خاندان قراگوزلو
خاندان قره گزلو (همچنین به شکل قره‌گزلو و قراگزلو هم ضبط شده است) از خانواده‌های ثروتمند و متنفذ ایران در طول دوران قاجار و پهلوی بودند.
خاندان قره گزلو در ایل قراگزلو ریشه دارد. محل اقامت آن‌ها همدان بود که در روستاهای اطراف آن املاک وسیعی را در اختیار داشتند. خاندان قره گزلو به دو تیره «حاجی‌لو» و «عاشقلو» تقسیم می‌شد که همواره با هم در رقابت بودند. قره گزلوها در اواخر دوران زندیه با آقامحمدخان قاجار متحد شدند و می‌توان گفت که حقی عظیم بر دولت قاجارها داشتند. تدوین تبارنامه این خاندان، به دلیل گم شدن بعضی انساب و فقدان اطلاعات تاریخی تا به حال به طور کامل محقق نشده و بسیاری از ارتباطات فامیلی، بخصوص در نسل‌های متقدم خانواده، در هاله ابهام قرار دارد. بنا به فرضیه جدیدی که از سوی رضا الوندی در کتاب قراگوزلوها و نقش آنان در تاریخ اجتماعی و سیاسی همدان مطرح شده است پیشینه تاریخی قراگوزلوها در همدان به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد.[1]
به نوشته باقر عاقلی در اواخر قرن سیزدهم قمری بیش از سه چهارم قراء و رقبات همدان در تصرف آنان بود و املاک نواحی معتبر و مشهوری چون درجزین، مهربان، کبودرآهنگ، خدابنده‌لو و ... به آنان تعلق داشت. برخی از بزرگان این طایفه مانند حاج بهاءالملک و حاج امیرنظام و ناصرالملک هریک مالک دویست تا سیصد پارچه آبادی بودند.[2]
در طول دو قرن یعنی از ابتدای حکومت قاجار تا پایان پهلوی، بیش از صد نفر از قره گزلوها در مشاغل نایب‌السلطنه، صدارت و رئیس‌الوزرایی، وزارت و والگیری و حکمرانی و سفارت، فرماندهی قشون و نمایندگی مجلس استوار بودند.[2] درباره حضور قراگوزلوها در سیاست عصر پهلوی، دکتر قاسم غنی در خاطرات خودش از دربار محمدرضا شاه می‌نویسد:«در دربار اخیر همه ناصرالملکی‌ها نفوذ داشته و این خانواده به طور کلی احساسات ایرانی ندارند.» در آن زمان حسین علاء وزیر دربار بود که داماد ناصرالملک قره گزلو به شمار می‌آمد.[3]
قره گزلوها با شاهان قاجار نیز وصلت کردند، از جمله فتحعلی شاه یکی از دختران خود به نام زبیده خانم را به ازدواج علی‌خان نصرت‌الملک قره گزلو درآورد، نگارالسلطنه و صفیه سلطان‌خانم دختران عباس میرزا به ترتیب با عبدالله‌خان صارم‌الدوله قراگزلو و محمود خان ناصرالملک ازدواج کردند و امیرافخم قره گزلو، قمرالسلطنه دختر مظفرالدین شاه را برای پسرش احتشام‌الدوله گرفت.[2]
سید اسماعیل سوادی (درگذشته ۱۳۶۱) به دستور امیرافخم شورینی نسب‌نامه‌ای از این خانواده تدوین کرد. پس از او پرویز اذکایی در سلسله مقالاتی در مجله آینده به معرفی خاندان قراگوزلو پرداخت. باقر عاقلی نیز فصلی از جلد اول کتاب «خاندان‌های حکومتگر» را به شرح حال و نسب‌نامه قره گزلوها اختصاص داده که از تحقیقات اذکایی برگرفته شده است. قره گزلو ها در ساوه ، تفرش، فراهان، قم و زنجان و اردبيل و تبريز و اروميه و كنگاور و كرمانشاه و كردستان و قزوين و شيراز و خوزستان نيز حضور و مالك بوده اند.
تبارنامه
| محمدحسین خان قراگوزلو (عاشقلو) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رستم‌خان قراگوزلو | نبی‌خان قراگوزلو | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زبیده خانم | علی‌خان نصرت‌الملک | محمود خان ناصرالملک | نگارالسلطنه | عبدالله‌خان صارم‌الدوله قراگزلو | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حسین خان حسام‌الملک | همسر اول | احمدخان سرتیپ | نگارالسلطنه دوم | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زین‌العابدین خان امیرافخم | ابوالقاسم ناصرالملک | مهدی خان قراگوزلو | عبدالعلی خان قراگوزلو | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| غلامرضا خان احتشام‌الدوله | غلامعلی خان حسام‌الملک | علی‌نقی قراگوزلو | ابراهیم قراگوزلو | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نصرت‌الله قراگوزلو | غلامحسین پرژاد قراگوزلو | مجید بختیار | لیلی قراگوزلو | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پانویس
- رضا الوندی (1397)، قراگوزلوها و نقش آنان در تاریخ اجتماعی و سیاسی همدان، تهران، نگارستان اندیشه. رضا الوندی (1398)، واکاوی خاستگاه و تبار تاریخی قراگوزلوها با تاکید بر دوره سلجوقیان، دوفصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، شماره 20. کاراکتر line feed character در
|عنوان=در موقعیت 98 (کمک) - عاقلی، باقر. خاندان‌های حکومتگر در ایران، قاجار و پهلوی. نشر علم: ۱۳۸۱. ص۴۷۱.
- شعبانی، علی. هزار فامیل. تهران: ابن سینا، بی‌تا. ص۱۴۷.
منابع
- اذکایی، پرویز. تحقیقات ایرانی: قره گزلوهای همدان (مقدمه). مجله آینده، سال سیزدهم، شماره ۴ و ۵ (تیر و مرداد ۱۳۶۶): صص۲۲۸-۲۴۶
- اذکایی، پرویز. قراگوزلوهای همدان، بهره اول: خاندان ناصرالملک بهاری. مجله آینده، سال سیزدهم، شماره ۸ تا ۱۲ (آبان تا اسفند ۱۳۶۶): صص۵۶۸-۵۸۳
- اذکایی، پرویز. قره گزلوهای همدان، بهره دوم: خاندان امیرافخم شورینی. مجله آینده، سال چهاردهم، شماره ۶ تا ۸ (شهریور تا آبان ۱۳۶۷): صص۲۶۵-۲۷۸
- اذکایی، پرویز. قراگوزلوهای همدان، بهره سوم: خاندان بهاءالملک آبشینی و بهره چهارم: خاندان امیرنظام لتگاهی. مجله آینده، سال چهاردهم، شماره ۹ تا ۱۲ (آذر تا اسفند ۱۳۶۷): صص۶۰۰-۶۱۷