توجه اشتراکی

توجه اشتراکی (به انگلیسی: Joint attention) یا (Shared attention) به توانایی توجه مشترک بر روی یکسری موارد یا موضوعات به صورت مشترک و همزمان می‌باشد. بیشتر کودکان ۸ تا ۱۰ ماهه بواسطه توجه اشتراکی می‌توانند یک خط را دنبال کنند در سن ۱۱ الی ۱۴ ماهگی همه کودکان قادر به انجام این کار هستند. توجه اشتراکی برای رشد جنبه‌های مهم رشد زبان در کودکان بسیار مهم است. در مواردی که کودک درکیر با یکی از موارد زیر باشد احتمالا توجه اشتراکی آسیب دیده‌است: ناشنوایی، نابینایی و اتیسم.

توانایی و انگیزه توجه اشتراکی، پیش نیاز تحول زبان و تعاملات اجتماعی پایه، نظیر درک هیجانات، مقاصد، باورها و دیدگاه های دیگران به شمار می رود. نارسایی توجه اشتراکی، یکی از زودرس ترین شاخص های طیف اختلالات اوتیستیک است. از این رو، شناسایی ماهیت و معرفی شیوه های ارزیابی و نوپروری این نارسایی، اهمیت بسزایی در فعالیت های بالینی و پژوهشی اختلالات اوتیستیک دارد(پوراعتماد و ارمغان، 1394).

منظور از توجه اشتراکی، توانایی فرد در تمرکز بر اطلاعات موجود در کانون توجه دیداری خویش، به موازات اطلاعات موجود در کانون توجه دیداری فرد دیگر است(ماندی، سالیوان و مسترجورج^{^[1]}، 2009). در جریان توجه اشتراکی، دو فرد فعالانه توجه شان را معطوف یک شیی، موقعیت یا رویداد می کنند. این توانایی مستلزم شناسایی کانون توجه فرد مقابل است(بیکمن و آدامسون^{^[2]}، 1984). نقص در توجه اشتراکی یکی از اولین نشانه‌های قابل‌تشخیص در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم به شمار می‌رود. توجه اشتراکی به توجه مشترک دو فرد بر روی یک شی گفته می شود. این امر زمانی حاصل می شود که یک فرد به وسیله خیره شدن، اشاره یا سایر نشانه های کلامی و غیر کلامی به یک شیی اشاره کند. یک فرد به یک فرد دیگر خیره می شود سپس به یک شیی با نگاه اشاره می کند و دوباره نگاه خود را به فرد باز می گرداند. اسکائیف و برونر اولین محقیقینی بودند که یک بررسی مقطعی بر روی توانایی کودکان در دنبال کردن نگاه را، در سال ۱۹۷۵ انجام دادند. آن ها دریافتند که بیشتر کودکان 8 تا 10 ماهه توانستند یک خط را دنبال کنند و همه کودکان 11 تا ۱۴ ماهه هم این توانایی را داشتند. این بررسی نشان داد که بالغین می توانند اشیای خاصی در محیط را با استفاده از خیره شدن به محدوده ی توجه کودک بیاورند(مور و دانهام[3]، 1995). تحقیقات بعدی نشان داد که دو مهارت مهم در توجه اشتراکی، دنبال کردن خیرگی فرد و شناخت منظور است. توانایی به اشتراک گذاشتن خیرگی با یک فرد دیگر، مهارت مهمی در ایجاد موضوع است. قابلیت تشخیص منظور در توانایی کودک برای یادگیری زبان و توجه مستقیم به دیگران مهم است. توجه اشتراکی در بسیاری از جنبه های توسعه زبان که شامل درک، تولید و یادگیری کلمات می باشد مهم است. دوره های توجه اشتراکی برای کودکان در مورد محیط اطراف خود اطلاعات فراهم می کند، به افراد امکان می دهد که مرجع زبان گفتاری را تعریف کنند و کلمات را یاد بگیرند. توسعه احساسی- اجتماعی و توانایی شرکت در روابط اجتماعی طبیعی نیز تحت تاثیر توانایی های توجه اشتراکی قرار می گیرد. ناتوانایی ایجاد توجه اشتراکی ممکن است ناشی از ناشنوایی، نابینایی و اختلالات رشدی مانند اوتیسم باشد. دو نوع توجه اشتراکی وجود دارد

1- پاسخ به توجه اشتراکی^{^[4]} که عبارت است از توانایی کوک در دنبال کردن جهت نگاه ، وضعیت سر یا سایر ژست های فرد دیگر، به نحوی که موضوع دیداری وی را دریابد.

2- شروع توجه اشتراکی^{^[5]} که به توانایی کودک در هدایت توجه دیگران به موضوع دیداری خویش، با استفاده از انواع ژست ها یا نگاه متناوب بین اشیا و افراد اطلاق می شود(پوراعتماد و ارمغان، 1394).

