حیازت مباحات
حیازت مباحات اصطلاحی فقهی حقوقی است که یک باب از اسباب تملک را در قانون مدنی و کتب فقهی به خود اختصاص داده‌است. قاعده حیازت مباحات (مَنْ حازَ مَلِکَ: کسی که حیازت کند، مالک می‌شود) قاعده فقهی استنباط شده از قرآن، روایات و بنای عقلا است.[1]
تعریف
قانون مدنی ایران، حیازت مباحات را اینگونه تعریف می‌کند:[2]
حیازت
ماده ۱۴۶: مقصود از حیازت تصرف و وضع ید است یا مهیا کردن وسایل تصرف و استیلا.
ماده ۱۴۷: هر کس مال مباحی را با رعایت قوانین مربوطه به آن حیازت کند مالک آن می‌شود.
مباحات
ماده ۲۷: اموالی که ملک اشخاص نمی‌باشد و افراد مردم می‌توانند آنها را مطابق مقررات مندرجه در این قانون و قوانین مخصوصه مربوطه به هریک از اقسام مختلفه آنها تملک کرده یا از آنها استفاده کنند مباحات نامیده می‌شود مثل اراضی موات یعنی زمینهایی که معطل افتاده و آبادی و کشت وزرع در آنها نباشد.
عناصر حیازت
محمدجعفر جعفری لنگرودی عناصر حیازت مباحات را اینگونه بیان می‌کند:
- وجود مال منقول مادی در خارج
- مال مذکور مالک نداشته باشد (چه در اصل مالک نداشته باشد مثل ماهی دریا و چه مالک داشته ولی وی از آن مال اعراض کرده باشد)
- ایجاد سلطه بر مال یا تهیه مقدمات تصرف
- قصد حیازت کردن (بنابر این اگر فقط قصد انجام دادن آن را داشته باشد، کافی نیست)[3]
انواع حیازت
حیازت مباحات با توجه به تناسب انواع آن مختلف است:
- حیازت اراضی موات: احیاء آن
- حیازت دفینه: کشف آن
- حیازت حیوانات وحشی: شکار آن
- حیازت آب رودخانه و ماهی: تصرف مادی در آنها[4]
شرایط حیازت‌کننده
سید مصطفی محقق داماد برای حیازت‌کننده سه شرط را ذکر می‌کند:
- اهلیت
- اصالت و مباشرت
- قصد[5]
منابع
- «قاعده حیازت». نشریه الکترونیکی حقوق. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۴.
- «مرکز پژوهشها - قانون مدنی». rc.majlis.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۴.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (۱۳۷۸). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. ۳. تهران: گنج دانش. ص. ۱۷۸۱.
- کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۳). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. ۱. تهران: میزان. ص. ۱۳۸.
- «قواعد فقه - محقق داماد، سید مصطفی - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۴.