تحریر

تحریر عبارت است از صدایی آهنگین در اجرای آواز که با کمک ماهیچه‌های حنجره به سرعت قطع و وصل می‌شود. به تحریر چهچهه یا چهچه نیز گفته می‌شود و اجرای تحریر را تقلیدی از چهچه پرندگانی همچون بلبل دانسته‌اند.

تعریف

تحریر صوتی است آهنگین که خواننده در زمان اجرای ان با کمک ماهیچه‌های حنجره‌اش آن صوت را به سرعت قطع و وصل می‌کند. صدای تحریر در داخل حنجره (پایین‌تر از حلق) شکل می‌گیرد و حالت آن از نظر جنس و کیفیت صدا بر اساس تکنیک خواننده متفاوت است.[1] تحریر معمولاً روی واکه‌های بلند (به خصوص «آ») اجرا می‌شود و اگر متن شعر آواز دارای چنین واژه‌ای در محل اجرای تحریر نباشد، خواننده به دلخواه خود صدای «آ» یا «ها» یا «آی» یا مشابه آن را در زمان اجرای تحریر اضافه می‌کند؛[2] به این افزودن صداها و واژه‌های خارج از شعر، ترنم گفته می‌شود.[3]

دلیل تمرکز روی صدای «آ» در تحریرها آن است که مخرج این صدا در ته دهان (نزدیک به حلق) است و این امکان اجرای تحریر را (که خود از حلق شکل می‌گیرد) فراهم می‌کند.[4]

اجرا

در اجرای تحریر، خواننده باید توجه کند که معنای شعر را تغییر ندهد و فهم و درک کلام را مختل نکند. به همین دلیل، تحریر فقط روی کلماتی اجرا می‌شود که بتوان آن‌ها را به روشنی ادا کرد، و از اجرای تحریر روی هجاهای میانی کلمات پرهیز می‌شود. تحریر معمولاً روز هجاهای طولانی و نت‌های دارای کشش طولانی‌تر انجام می‌شود و ترجیحاً در پایان هر مصراع از شعر به کار گرفته می‌شود.[5]

به عقیدهٔ داریوش صفوت، این که خوانندهٔ آواز، تا حد مطلوبی با ساز تنبک آشنا باشد می‌تواند به کیفیت تحریرهای او کمک کند چون همراهی ساز و آواز را بهتر می‌تواند رعایت کند.[6]

تأکید در تحریف به دو شکل صورت می‌پذیرد. یکی با قرار دادن تحریر روی ضرب قوی (مثل ضرب اول میزان موسیقی)، و دوم با قرار دادن هجای مؤکد روی بلندترین (زیرترین) نت.[7]

طبقه‌بندی

سه نمونه از تحریر دوتایی (به ترتیب از بالا به پایین): تحریر دوتایی ساکن، تحریر دوتایی بالارونده، تحریر دوتایی پایین‌رونده[8]

از بالا به پایین: نمونهٔ نت‌نویسی‌شدهٔ تحریر چکشی، مقطّع، زیر و رو، و بلبلی[9]

تحریرها می‌توانند بر اساس تعداد نت‌های تحریر به صورت تحریر تکی، دوتای، سه‌تای و … طبقه‌بندی گردند. تحریرها را همچنین از نظر کیفیت صدا به اشکال مختلفی نامگذاری کرده‌اند که موارد زیر از آن جمله هستند:[10]

• تحریرهای بلبلی
• تحریرهای لَنگ (یا مقطّع)
• تحریرهای ساکن
• تحریرهای زیر و رو
• تحریرهای یک در میان
• تحریرهای چکشی
• تحریرهای رفت و برگشت (یا فراز و نشیب)
• تحریرهای فرازین (یا بالارونده)
• تحریرهای فرودین (یا پایین‌رونده یا نشیب)
• تحریرهای فواره‌ای
• تحریرهای مسلسل
• تحریرهای پرشی
• تحریرهای گسسته و پیوسته
• تحریرهای طاق و جفت
• تحریرهای دو به دو
• تحریرهای سه به دو
• تحریرهای یک به سه
• تحریرهای دو به سه
• تحریرهای دو تا یکی
• تحریرهای سه تا یکی
• تحریرهای یک دو یک
• تحریرهای یک دو به یک
• تحریرهای مخفی
• تحریرهای بده بستان

تحریرها از نظر طول هم به دو دستهٔ کوتاه و بلند تقسیم می‌شوند. تحریرهای کوتاه روی آخرین هجای یکی از واژه‌های شعر ادا می‌شوند در حالی که تحریرهای بلند مستقل از شعر و در ابتدا، میانه یا انتهای اجرای یک گوشه اجرا می‌شوند و مدت زمان بیشتری به آن‌ها اختصاص می‌یابد.[11]

