ز من نگارم
«ز من نگارم» نام تصنیفی است با شعر محمدتقی بهار (۱۲۶۵–۱۳۳۰ ه.خ) و آهنگی از درویش‌خان (۱۲۵۱–۱۳۰۵ ه.خ) در دستگاه ماهور. این تصنیف با مضمونی عاشقانه آغاز می‌شود اما در ادامه محتوای سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کند. این تصنیف اولین بار توسط حسین طاهرزاده در گراند هتل اجرا شد و بعداً قمر الملوک وزیری نیز آن را اجرا کرد. از این تصنیف اجراهای متعدد دیگری نیز وجود دارد که اجرای علیرضا افتخاری در آلبوم سرمستان و اجرای محمدرضا شجریان در آلبوم آهنگ وفا از آن‌جمله‌اند.
درون‌مایه
این تصنیف با مضمونی عاشقانه شروع می‌شود، اما در ادامه درون‌مایهٔ سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کند و شاعر در آن با اشاره به وضع سیاه جامعهٔ ایران در اواخر قاجاریه، راه حل را در استقامت و انتظام مردم می‌یابد.
شعر
شعر این تصنیف در قالب یک غزل سروده شده و دارای وزن عروضی است، اگر چه در زمان اجرا گاهی واژه‌هایی همچون «حبیبم» و «عزیز من آی» نیز لابه‌لای شعر اضافه خوانده می‌شود.[1] متن ترانهٔ این تصنیف به این قرار است:[2]
| ز من نگارم خبرم ندارد | به حال زارم نظر ندارد | |
| خبر ندارم من از دل خود | دل من از من خبر ندارد | |
| کجا رود دل که دلبرش نیست | کجا پرد مرغ که پر ندارد | |
| امان از این عشق، فغان از این عشق | که غیر خونِ جگر ندارد | |
| همه سیاهی، همه تباهی | مگر شب ما سحر ندارد | |
| بهارِ مُضطَر، منال دیگر | که آه و زاری اثر ندارد | |
| جز انتظام و جز استقامت | وطن علاجی دگر ندارد | |
| ز هر دو سر بر سرش بکوبند | کسی که تیغِ دو سر ندارد |
اجراها
موسیقی این تصنیف را درویش‌خان در دستگاه ماهور ساخته‌است.[3][4] این تصنیف اولین بار توسط حسین طاهرزاده در گراند هتل اجرا شد و بعداً قمر الملوک وزیری نیز آن را اجرا کرد.[5]
اجراهای متعدد دیگری از این تصنیف وجود دارد که برخی از آنها از این قرار هستند:
- علیرضا افتخاری در آلبوم سرمستان (۱۳۷۳) این تصنیف را خوانده‌است.[6]
- محمدرضا شجریان این تصنیف را در آلبوم‌های گلبانگ شجریان ۱ (۱۳۵۶) و آهنگ وفا (۱۳۷۸) اجرا کرده‌است. وی این تصنیف را از عبدالله دوامی فراگرفته بود.[7]
- در آلبوم به یاد درویش‌خان (۱۳۷۲) از محمدرضا لطفی این تصنیف با آواز نصرالله ناصح‌پور اجرا شده‌است.[8]
- در مجموعه‌ای از اسناد مرتبط با خیمه‌شب‌بازی که احمدرضا احمدی در اختیار فصلنامهٔ تئاتر گذاشته بود و خود، کپی کتابی هستند که در ۱۳۰۷ ه.خ منتشر شده، به اجرای این تصنیف در ابتدای یکی از نمایش‌های خیمه‌شب‌بازی اشاره شده‌است.[9]
- مهران مدیری از این تصنیف در موسیقی عنوان‌بندی گنج مظفر استفاده کرده‌است.
پانویس
- فیروزیان، سبک‌شناسی ترانه‌های حسین منزوی، ۱۳۳.
- حامد، ملک الشعرا بهار، ۳۹.
- حامد، ملک الشعرا بهار، ۳۹.
- جعفرزاده، تجدد و تجددطلبی در موسیقی ایران، ۳۲۷.
- مجیدی، تاریخچه تصنیف «ز من نگارم خبر ندارد».
- نوایاب. «آلبوم سرمستان».
- مجیدی، تاریخچه تصنیف «ز من نگارم خبر ندارد».
- افتخاری، آشنایی با نوارهای تازه موسیقی، ۳۶۷.
- دو سند از خیمه‌شب‌بازی، ۱۳۵.
منابع
- افتخاری، رابعه (۱۳۶۹). «آشنایی با نوارهای تازه موسیقی». کلک (۱۱ و ۱۲): ۳۶۷–۳۶۹. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
- جعفرزاده، خسرو (۱۳۷۳). «تجدد و تجددطلبی در موسیقی ایرانی». ایران‌نامه (۴۶): ۳۱۹–۳۴۲. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
- حامد، حامد خان (۱۳۴۷). «ملک الشعرا بهار». هلال (۷۹): ۳۷–۳۹. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
- فیروزیان، مهدی (۱۳۸۹). «سبک‌شناسی ترانه‌های حسین منزوی». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) (۸): ۱۳۱–۱۴۸. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
- «دو سند از خیمه‌شب‌بازی». تئاتر (۲۹ و ۳۰): ۱۰۵–۱۵۶. ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۹ – به واسطهٔ نورمگز.
- مجیدی، علیرضا (۱۵ تیر ۱۳۹۸). «تاریخچه تصنیف «ز من نگارم خبر ندارد»». وبلاگ یک پزشک. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۲۱.