جنبش پاولیکیان
جنبش پاولیکیان یا پولیسیانها (به ارمنی Պավլիկյան շարժում - به انگلیسی Paulicianism)، جنبش گسترده دهقانی بود که از سده هفتم تا سده نهم میلادی به علت نابرابریهای اجتماعی و حقوقی، بی عدالتیها و ستمهای گسترده پا گرفت و ادامه یافت.
جنبشهای دهقانی در ارمنستان
از سدههای چهارم و پنجم میلادی فئودالها و اسقفها و سران کلیساها بخش گستردهای از خاک ارمنستان را به تیول (واگذاری زمین و ملک به کسی از طرف پادشاه که آن شخص از طریق مالیات آن ملک برای خود درآمدی فراهم میآورد)، خود بدل کرده بودند. مرغوبترین و حاصلخیزترین اراضی و مزارع کشور در اختیار بیش از پنجاه طایفه ناخاراری و کلیساها قرار داشت. وضع دهقانان آزاد و وابسته به زمین بی شباهت به وضع بردگان اعصار گذشته نبود. انواع مالیاتها که به بیش از ۳۰ نوع مالیات میرسید، روزگار را بر دهقانان و زخمتکشان ارمنی تلخ کرده بود. همین بی عدالتیها و ستمها بود که از سده هفتم تا یازدهم میلادی مایه چندین جنبش پرقدرت دهقانی شد که در میان آنها جنبشهای دهقانی موسوم به جنبش پاولیکیان و جنبش تندراکیان از اهمیت ویژهای در تاریخ ارمنستان برخوردار است.
پیش زمینه
این جنبش به مانند اکثر جنبشهای صدههای میانه دارای ظاهر ارتداد مذهبی بود. پاولیکیانها معتقد بودند که همه افراد جامعه باید دارای حقوق برابر باشند؛ لذا قاطعانه حاکمیت فئودالی را نفی میکردند و بر ضد کلیسا و حقوق و مراسم آن اعتراض میکردند. ایدئولوژی این جنبش مستقیماً علیه فئودالیسم تبلیغ میکرد. بدنه جنبش را قشرهای گوناگون روستائیان و زحمتکشان چپاول شده شهری تشکیل میدادند. روحانیون ناراضی و اشراف ورشکسته نیز در جنبش سهم بسزایی داشتند. در جنبش پاولیکیان علاوه بر ارمنیان، یونانیها، آشوریها و عربها و افراد دارای ملیتهای دیگر نیز مشارکت داشتند.
پاولیکیان برای اشاعه عقاید و افکار خود مبلغینی داشتند که از روستایی به روستای دیگر و از یک آبادی به آبادی دیگر میرفتند و اصول و مبانی جنبش را به زبانی ساده برای مردم تشریح میکردند. این جنبش بویژه در اواخر سده هفتم و اوائل سده هشتم میلادی در ارمنستان شرقی اوج بیشتری گرفت.
عقاید پاولیکیانها
از میان برداشتن نابرابری اقتصادی، اجتماعی و تأمین برابر حقوقی اقتصادی، بهطور یکسان برای همه افراد جامعه اعم از زن و مرد، تقسیم منابع مادی جامعه بهطور عادلانه و یکسان میان مردم و لزوم برخورداری برابر از مواهب اقتصادی، اجتماعی از جمله نظرات پاولیکیانها بود. آنها همچنین برای اعضای خود جوامع برابر حقوق موعظه میکردند و معتقد بودند که همه مردم مخلوق خدا هستند و در خلقت برابر آفریده شدهاند و نباید میان آنها نابرابری وجود داشته باشد. پاولیکیانها خواهان برابر حقوقی زن و مرد بودند و ازدواج براساس قید و بندهای مادی و اقتصادی را نفی میکردند و طلب ازدواج آزادانه مبتنی بر عشق و علاقه طرفین بودند.
پایان جنبش
اسقف اعظم کلیسای ارمنی هوهانس اودزنه تسی با جلب حمایت خلیفه عرب و امیر ارمنیه دست به مبارزه دهشتناکی علیه پاولیکیانها زد. کلیسا در مجمع خود در سال ۷۱۹ میلادی[1] در دوین (شهر باستانی) قطعنامه مبارزه با پاولیکیانها را تصویب کرد که در آن از جمله آمده بود:
«بر مؤمنان قدغن میشود که به پاولیکیان این فرزندان شیطان پناه دهند و با آنها تماس حاصل کنند.»
برای کسانی که از این امر سرپیچی میکردند اشد مجازات اعمال میشد. در نتیجه پاولیکیان پس از تحمل رنجها و صدمات بسیار و با توجه به محدودیتهای شدید، از بخش شرقی ارمنستان به بخش غربی ارمنستان تغییر مکان دادند.
جنبش پاولیکیان در ارمنستان غربی طولانیتر و نیرومندتر بود و بارها بدل به جنگ رهایی بخش اجتماعی بر ضد فئودالها و سپاهیان بیزانس گردید. جنبش در سده نهم میلادی اعتلای بیش از بیش یافت و جوامع پاولیکیانی در نواحی کرانههای میانی رود فرات، سرزمینهای وسیعی را در مرزهای بیزانس و خلفای عرب بخود اختصاص دادند. در دهههای ۵۰ و ۷۰ سده نهم سپاهیان مسلح پاولیکیان دست به جنگهای آزادیخواهانه برضد قوای نظامی بیزانس زدند. گرچه سرانجام باسیلیوس یکم جنبش پاولیکیان را در ارمنستان غربی و دیگر نواحی امپراتوری، در خون خفه کرد، اما در سده دهم میلادی پاولیکیانهای مهاجرت کرده به تراکیه، فعالیت خود را ادامه دادند و ایدئولوژی آنها پس از آن در سرزمین بالکان و برخی کشورهای اروپایی اشاعه پیدا کرد.
جستارهای وابسته
منابع
- تاریخ ارمنستان، از دوران ماقبل تاریخ تا سده هجدهم، جلد اول، (صفحه:۲۰۹ تا ۲۱۸)، ترجمه آ. گرمانیک، تهران ۱۳۶۰
- احمد نوریزاده. تاریخ و فرهنگ ارمنستان. تهران: چشمه، ۱۳۷۶