هر دوی این رفتارها، حامل پیامهای اجتماعی در خصوص رویدادها یا موضوعاتی هستند که مورد توجه یا علاقه واقع شده اند. با این تفاوت که در پاسخ به توجه اشتراکی، فرد پیام های دیگران را پردازش می کند ولی در شروع توجه اشتراکی، پیامهای هدفمندی را به صورت ارادی برای فرد دیگر می فرستد(ماندی، سالیوان و مسترجورج^{^[6]}، 2009).علیرغم تشابه ظاهری، این دو نوع رفتار، مبانی عصب روانشناختی متمایزی دارند. پاسخ به توجه اشتراکی با فعالیت بخش قدامی قشر میانی پیش پیشانی^{^[7]} همبسته است. و در ارتباط با فهم دیدگاهها^{^[8]} می باشد. ولی شروع توجه اشتراکی با افزایش فعالیت های نرونی استراتیوم جانبی^{^[9]} در نواحی وابسته به پاداش مغز^{^[10]} همراه است که به نظر می رسد مبنای جنبه های خوشایند و انگیزشی توجه اشتراکی باشد(اسکیلباخ^{^[11]} و همکاران، 2010).

تفاوت های آشکار بین کنش های هیجانی- اجتماعی و مبنای عصب شناختی این دو گونه توجه اشتراکی نمونه جالبی از تمایز یافتگی و در عین حال توحید یافتگی نظام های شناختی است که باید در نوپروری عصب شناختی کودکان مبتلا به تاخیرهای رشدی مد نظر قرار گیرد. اما چنین تاخیرهایی فقط در مقایسه با تحول بهنجار قابل درکند(پوراعتماد و ارمغان، 1394).

به طور کلی مهارت توجه اشتراکی تأثیر بسیاری بر رشد و تحول مهارت‌های زبانی، شناختی و اجتماعی دارد. به‌عبارت‌دیگر، توجه اشتراکی ممکن است به‌عنوان یک مهارت کلیدی عمل کند؛ بدین معنی که دستیابی به این حوزه از رشد، دستاوردهای جانبی بسیاری را برای کودک به ارمغان می‌آورد. ازاین‌رو، استفاده از مداخلات درمانی زودهنگام به‌منظور بهبود توجه اشتراکی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم ضرورت می‌یابد. البته تمامی وجوه توجه اشتراکی مختص انسان نیست و حیواناتی مانند میمون های بزرگ، اورانگوتان ها، شامپانزه ها، سگ ها و اسب ها نیز برخی از عناصر توجه اشتراکی را نشان می دهند(ماتسوزاوا، توموناگا و تاناکا[12]، 2005).

[1] Mundy, Sullivan & Mastergeorge

[2] Bakeman & Adamson

[3] Moore & Dunham

[4] Responding to Joint Attention(RJI)

[5] Initiating Joint Attention (IJA)

[6] Mundy, Sullivan & Mastergeorge

[7] Anterior portion of medial prefrontal cortex

[8] Meeting of minds

[9] Ventral striatum

[10] Reward related brain area

[11] Schilbach

[12] Matsuzawa , Tomonaga & Tanaka

سطوح توجه اشتراکی

تعیین سطوح توجه اشتراکی در تعیین اینکه آیا کودکان، توجه اشتراکی متناسب با سن خود را دارند مهم است.

سه سطح توجه اشتراکی وجود دارد: سه گانه، دوگانه و نگاه مشترک

1- سه گانه: توجه اشتراکی سه گانه بالاترین سطح توجه اشتراکی است و به این صورت است که دو فرد به یک شیی نگاه کنند(اوتس و گرایسون[1]، 2004). هر فرد باید درک کند که سایر افراد به شیی مشابهی نگاه می کنند و متوجه است که یک عنصر توجه مشترک وجود دارد(ردی[2]، 2005). نمونه ای از مشارکت اجتماعی که به عنوان توجه اشترکی سه گانه به حساب می آید، حداقل به توجه دو نفر که به یک شیی نگاه می کنند و یا توجه خود را بر یکدیگر متمرکز می کنند، نیاز دارد(هوبسون[3]، 2005). علاوه بر این، فرد باید آگاهی داشته باشد که این تمرکز بین خود و دیگران به اشتراک گذاشته شده است(هوبسون، 2005). توجه سه گانه به این صورت مشخص می شود که فرد بعد از نگاه کردن به شیی به فرد دیگر نگاه می کند(اوکاموتو و توموناگا[4]، 2006).

2- دوگانه: توجه اشتركی دوگانه يك رفتار گفتگو مانند است كه افراد در آن مشاركت دارند. این امر خصوصا برای بزرگسالان و نوزادان انسان است که در 2 ماهگی شروع به این رفتار می کنند(اوتس و گرایسون، 2004). بزرگسالان و نوزادان به نوبت حالات چهره، سر و صدا و در مورد افراد بزرگسال، گفتار را تبادل می کنند.

