جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران
جنگ کومه‌له و حزب دموکرات کردستان ایران یا جنگ داخلی کردستان ایران، به درگیری های نظامی گفته می‌شود که از سال ۱۳۶۳ و با حمله حزب دموکرات کردستان ایران به نیروهای حزب کومله در هورامان آغاز شد و با آتش‌بس یکجانبه از طرف کومله در ۱۳۶۷ پایان یافت. در طول همین جنگ بود که حزب دموکرات کردستان ایران متحمل انشعاب شد و جریاناتی چون «کنگره هشتم» و «حزب دموکرات کردستان ایران - رهبری انقلابی» پدید آمدند.
| جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران جنگ داخلی کردستان ایران | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از شورش ۱۳۵۷ کردها در ایران | |||||||
| |||||||
| جنگندگان | |||||||
 حزب دموکرات کردستان ایران |
 کومله سازمان کردستان حزب کمونیست ایران | ||||||
| فرماندهان | |||||||
| عبدالرحمن قاسملو مصطفی هجری |
ابراهیم علیزاده منصور حکمت عبدالله مهتدی | ||||||
| تلفات | |||||||
| نامشخص | نامشخص | ||||||
زمینۀ درگیری
درگیری نظامی همواره بین احزاب فعال در کردستان ایران، به ویژه دو حزب کومه‌له و دمکرات در جریان بوده‌است و به ویژه حزب کومله نیروهای دموکرات را «دشمن طبقاتی» خود می‌دانست،[2] اما از شهریور ۱۳۶۳ کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران رسماً جنگ سراسری علیه حزب کومه‌له را اعلام کرد.[3] سه ماه بعد در ۲۵ آبان ماه ۱۳۶۳ نیروهای حزب دمکرات به نیروهای نظامی حزب کومه‌له در هورامان حمله کرده و عده‌ای را به قتل رساندند.[3] این روز را می‌توان تاریخ رسمی آغاز جنگ دانست.
در ابتدا کومه‌له تنها سعی بر مجازات عاملان مستقیم حادثهٔ هورامان داشت، اما پس از مدتی درگیری، سرانجام حزب کومه‌له نیز در ششم بهمن ۱۳۶۳ به مقر و نیروهای حزب دمکرات کردستان ایران حملهٔ نظامی کرد.[3]
موضع حزب کومله
در بین رهبری کومه‌له بر سر ادامه یا عدم ادامۀ این جنگ بحث‌های زیادی وجود داشت. کمیتۀ مرکزی وقت کومه‌له با انتشار سندی در آن هنگام جنگ را بر سر «هژمونی در کردستان»، «هژمونی بر جنبش انقلابی خلق کرد» و «رهبری در جنبش کردستان» ارزیابی کرد.[4] عبدالله مهتدی و جناح او از فرموله کنندگان و اصلی‌ترین مدافعان این سند بودند. این در حالی بود که منصور حکمت و جناح او در درون حزب، این تببین را «ناسیونالیستی» دانست و آن را «راست روی سیاسی و چپ روی نظامی» نامید. او عقیده داشت که جنگ باید فرعی شود و تنها باید حزب دموکرات را کنترل کرد.[3]
موضع حزب دموکرات
در درون حزب دموکرات کردستان ایران نیز در رابطه با ادامۀ جنگ اختلاف و درگیری به وجود آمد. در نتیجۀ‌این اختلافات یک انشعاب موقت در حزب دموکرات کردستان ایران صورت گرفت که منجر به تشکیل جریاناتی چون «حزب دموکرات کردستان ایران - رهبری انقلابی» و «کنگره هشتم» شد. جناح «رهبری انقلابی» به سهم خود جنگ با کومه‌له را پایان داد.
