولی مشخص نیست که ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده‌است و با شهریار بن دارا که به دست وشمگیر کشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته‌است.
برج لاجیم (مورخ ۱۰۲۲ م) محیط دایره بنا در قاعده ۲۶۸۰ سانتی‌متر، قطر فضای داخلی ۵۴۷ سانتی‌متر و پهنای ورودی آن ۱۱۲ سانتی‌متر می‌باشد. آندره گدار در سال ۱۹۳۳ میلادی به ایران آمده و دربارهٔ ابنیه باستانی این کشور مطالبی تهیه و در هشت جلد منتشر کرد و از آن جمله در جلد اول کتاب خود ضمن انتشار عکس گنبد لاجیم و رسکت تحقیقات خود را در چند صفحه بدین شرح منتشر کرد: میزبان ما افلاطون نام دارد (نوادگان افلاطون با شهرت هادی نژادلاجیمی در روستا سکونت دارند) مردی است هیزم شکن بلند قامت خشن و تنومند و به‌طوری‌که در راه رفتن به برج رسکت خودم دیدم با خونسردی و تنها با یک تبر به شکار پلنگ می‌پردازد و او را از پای درمی‌آورد او از قلعه‌ای که در آنجاست چیزی نمی‌گوید به عقیده او برج مقبره امامزاده عبداله است که خدا می‌داند در چه زمانی می‌زیسته به هر حال آنچه مسلم است این است که او مرد مقدسی بوده چرا که پدر بزرگش هادی چنین حکایت کرده‌است: که روزی گبری‌ها (در ان دوره و زبان تبرستان، گبری به هر کسی که دینی غیر از اسلام داشت گفته می‌شد) قصد خراب کردن بنا را کردند و از پایین بنا جایی که هنوز آثار مرمت آن دیده می‌شود شروع به تخریب بنا کردند و نزدیک ظهر برای استراحت به زیر یکی از درختان مجاور (درخت آزار یا آزاد) رفتند ولی زمین دهان بازکرد و آن‌ها را بلعید با این حال چند سال پیش که سقف بنای امامزاده احتیاج به تعمیرات پیدا کرده بود ساکنین محل آجرهای مورد نیاز را از محلی که افلاطون به من نشان داد بدست آوردند در آنجا در لبه پرتگاه خندقی بود با دیواره‌های کاملاً عمودی که حاکی از محل وجود یک دیوار قطور بود این دیوار که برای تعمیر بنا هرچه لازم بوده‌است از آن برداشته‌اند به برج بسیار بزرگ مدوری متصل می‌شده‌است که با توجه به عظمت تپه‌ای که بر آن قرار گرفته بی شک ساختمان اصلی قلعه شاهی بوده‌است افلاطون به ما گفت که این یک دیوار قدیمی است و از پشته خاکی که بقایای دیوار را پوشانده معلوم بود که دیوار تا ورای تپه ادامه داشته و شبه جزیره مانند را دور می‌زده‌است. در داخل این محوطه جا تل‌هایی از خاک وجود داشته که ثابت می‌کرد قلعه در حقیقت شهری بوده‌است با برج و باروی مستحکم اگر اشتباه نکنم این شهر در قلب جنگل و بدور از راه‌ها و اجتماعات شهری پایگاه یک شاه یا جایگاه امن امیری مخلوع با لشکریان ویژه بوده که در انتظار فرصت مناسب برای بازپس‌گیری ملک خود به سر می‌برده‌است برج که احتمالاً مدفن این شاه یا امیر است عمارتی است مدور که از داخل سقفی گنبدی و از خارج سقفی مخروطی دارد یعنی به گونه معماری بسیار رایج که در صفحات شمالی ایران مدت‌های مدید معمول بوده‌است در این روستای کنونی شهر مخفی یا پایگاه نظامی کهن سر عجیبی نهفته‌است.
دسترسی
جاده دسترسی به روستای لاجیم از شهر زیرآب آغاز می‌شود و پس از طی یک مسافت ۲۷ کیلومتری به سر گردنه مرتفعی می‌رسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل می‌گردد. در میان سبزه زاران وسیع و گسترده یک منطقه بدون پوشش بوته‌ای مانند شبه‌جزیره‌ای که از سه طرف به پرتگاه‌های عمیق مشرف است به چشم می‌خورد. در حاشیه پرتگاه در قدیم خندقی با دیوارهای عظیم وجود داشته‌است که احتمالاً قلعه‌ای وسیع و پراهمیت را تشکیل می‌داده‌است که برج مشهور لاجیم را در میان آن بنا کرده بودند.
مسیر دیگر از راه جنگل و از طریق فرعی‌ای که در کیلومتر ده جادهٔ ساری به کیاسر وجود دارد، می‌باشد.