3- خیرگی مشترک: هنگامی که دو نفر به یک شیء نگاه می کنند، به سادگی یک خیرگی مشترک به وجود می آید(اوکاموتو و توموناگا، 2006). خیرگی مشترک کمترین سطح از توجه اشتراکی است.

افرادی كه در توجه اشتراکی سه گانه شرکت دارند، بايد خیره شدن و منظور ايجاد موضوع مشترك را درك كنند. خیره شدن اشاره به درک کودک از ارتباط بین فعالیت ذهنی و عمل فیزیکی دیدن دارد. منظور نیز به توانایی کودک برای درک اهدف فرآیندهای ذهنی فرد دیگر اشاره دارد.

[1] Oates & Grayson

[2] Reddy

[3] Hobson

[4] Okamoto & Tomonaga

زیر مجموعه‌های توجه اشتراکی

1- خیره شدن و توجه اشتراکی

افرد شرکت کننده در توجه اشتراکی باید موضوع انتخاب کنند(دی انترمونت، یازبک، مورگان[1] و همکاران، 2007). دنبال کردن نگاه و یا فعالیت های نشان دار شده(مانند اشاره کردن) یک روش متداول برای جلب توجه است(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007). فردی که می داند دنبال کردن نگاه دیگران، موضوع را ایجاد می کند موارد زیر را نشان می دهند:
- تشخیص این که نگاه کردن به اشیای خارجی و وقایع، یک رفتار عمدی جهت دار است. دنبال کردن نگاه به هدف ایجاد موضوع، کمک می کند(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007).
- درک این که نگاه کردن باعث تجربه ی ذهنی از دیدن یک شیی و یا وقایع می شود(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007).
- تشخیص این که چشم ها مسئول دیدن هستند(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007).
- تشخیص اینکه دیگران در توانایی دیدن چیزها شریک هستند(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007).
- درک اینکه جهت صوت، تعیین می کند که آیا سخنران با آنها صحبت می کند و یا او به چه چیزی اشاره یا تمرکز دارد، کمک می کند(فدریکو، کارپنتر و توماسلو[2]، 2012). خیره شدن به چیزی با افزایش سن و تمرین کردن پیچیده تر می شود(وودوارد[3]، 2005)( کارپنتر[4]، 2011). هر چه خیره شدن تکامل یافته تر می شود افراد بهتر می توانند چیزهایی را که دیگران به آن اشاره می کنند را تمیز دهند(هیل[5]، 2005). توجه اشتراکی برای یادگیری های اجتماعی هم مهم است. دنبال کردن نگاه نشانگر یک انتظار بر اساس نوعی از جهت گیری است که در آن توجه افرد به وسیله چرخش سر یا چرخش چشم دیگران جلب می شود(مک فرسون و موور[6]، 2007). افراد مشتاق هستند تا نگاه دیگران را دنبال کنند و در توجه اشتراکی مشارکت کنند زیرا خیره شدن یک نشانه ای برای رویدادهای پاداش است(مک فرسون و موور، 2007). ----[1] D'Entremont, Yazbeck & Morgan [2] Federico, Carpenter & Tomasello [3] Woodward [4] Carpenter [5] Heal [6] MacPherson & Moore
2- منظور و توجه اشتراکی توانایی تشخیص منظور در توجه اشتراکی حیاتی و مهم است. وقتی که افراد متوجه می شوند که دیگران دارای اهداف، منظورها و حالت هایی از توجه دارند می توانند در آن وارد شوند و توجه آنها را جهت دار کنند(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007). توجه اشتراکی، مبادلات دوگانه و یادگیری در مورد ماهیت شرکای اجتماعی را ترویج و حفظ می کند(دی انترمونت، یازبک، مورگان و همکاران، 2007). توانایی شرکت در توجه اشتراکی برای پیشرفت کلامی بسیار مهم است(توماسلو و فارار، 1986)( بالدوین[1]، 1995). افرادی که در فعالیت های خود قصد و هدف دارند، نظمی را در رفتارشان نشان می دهند(مومی، بوشنل، دیکورکیا[2] و همکاران، 2007). این افراد محل اشیا را با چشم های خود پیدا می کنند، به سمت جسم حرکت می کنند، و سپس با دستان خود آن شیی را لمس و دستکاری می کنند(مومی، بوشنل، دیکورکیا و همکاران، 2007). تغییر در مسیر نگاه یکی از نشانه های رفتاری متعدد است که افراد در ترکیب با تغییرات صورت و لحن صدا و یا وضعیت بدن برای نشان دادن منظور رفتار خود در مورد یک شیی استفاده می کنند(مومی، بوشنل، دیکورکیا و همکاران، 2007). افرادی که به دنبال تمرکز توجه مشترک هستند، یک نوع آگاهی نشان می دهند، که هرآنچه در آگاهی آنهاست در آگاهی دیگران نیز است(ردی، 2005). این افراد معتقدند که آنها دنیایی مشابه با دیگران را تجربه می کنند(ردی، 2005). توجه اشتراکی نقش مهمی در توسعه نظریه ذهن دارد. نظریه ذهن و توجه اشتراکی پیشگامان مهمی در درک کاملا توسعه یافته از فعالیت ذهنی دیگران هستند(هیل، 2005). ----[1] Baldwin [2] Mumme, Bushnell & DiCorcia
3- درک زبان و توجه اشتراکی توانایی کودکان در استخراج(فهم) اطلاعات از محیط اطراف بر اساس درک رفتارهای توجهی، مانند اشاره کردن است(وودوارد، 2005). دوره های توجه اشترکی اطلاعات زیاد در مورد اشیا را با ایجاد موضوع مورد نظر و منظور گوینده برای کودکان فراهم می کند(وودوارد، 2005). توجه اشتراکی در محیط های خاصی رخ می دهد؛ موارد و رویدادها در محیط، زمینه ای فراهم می کند که کودک را قادر می سازد معنی کلمه ای را با یک سخن خاص مرتبط سازد(برونر[1]، 1983). توجه اشتراکی جنبه های مربوط به زمینه اصلی را برجسته می کند و به کودکان کمک می کند که درک کنند چه چیزی گفته شده است. ----[1] Bruner
4- تولید زبان و توجه اشتراکی محیط اجتماعی یک نوزاد با آینده توسعه زبانی وی ارتباط دارد(رولینز[1]، 2003). اولین واژه های کودکان به مقدار زیادی با تجربه اولیه زبان آن ها مرتبط است(اوتس و گرایسون، 2004). در مورد کودکانی با توسعه معمولی در مهارت های زبانی، یک پیوند نزدیکی بین زبان مادری و محیط زیست کودک وجود دارد: تا 78٪ از زبان مادری به موضوعی که کودک بر آن متمرکز است، منطبق است(اوتس و گرایسون، 2004). در کودکانی که تاخیر در توسعه گفتاری دارند، تنها ۵۰ درصد زبان مادری با موضوعی که نوزاد بر آن تمرکز دارد، سازگار است(اوتس و گرایسون، 2004). نوزادان زمانیکه که والدین در مورد یک شیی که کودک به آن توجه می کند صحبت کنند بیشتر احتمال دارد تا در توجه اشتراکی شرکت داشته باشند تا نسبت به زمانیکه در مورد شیئی صحبت کنند که در خارج از توجه کودک است(رولینز، 2003). این افزایش سطح کمک های توجه اشترکی در تشویق توسعه طبیعی زبان، از جمله درک مطلب و تولید زبان مفید است(رولینز، 2003). هنگامی که توجه اشترکی وجود دارد نقش مهمی در یادگیری کلمه دارد که این مورد یک جنبه حیاتی از توسعه زبان می باشد(هیروتانی، استتس، استریانو[2] و همکاران، 2009). ----[1] Rollins [2] Hirotani, Stets & Striano