آتش‌بس یک‌جانبۀ کومله
پس از انشعاب در حزب دموکرات کردستان ایران و اعلام آتش‌بس از طرف جریان «رهبری انقلابی» در حزب دموکرات، جناح منصور حکمت پیشنهاد آتش‌بس یک طرفه از جانب کومه‌له را مطرح کرد. او این پیشنهاد را در جلسات کمیته مرکزی کومه‌له و پیش از کنگرۀ ششم این سازمان مطرح کرد. این طرح با مخالف بعضی و از جمله عبدالله مهتدی روبرو شد. آن‌ها آتش‌بس را زود می‌دانستند و خواستار اعلام آتش‌بس تنها به جناح منشعب از حزب دموکرات یعنی جناح «رهبری انقلابی» بودند.[3]
پس از بحث‌های بسیار، پیشنهاد منصور حکمت با رأی ممتنع عبدالله مهتدی، جواد مشکی و صلاح مازوجی و استقبال از طرف ابراهیم علیزاده (از مهم‌ترین رهبران وقت و دبیر کل کنونی کومله) روبه‌رو شد. نهایتاً در اردیبهشت ۱۳۶۷ کومه‌له بعد از چندین سال جنگ و خونریزی با اعلام آتش‌بس یکجانبه به این جنگ خاتمه داد.[5]
در ۳ اردیبهشت ۱۳۶۷ اطلاعیۀ مصوب کمیته مرکزی کومه‌له که توسط منصور حکمت نوشته شده‌بود، با عنوان «اطلاعیۀ کمیته مرکزی کومه‌له دربارهٔ موقعیت کنونی حزب دمکرات و ختم درگیری جنگ داخلی در کردستان» خطاب به مردم و کارگران کردستان انتشار یافت. در این اطلاعیه آمده است:
«سیاست ما مبنی بر اعلام یک جانبۀ آتش‌بس بر مبنای مسئولیت کومه‌له در قبال جنبش انقلابی مردم کردستان و در نظر گرفتن مصالح مبارزۀ سراسری علیه جمهوری اسلامی اتخاذ گردیده‌است.»[5]
نتایج جنگ
ابن جنگ نزدیک به ۴ سال به طول انجامید و طی آن اتفاقات مهمی افتاد. در حزب دموکرات کردستان ایران یک انشعاب موقت شکل گرفت و جریاناتی چون «حزب دموکرات کردستان ایران - رهبری انقلابی» و «کنگره هشتم» تشکیل شدند که جناح «رهبری انقلابی» به سهم خود جنگ با کومه‌له را پایان داد. علاوه بر این در این جنگ افراد زیاد نظامی و غیرنظامی کشته شده‌اند که آمار دقیقی از آن در دست نیست.
منابع
- انتصار، نادر. ۱۳۹۰. سیاست کردها در خاورمیانه، ترجمۀ عرفان قانعی‌فرد، تهران: علم، چاپ اول: ۱۳۹۰؛ ص ۹۳.
- فان بروئینسن، مارتین، ۲۰۱۶سازمان‌های کُردی عمده در ایران، در پروژۀ اطلاعات و پژوهش خاورمیانه، زمیتان ۲۰۱۶؛ ص ۱۴۱.
- حسین‌زاده، رحمان و فرزاد، ایرج. توضیحاتی بر اسنادی مهم، در نشریۀ ایسکرا، ارگان کمیتۀ کردستان حزب کمونیست کارگری ایران، شمارۀ ویژه، ۸ اسفند ۱۳۸۲ (۲۷ فوریۀ ۲۰۰۴)؛ ص ۲.
- سندی از کميتۀ مرکزى کومه‌له: جمع‌بندى از بحث ارزيابى ۵ ماه جنگ ما و حزب دمکرات، در نشریۀ ایسکرا، ارگان کمیتۀ کردستان حزب کمونیست کارگری ایران، شمارۀ ویژه، ۸ اسفند ۱۳۸۲ (۲۷ فوریۀ ۲۰۰۴)؛ ص ۱۱.
- حکمت، منصور. اطلاعيۀ کميته مرکزى کومه‌له دربارۀ موقعيت کنونى حزب دمکرات و ختم درگيرى جنگ داخلى در کردستان، در نشریۀ ایسکرا، ارگان کمیتۀ کردستان حزب کمونیست کارگری ایران، شمارۀ ویژه، ۸ اسفند ۱۳۸۲ (۲۷ فوریۀ ۲۰۰۴)؛ ص ۱۱-۱۰.
مطالعۀ بیشتر
- کتاب «بحران خلیج و رویدادهای کردستان عراق»، چاپ دوم: مجموعه یک جلدی، دسامبر ۱۹۹۳.
- نشریه «کمونیست»، شماره ۴۱، تیرماه ۱۳۶۷.