حسن مصطفوی
میرزا حَسَن مُصْطَفوی مشهور به علامه مصطفوی (۱۳۳۴-۱۴۲۶ق) از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی و حجّت کوه کمره‌ای و شیخ محمّدحسین اصفهانی و مفسر و فقیه شیعی قرن پانزدهم قمری و مسلط به چهار زبان ترکی، عربی، فرانسوی و عبری که بیش از ۷۰ جلد کتاب تألیف کرده است. مجموعه ۱۴ جلدی التحقیق فی کلمات القرآن الکریم و تفسیر روشن از آثار اوست. مزار او در باغ بهشت قم قرار دارد.
حسن مصطفوی علامه مصطفوی
اطلاعات فردی
لقب: علامه مصطفوی
تاریخ تولد: ۴ شعبان سال ۱۳۳۴ق
زادگاه: تبریز
تاریخ وفات: ۱۹ جمادی‌الاول ۱۴۲۶ق
محل دفن: قم، قبرستان باغ بهشت
شهر وفات:تهران
زندگی
ولادت و نسب
میرزا حسن مصطفوی در ۴ شعبان سال ۱۳۳۴ق مطابق با سال ۱۲۹۷ش در شهر تبریز به دنیا آمد.[۱] او دورانِ کودکی را در شهر تبریز در محضرِ پدرش آقا شیخ عبدالرّحیم زندگی کرد. شیخ عبدالرّحیم فرزند شیخ مصطفی از دانشمندانِ شهر و مشهور به زهد و تقوی بوده است. نقل می‌کنند که او دارای روحیه‌ای بسیار لطیف و صاف و با اینکه از نظر علمی صاحبِ رأی بود ولی همیشه در سکوت و تواضع کامل به مردم خدمت می‌کرده و چون از نظر مالی در شرایط بسیار خوبی بوده، کمک‌های زیادی هم به آشنایان داشته است. مادرش فاطمه و مادر بزرگش از سلسله ساداتِ تبریز بوده است.[۲] مصطفوی در ۱۹ جمادی‌الاول ۱۴۲۶ق مطابق با ۵ تیر ماه ١٣٨٤ش در تهران وفات یافت. مزارش در قبرستان باغ بهشت در قم واقع است.[۳]
تحصیلات علوم دینی و کلاسیک
مصطفوی دوران دبستان و دبیرستان را در شهر تبریز ایران گذراند و در ضمن دروس مدرسه و اخذ دیپلم، شروع به دروس ادبیات عربی و علوم اسلامی نمود که در پانزده سالگی تا پایان کتاب رسائل و مکاسب را به پایان رسانیده و سپس در دانشکده الهیات تبریز (معقول و منقول) موفق به اخذ لیسانس و سپس دکترای الهیات گردید. وی از شانزده سالگی تا بیست و سه سالگی را در قم و از بیست و سه سالگی تا بیست و پنج سالگی را در نجف اشرف به تحصیلات علوم دینی و اسلامی مشغول گشت و سپس مجدداً به قم مراجعت و به مدت یکسال به تدریس تفسیر قرآن و علوم مرسومه مبادرت فرمود و در بیست و شش سالگی به تهران عزیمت و در همان سال ازدواج نمود.[۴]
اساتید
وی در تبریز از اساتیدِی چون شیخ علی‌اکبر اهری و عمو زین‌الدّینی و در قم از حجّت کوه کمره‌ای در فقه و اصول و در نجف از سید ابوالحسن اصفهانی در فقه و از میرزا حسین نائینی در اصول و از شیخ محمّدحسین اصفهانی هم در فقه و اصول، استفاده نمود.[۵]
مقام علمی و تسلط او به چهار زبان مصطفوی ضمن کسب دارای دکترای الهیات، در بیست و شش سالگی به درجه اجتهاد رسید. اجتهاد او را مراجع و عالمان دینی آن زمان نظیر سید ابوالحسن اصفهانی گواهی کردند. او به چهار زبان تسلط کامل پیدا کرد: ترکی، عربی، فرانسوی، عبری.[۶]
وقتی او در تهران اقامت نمود برخی، به‌ویژه آیت الله بروجردی از او تقاضا نمود که جهت تدریس به قم مراجعت کند، ولی نپذیرفت. وی زندگی‌اش را از درآمد تألیف و نشر کتاب‌ها و نوشته‌هایی که تألیف داشته، می‌گذراند. اکثر علما و دانشمندان و اساتید دانشگاه وقتی متوجّه میشوند که چنین شخصیتی در شهر تهران سکونت دارد و روزانه دو ساعت یعنی ده تا دوازده صبح در محل دفتر انتشارات تشریف می‌آورد، در آنجا حاضر گردیده و از ایشان استفاده‌های علمی و معنوی می‌نمودند.[۷]
تألیفات
علامه مصطفوی دارای تألیفات و نوشته‌هایی بیش از هفتاد جلد کتاب است. اولین کتاب تألیفی او به‌نام رهنمای گمشدگان در ۲۴ سالگی بوده که کتابی عرفانی در سیر و سلوک است. نوشته‌های ایشان در زمینه‌های مختلف علوم الهی است:
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم
تحقیق در واژه‌ها و لغات قرآن با نام التحقیق فی کلمات القرآن الکریم نوعی تفسیر ضمنی و محتوایی را در بر دارد. این کتاب یکی از بزرگترین فرهنگ‌های قرآنی است که در ۱۴ جلد به چاپ رسیده است.