مهارت‌های لازم برای توجه اشتراکی

این مهارت ها شامل توانایی بدست آوردن، حفظ و تغییر توجه می باشد توجه اشتراکی راهی برای داشتن نگاه مشترک بر روی چیزی و یا داشتن وضعیتی برای ارتباط می باشد مهارت های توجه اشتراکی پیش بینی کننده ی رشد کلامی در آینده می باشد. مهارت های اولیه شامل اشاره به حیوان و یا نگاه به صفحه کتاب است. برخی مهارت ها که بعدا ایجاد می شود شامل تمرکز روی بازی و یا درخواست چیزهای خاص مثل برخی غذاها است. در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم، برخی فعالیت ها ممکن است دشوار باشد به این علت که این بچه ها کمبود مهارت های اجتماعی لازم و ضروری برای شروع و یا حفظ تمرکز دارند. این امر ممکن است باعث شود تا در دریافت نیازهایشان دشواری داشته باشند. مهارت های متعددی در توجه اشتراکی اهمیت دارد و نه تنها انجام این فعالیت ها به افراد کمک می کند تا نیازهای خود را مطرح کنند، بلکه برای فعل و انفعالات مناسب و ارتباطات رشدی معنی دار ضروری است. این مهارت ها عبارتند از:

همکاری و تقابل با افراد در اجتماع
تغییر نگاه بین افراد و اشیا
اشتراک شرایط احساسی با فرد دیگر
دنبال کردن نگاه و اشارات فرد دیگر