اهمیت

اجرای تحریر و درست به کار گرفتن آن جزئی از زیربنای تکنیکی در موسیقی آوازی ایران دانسته می‌شود.[12] برخی از صاحب‌نظران نظیر نلی کارون و داریوش صفوت معتقدند که تحریر از مشخص‌ترین نشانه‌های آواز ایرانی است و در هیچ نوع موسیقی دیگری وجود ندارد.[13] پیدایش تحریر در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما احتمالاً خاستگاه آن در فلات ایران بوده‌است. تحریر (به شکلی که در موسیقی ایرانی معمول است) در موسیقی آذربایجان نیز وجود دارد، و در موسیقی نقاط دیگری که تحت تأثیر موسیقی ایران بوده‌اند (همچون عراق، سوریه و نیز موسیقی فلامنکو در اسپانیا) نیز تکنیک آوازی مشابهی وجود دارد. همچنین در موسیقی هندی نیز تکنیک آوازی مشابهی به کار گرفته می‌شود.[14]

اجرای تحریر در اوج دستگاه یا گوشه مرسوم است و هدف از آن نمایش توانایی‌های خواننده است.[15] برخی از خوانندگان به خاطر اجراهای تحریرها و غلت‌های[persian-alpha 1] لطیف شهرت داشتند که از آن جمله می‌توان به حسین طاهرزاده و میرزا حبیب اصفهانی (معروف به شاطر حاجی) اشاره کرد.[17]

جستارهای وابسته

• ‌یُدِل
• شیوه‌های خوانندگی

یادداشت

1. حرکت از یک نت به نت دیگر بدون وقفه (به حالتی شبیه لگاتو) را غَلت می‌گویند؛ در آواز ایرانی غلت چندان متداول نیست و معمولاً در بین تأکیدهای تحریرهای مختلف شنیده می‌شود.[16]

پانویس

1. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۳۴.
2. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۳۵–۱۳۶.
3. کاظمی و اسعدی، ترنم‌های آوایی در آواز ایرانی، ۲۴.
4. کاظمی و اسعدی، ترنم‌های آوایی در آواز ایرانی، ۲۷.
5. صفوت و کارن، موسیقی ملی ایران، ۱۹۵.
6. صفوت و کارن، موسیقی ملی ایران، ۱۹۵.
7. صفوت و کارن، موسیقی ملی ایران، ۱۹۶.
8. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۳۸.
9. لطفی، مجموعه مقالات موسیقی، ۱۳۲.
10. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۳۷.
11. Caton, The classical tasnif, 213.
12. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۲۹.
13. تسوگه، ریتم آواز در موسیقی ایران، ۱۱۵.
14. کاظمی، آرایه به مثابه عنصری ساختاری، ۷.
15. تسوگه، ریتم آواز در موسیقی ایران، ۱۱۵.
16. کاظمی، آرایه به مثابه عنصری ساختاری، ۸.
17. شجریان و شجریان، تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران، ۱۳۵.

منابع

• تسوگه، گن‌ایچی (۱۳۷۸). ترجمهٔ احسان فریدیان. «ریتم آواز در موسیقی ایران». مقام موسیقایی (۴): ۱۰۲–۱۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
• شجریان، محمدرضا؛ شجریان، مژگان (۱۳۷۹). «تکنیک‌های آوازی موسیقی ایران». هنر (۴۵): ۱۲۹–۱۴۵. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
• صفوت، داریوش؛ کارن، نلی (۱۳۹۱). موسیقی ملی ایران. ترجمهٔ سوسن سلیم‌زاده. تهران: ارس. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۶۳۰-۳۷-۴.
• کاظمی، علی؛ اسعدی، هومان (۱۳۹۰). «ترنم‌های آوایی در آواز ایرانی: مطالعهٔ موردی درآمد دستگاه چهارگاه». هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی (۴۳): ۲۳–۳۲. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
• کاظمی، علی (۱۳۹۱). «آرایه به مثابه عنصری ساختاری در موسیقی دستگاهی ایران». هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی. ۱۷ (۲): ۵–۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
• لطفی، محمدرضا (۱۳۸۸). مجموعه مقالات موسیقی. تهران: آوای شیدا. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۶۲۷۶-۳۵-۲.

• Caton, Margaret Lousie (1983). The classical "tasnif": a genre of Persian vocal music (PhD). Los Angeles, CA: Universit of California Press, Los Angeles.