تفسیر روشن، تفسیر قرآن و کلمات خداوند بطوری که تمامی کلمات خداوند، منظور و معنای واقعی و حقیقی‌ایش مشخص و روشن شده و تمامی احتمالات و معانی و تفاسیرِ سست، مردود شناخته شده است.
تاریخ اسلام.
تحقیق راجع به زندگانی و فرمایشات و سیره و روش امامان معصوم(ع).
تحقیق راجع به دیگر ادیان الهی.
علم کلام.
علم رجال.
علم اخلاق.
عرفان و سیر و سلوک.
حقایق و معارف الهی.[۸]
زندگی نامه، برگرفته از سایت ویکی شیعه
دوستان معنوی
ایشان فردی بود که وقتی از کرامت کسی می شنید به شنیدن اکتفا نمی کرد واز نزدیک مشاهده می کرد و با خیلی از عرفا چند ماه همنشین شد و زندگی کرد مثلا با مرحم شیخ حسنعلی نخودکی مدت شش ماه زندگی کرد تا بفهمد دلیل کرامات او چیست از دوستانِ معنویِ ایشان در آن زمان، یعنی از سنّ بیست تا حدود سی سالگی بدین شرح مختصر می‌توان نام بُرد:
- انسان کامل و عارف بزرگ حاج ملا آقاجان زنجانی ؛ که ایشان در شهر زنجان ایران زندگی می‌کرده و از نظر معنوی بسیار شخصیّت قوی و بزرگی بوده‌است.
- استاد و عارف فرزانه شهید آیت الله محمد علی لطفیان سرگزی
- استاد و عارف فرزانه حاج میرزا جواد آقا انصاری همدانی؛ که خود از علاقه مندان حاج ملّا آقاجان زنجانی هم بوده و در شهر همدان ایران زندگی می‌نموده و شخصیّت والامقامی بوده‌است.
- جناب حاجی محبوب؛ که ایشان اصلیّتش از آفریقا ولی ساکن شهر تهران بوده و کاملاً ناشناخته و مُرتاض بوده‌است.
- جناب آقا شیخ نورالدّین خراسانی؛ که ایشان هم ناشناخته و مُرتاض بوده و ضمناً در علوم غریبه هم استاد و در شهر مشهد ایران ساکن بوده‌است.
هر یک از این بزرگان دارای فضائل و کراماتِ خاص و انسان‌های والا مقام و معنوی و خارق‌العاده ای بوده‌اند؛ و این عالی مقام‌ها اگرچه از نظر سِنّی به مراتب بزرگتر از حضرت علّامه بوده‌اند ولی با احترام و ادب خاصی با ایشان ملاقات یا تماس داشته‌اند، به عنوان مثال در نامه‌ای از جناب حاج ملا آقاجان به حضرت علّامه که در آن زمان علّامه حدود سی سال داشته‌اند خطاب کرده و با این جمله شروع کرده‌است که «فدایت شوم».
مطمئناً و بر اساس شواهد و قرائن استادان معنوی علّامه مصطفوی فقط و بطور مستقیم امامان معصوم (ع) بوده‌اند و لاغیر. بدون تردید او ارتباط مستقیم معنوی با پیامبر اسلام (ص) و اولادش ائمّه اطهار (ع) داشته و همچنین کاملاً مرتبط با عالم غیب و شهود بوده‌است که این معنی کاملاً از نوشته‌های او قابل درک می‌باشد. افکار و ادراک نورانی و عمیق و حقیقی او، بدون این نوع ارتباط امکان ندارد.
درگذشت
علّامه مصطفوی در تاریخ نوزدهم جمادی الاول ۱۴۲۶ هجری قمری مطابق با پنجم تیر ماه ۱۳۸۴ شمسی در ساعت ۱۴:۳۰ درگذشت.
آثار
پژوهش‌های قرآنی ذیل در آثار او جایگاه ویژه‌ای دارد:
- التحقیق فی کلمات القرآن در ۱۴ جلد به عربی، این اثر از ریشه‌های کلمات قرآنی و تطبیق آن‌ها با موارد و کاربرد آن‌ها بحث و گفتگو می‌نماید که حاصل ۱۰ سال تحقیق و تفحص مؤلف و کتاب برگزیده سال ۱۳۶۲ ش است.
- تفسیر روشن به زبان فارسی
- تصحیح و تذییل متشابهات القرآن.
- اشعه نور، ترجمه و شرح بر کتاب تفسیر آیه نور حاج شیخ هادی تهرانی.
- خود آموز قرآن مجید.
- سی و دو مجلس در تفسیر سوره حشر، پیرامون معاد و روز جزا ۲ جلد.