توانایی درک توجه فرد دیگر بر روی اشیا و یا وقایع به هدف داشتن تجریبات مشترک

رشد بهنجار توجه اشتراکی در دوران نوزادی

در سیر تحول بهنجار، توجه اشتراکی با شروع تعاملات دوتایی در سنین 9 تا 18 ماهگی شروع می شود و به تدریج تکامل می یابد. در ۲ ماهگی، کودکان در توجه اشتراکی دوگانه شرکت دارند و تبادلات گفتگو مانند با بزرگسالان دارند که در آن هر کدام از طرفین مورد تمرکز توجه دیگری است و آنها به نوبت تبادل نگاه، صدا و حرکات دهان می کنند(گوسوامی[1]، 2008). در ۳ ماهگی و زمانیکه کودکان قابلیت شناخت ندارند مهارت های توجه اشتراکی را با صدا زدن مراقب نشان می دهند(ردی، 2005). هنگامی که مراقب به شیوه ای مشابه پاسخ نمی دهد، کودک مجموعه ای از پاسخ هایی را نشان می دهد که برای اولین بار در اوایل دهه 1970 توسط ادوارد ترونیک (ترونیک[2]، 2011) با همکاری متخصص اطفال توماس برازلتون^{^[3]} که در آن زمان در حال پدید آوردن دومین "مقیاس ارزیابی رفتاری نوزادان^{^[4]}" بود، مورد مطالعه قرار گرفت. در ۶ ماهگی، نوزادان مهارت های توجه اشتراکی را به روش های زیر نشان می دهند:

خود را در همان جهت کلی(از دیدگاه خودشان) به عنوان فرد دیگری گذاشتن(گوسوامی، 2008). نوزادان همچنین بر روی اولین چیزهای جالب(برجسته) که با آنها روبرو می شوند تمرکز می کنند(گوسوامی، 2008).

[1]

دنبال کردن نگاه جهت دار شده بزرگسالان(گوسوامی، 2008).[1]
گسترش بیشتر رفتارهای پیچیده تر مانند بررسی چشم انداز، زمانی که دنبال کردن نگاه در ابتدا موفقیت آمیز نبوده است(هیل، 2005).

[1]

توجه بیشتر به چشم ها، پاسخ دادن به تغییرات در جهت نگاه و توجه خود را بر اساس نگاه دیگران همسو کردن(وودوارد، 2005).

[1]

در ۸ ماهگی، نوزادان(به ویژه دختر بچه ها) توجه اشتراکی را از راه ابراز مخالفت نمایش می دهند(گوسوامی، 2008). در ۹ ماهگی، نوزادان توجه اشتراکی سه گانه را شروع می کنند(اوتس و گرایسون، 2004). نوزادان همچنین فعالیت های توجه اشترکی مانند حرکات ارتباطی، ارجاع اجتماعی و استفاده از رفتار دیگران برای هدایت پاسخ به چیزهای جدید را نشان می دهند (گوسوامی، 2008). کودکان در اواخر سال اول زندگی با دنبال کردن جهت نگاه و اشاره بزرگسالان و نگریستن به شیی مورد نظر، به توجه اشتراکی پاسخ می دهند. در یک سالگی، توجه اشتراکی از طریق درک کودک از اشاره به عنوان منظور، نشان داده می شود(گوسوامی، 2008). همچنین در یک سالگی توجه اشتراکی برای اشیا حاضر در میدان دید قبل از اشیا خارج از میدان دید ایجاد می شود. در این سن، شیرخواران هنوز نمی توانند به همه ی عوامل محیطی پاسخ دهند، بلکه تنها به مواردی که می بینند واکنش نشان می دهند(گوسوامی، 2008). بین 12 تا 14 ماهگی، بعد از دنبال کردن جهت اشاره و نگاه بزرگسال، با تغییر دادن نگاهشان به سمت شیی و سپس به سمت بزرگسال و دوباره به سمت شیی، مشترک بودن کانون توجه شان را به نمایش می گذارند. به طور همزمان، آنها در اواخر سال اول زندگی، در مواجهه با یک شیی یا رویداد جالب، با استفاده از ژست ها( مثل اشاره کردن و نشان دادن) و تغییر جهت نگاه، توجه اشتراکی را آغاز می کنند. انگار که می گویند "اونو نگاه کن!". طولی نمی کشد که کودکان برای جهت دادن توجه بزرگسالان، اینگونه رفتارهای غیرکلامی را با آواهای ساده ترکیب می کنند و در مقابل، معمولا بزرگسالان با نگاه کردن و توضیح و تفسیر(مثلا نامگذاری) شیی و رویداد، پاسخ می دهند. شروع توجه اشتراکی، نمایانگر درک روز افرزون کودک نسبت به جهان اطراف و انگیزه وی برای تعامل با بزرگسالان، در خصوص رویدادها یا موضوعات جالب است. این توانایی، همچنین به کودک امکان می دهد تا اطرافیانش را در تجربه های عاطفی خویش سهیم کند(ویسمارا و لیونز^{^[5]}، 2007). از این رو، توانایی شروع توجه اشتراکی گویای شکل گیری معنای هیجان اشتراکی کودک با اطرافیان و توانایی فزاینده وی در گسترش روابط اجتماعی با دیگران است(جونز و کار^{^[6]}، 2004). در ۱۵ ماهگی، کودکان افکار دیگران را متوجه می شوند(گوسوامی، 2008). در این سن، کودکان همچنین اهمیت چشم ها برای دیدن و اینکه اشیا فیزیکی می توانند مانع دید شوند را تشخیص می دهند(وودوارد، 2005). در 18 ماهگی، نوزادان می توانند نگاه افراد را به سمت خارج میدان دیدشان دنبال کنند و توجه اشتراکی ایجاد کنند(گوسوامی، 2008). نوزادان 18 ماهه همچنین منظور، ماهیت ارجاعی از نگاه، تجربه ذهنی از دیدن و نقش چشم ها را درک می کنند و در دنبال کردن نگاه و اشاره ی دقیق کردن مهارات دارند(وودوارد، 2005). در اواسط سال دوم زندگی، مهارت های توجه اشتراکی تکامل بیشتری می یابند. تغییر جهت نگاه و ژست های رفتاری مرسوم، با هم ترکیب شده و کودک مجهز به ابزار جدیدی برای ارتباط با محیط اطرافش می شود. از این پس کودک می تواند دیدگاهها و توجه خود را با دیگران هماهنگ کند(جونز و کار، 2004). این توانایی، سنگ بنای ارجاع اجتماعی^{^[7]} و یادگیری اجتماعی است(استریانو، چن و کلیولند^{^[8]}، 2006). در 2 سالگی، کودکان توجه اشتراکی را به خوبی با گسترش توجه به فراتر از حال حاضر و درک اهداف مورد توجه دیگران در گذشته نشان می دهند(ردی، 2005). در 2 سالگی، همچنین قادر به افکار بازنمایی یا افزایش حافظه هستند(ردی، 2005).

کارکرد اجتماعی توجه اشتراکی به ویژه هنگامی محرز می شود که با یک رفتار ارتباطی زودهنگام دیگر به نام "رفتارهای درخواستی^{^[9]}" یا "درخواست کردن" مقایسه شود. هم رفتار توجه اشتراکی و هم رفتار درخواست کردن شامل تغییر جهت نگاه و ژست های معمول رفتاری برای هماهنگ کردن توجه بین خود، شیی و شخص دیگر است. با وجود تشابه ظاهری این دو رفتار، هر کدام کارکرد مجزایی دارند. توجه اشتراکی، کارکرد خبری دارد؛ ولی در خواست کردن، کارکرد امری دارد و به منظور دستیابی به یک شیی یا جلب همکاری شخص دیگر صورت می پذیرد. توجه اشتراکی این پیام را می رساند: "به اون شیی جالب توجه نگاه کن". در حالی که پیام درخواست کردن " اون شیی را به من بده" است. پاداش درخواست کردن، غیر اجتماعی است. در حالی که پاداش توجه اشتراکی، تعامل اجتماعی است. مطالعات اولیه نشان می دهند که کودکان اتیستیک در شروع توجه اشتراکی و نیز پاسخ به توجه اشتراکی نارسایی دارند، ولی رفتارهای درخواستی آنها سالم است( جونز و کار، 2004).

[1] Goswami

[2] Tronick

[3] Thomas Berry Brazelton

[4] The Neonatal Behavioral Assessment Scale

[5] Vismara & Lyons

[6] Jones & Carr

[7] Social reference

[8] Striano, Chen & Cleveland

[9] Behavioral requests

ارتباط توجه اشتراکی با توسعه اجتماعی-عاطفی

توجه اشتراکی و توانایی حضور در یک جنبه از محیط برای روابط طبیعی که بر پایه تجربه و دانش است، مهم می باشد(مک فرسون و موور، 2007). نوزادان بسیار مشتاق به اشتراک گذاشتن تجربه هستند. انگیزه نوزاد برای شرکت در توجه اشترکی به اندازه ی کافی قوی است که آنها داوطلبانه از چشم اندازهای جالب دور می شوند تا در توجه اشتراکی با دیگران شرکت کنند(کارپنتر، 2011).

همانطور که در تئوری دلبستگی توضیح داده شده است، نوزادان نیاز به ایجاد رابطه با یک مراقب اولیه برای دستیابی به پیشرفت عادی اجتماعی و عاطفی دارند. بخش اصلی توانایی ایجاد این رابطه ممکن است توجه اشترکی باشد. علاوه بر توسعه زبان، توجه اشترکی به عملکرد آماده سازی نوزادان برای ساختارهای اجتماعی پیچیده تر مرتبط با گفتگوی بزرگسالان کمک می کند. مهارت های کودکان در شروع و پاسخ دادن به توجه اشترکی، شایستگی های اجتماعی آنها را در 30 ماهگی پیش بینی می کند(وان، امی، ماندی[1] و همکاران، 2007). لبخند پیش بینی شده(یک سطح پایین توجه اشترکی شامل لبخند زدن به یک شی و سپس برگشتن و لبخند زدن به شریک ارتباطی) در 9 ماهگی به طور مثبت نمرات شایستگی اجتماعی که والدین نمره می دهند را در 30 ماهگی نوزادان پیش بینی می کند(پارالید، دنیل، دلگادو[2] و همکاران، 2009). توانایی زودهنگام توجه اشتراکی، تفاوت در توانایی های اجتماعی و عاطفی را در آینده گزارش می کند(پارالید، دنیل، دلگادو و همکاران، 2009).

[1] Van, Amy & Mundy

[2] Paralade, Daniel & Delgado

توجه اشتراکی در طیف اختلالات اتیستیک

توجه اشتراکی در سال‌های اخیر مورد توجه پژوهشگران و متخصصان اختلال طیف اتیسم قرارگرفته است و اشاره به مهارتی رشدی دارد که موجب اشتراک توجه یا پردازش پیام‌های دیگران می‌شود. نقص در رشد توجه اشتراکی، ویژه کودکان دارای اختلال طیف اتیسم است و یکی از نخستین نشانه‌های تشخیص اختلال طیف اتیسم در کودکان به شمار می‌رود. این آسیب پیش از یک سالگی یعنی حتی پیش از زمانی که بتوان تشخیص رسمی گذاشت، قابل‌مشاهده است. تاخیر در رشد مهارت توجه اشتراکی، یک نارسایی مرکزی در اختلالات اتیستیک است. زیرا همان گونه که سیگمن و کپس^{^[1]}(1997)، اظهار می دارند: هنگامی که یک نارسایی دارای ویژگیهای سه گانه زیر باشد، به عنوان نارسایی مرکزی یک بیماری خاص محصوب می شود:

1- اختصاصی بودن^{^[2]}(نارسایی مختص بیماری باشد و در بیماری های دیگر مشاهده نشود): نقص مهارت توجه اشتراکی خاص اختلالات اتیستیک است. در مقایسه با کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و کودکان دچار تاخیر زبانی با سطح رشدی یکسان، نقص توجه اشتراکی تنها در کودکان مبتلا به اختلالات اتیستیک دیده می شود(چارمن^{^[3]}، 1998). این نقص ها هم در شروع توجه اشتراکی و هم در پاسخ به آن دیده می شود با این تفاوت که نارسایی در پاسخ به توجه اشتراکی شاید در طول رشد بهبودی یابد(چیانگ^{^[4]} و همکاران، 2008). لذا نارسایی در شروع توجه اشتراکی، شاخص تشخیصی بهتری برای اتیسم است(چارمن، 2004؛ هوبسون^{^[5]} و هوبسون، 2007).

2- جامعیت^{^[6]}(نارسایی باید در تمام مبتلایان وجود داشته باشد): مشکلات توجه اشتراکی در نونهالان تا نوجوانان اتیستیک دیده می شود(کاساری و همکاران[7]، 2001؛ چیانگ و همکاران، 2008).

3- تقدم^{^[8]}(نارسایی در مراحل نخستین بیماری ظاهر شود): نارسایی توجه اشتراکی یکی از ابتدایی ترین نشانهای اختلالات اتیستیک است که قبل از یک سالگی، حتی پیش از دریافت هر گونه تشخیص بالینی، قابل ردیابی است(بارون کوهن^{^[9]}، 1992؛ چارمن، 1998). از این رو، نارسایی توجه اشتراکی شاخص مرکزی اختلالات اتیستیک محسوب می شود.

نارسایی توجه اشتراکی در کودکان اتیستیک واجد این ملاک های سه گانه می باشد. از سویی دیگر، رشد توجه اشتراکی پیش نیاز رشد سایر کنش های عالی شناختی، نظیر زبان است(برونر^{^[10]}، 1983). رشد واژگان در کودکان بهنجار وابسته به توانایی آنها در استفاده از مهارت توجه اشتراکی پیش زبانی است. در جریان تبادلات توجه اشتراکی با اشیا و بزرگسالان است که کودکان اولین کلماتشان را به کار می برند(توماسلو^{^[11]}، 1995). آنها به سرعت یاد می گیرند که فرد بزرگسال نام اشیایی را می برد که در کانون توجه خودش قرار دارد، نه لزوما اشیایی که مد نظر کودک است(بالدوین^{^[12]}، 1993).

بر اساس یافته های موجود، هم توانایی پاسخ به توجه اشتراکی و هم شروع توجه اشتراکی، به صورت همزمان و پیش بین، با کنش های زبان در کودکان عادی و کودکان مبتلا به اتیسم رابطه مستقیم دارند(مارکوس^{^[13]} و همکاران، 2000؛ چیانگ، 2008). همین ارتباط بین مهارت های توجه اشتراکی و گزارش والدین از رفتارهای اجتماعی کودکان طبیعی و کودکان مبتلا به اتیسم(ماندی و همکاران، 1994) و نیز بین توانایی شروع توجه اشتراکی و درک اجتماعی و عاطفی بیماران اتیستیک نیز مشاهده شده است(نابر، بیکرمنز، دیتز^{^[14]} و همکاران، 2008). همچنین، همبستگی هایی بین توجه اشتراکی با بازی های نمادین، نظریه ذهن و توانایی شناختی- اجتماعی در کودکان مبتلا به اتیسم پیدا شده است(ماندی و همکاران، 1994). این یافته های پژوهشی، گویایی اهمیت بسزای سنجش و نوپروری نارسایی های توجه اشتراکی در روند درمان اختلالات اتیستیک است.

[1] Sigman & Capps

[2] Specificity

[3] Charman

[4] Chiang

[5] Hobson

[6] Universality

[7] Kasari

[8] Primacy

[9] Baron-Cohen

[10] Bruner

[11] Tomasello

[12] Baldwin

[13] Markus

[14] Naber, Bakermans & Dietz

توجه اشتراکی در افراد دارای معلولیت

مطالعات متعدد نشان داده است که مشکلات مرتبط با توجه اشتراکی با مراحل نمو همراهی دارد(بهات، گالووای و لاندا[1]، 2010). مشکلات در ایجاد توجه اشترکی ممکن است بخشی از تفاوت در توانایی های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلالات رشدی باشد(به عنوان مثال اختلالات طیف اوتیسم)( بهات، گالووای و لاندا، 2010). کمبود مرکزی اشاره شده در اتیسم، نگاه چشم است(بروینسما، کوگل و کوگل[2]، 2004). کودکان مبتلا به اوتیسم در توجه متناوب بین شریک و شی سوم مشکل دارند(بروینسما، کوگل و کوگل، 2004). این دشواری به دلیل نقص آنها در دنبال کردن نگاه، شروع دشوار (این عمل) و حفظ توجه مشترک است(بروینسما، کوگل و کوگل، 2004). نوزادان ناشنوا می توانند در توجه اشتراکی مشابه شیرخواران سالم شرکت کنند؛ با این حال، زمان صرف شده برای شرکت در توجه اشترکی در نوزادان ناشنوای والدین سالم اغلب کاهش می یابد(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت[3]، 2009). والدین سالم نوزادان ناشنوا اغلب کمتر احتمال دارد اقدامات، شروع و ارتباطی فرزند ناشنوای خود را پاسخ و یا گسترش دهند(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت، 2009). نوزادان ناشنوای والدین ناشنوا زمان صرف شده کمتری در توجه اشتراکی نشان نمی دهد(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت، 2009). دریافت شنیداری در توجه اشتراکی حیاتی نیست اما برای ارتباط و درک که مشابه توجه اشتراکی است حیاتی هستند(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت، 2009). علاوه بر این مادرانی که نمی توانند در ایجاد توجه اشتراکی منظم با کودکان خود به موفقیت برسند، نمره فرزندان آنها در مقیاس های شایستگی اجتماعی پایین تر است(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت، 2009). قضاوت در مورد کمبود شایستگی اجتماعی می تواند در اوایل 18 ماهگی شروع شود(نواکوسکی، تسکر و اسچمیدت، 2009). در نوزادان نابینا، توجه اشترکی با استفاده از دریافت شنیداری یا احساس کردن دست افراد دیگر بر روی یک شیی ایجاد شود که ممکن است در مقایسه با نوزادان سالم تاخیر داشته باشد(بیگلو[4]، 2003).

[1] Bhat, Galloway & Landa

[2] Bruinsma, Koegel & Koegel

[3] Nowakowski, Tasker & Schmidt

[4] Bigelow

روشهای بهبود توجه اشتراکی

یکی از بهترین روش ها برای کمک به کودکان بویژه کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم بهبود مهارت های توجه اشتراکی است تا یک مدل گفتاری( زبانی) خوب شکل بگیرد. بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم دوست دارند تا در فعالیت های روزانه بیشتر موفقیت به دست بیاورند مثل مسواک زدن و غذا خوردن. به یاد داشته باشید که تمرین مهارت های توجه اشتراکی در محیط کودک می تواند به وی کمک کند تا ارتباطات و موفقیت های اجتماعی در منزل، مدرسه و جامعه بدست بیاورد • از اشاراتی مثل نشان دادن اشیا، همراه با تغییر نگاه چشم می توان استفاده کرد. • از آموزش دست روی دست ( گرفتن دست کودک و کمک به وی تا به اشیایی اشاره کند) می توان استفاده کرد. • راه دیگر برای بهبود توجه اشتراکی دنبال کردن اهداف و منظور کودک است. • استفاده از روشهای ساخت دار که مخصوص افزایش توجه اشتراکی توسعه یافته اند که شامل "راهنمای درمان توجه اشتراکی و بازی های نمادین " (کاساری و همکاران، 2006)، آموزش توجه اشتراکی برای کودکان مبتلا به اوتیسم با استفاده از روش های اصلاح رفتار (والن و شریابمن ، 2003). 2- مداخله زود هنگام بازی (شر ، 2009).

منابع

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.