قره‌قل (گوسفند)
قره‌قل، یک نژاد گوسفندی که داری پوست مرغوب و به‌شکل حلقه حلقه می‌باشد. گوسفند قره‌قل در هوای خشک و دشت‌های کم‌آب زندگی میکند یعنی در شرایط گرمای ۴۵ درجه در تابستان و منفی۳۰ درجه در زمستان مقاومت دارد. از سال ۱۴۰۰ قبل از میلاد به این سو این حیوان شناخته شده است. در زبان ترکی «قره» به معنای سیاه و «قل» به معنای مو و کرک است. در ولایت سرخان دریای ازبکستان شهری به نام قره‌قل وجود دارد که خاستگاه این نژاد می باشد. بعدها نیز به سایر کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و ایران کشانیده شده‌است. گسترش اکوزیست این حیوان به همین مناطق محدوداست. پرورش قره قل در کشور آفریقائی نامیبیا نیز صورت می‌گیرد.
پشم
از پشم این حیوان کلاه پوستین، پوستینچه و بالاپوش ساخته می‌شود. این پوست پس از پسته، بزرگترین منبع درآمد افغانستان است که عمده خریداران آن انگلیس، دانمارک، فنلاند و چین هستند. از پوست قره قل به ۶ طریق کلاه ساخته می‌شود؛ که هرکدام نماینده فرهنگ خاستگاه خود هستند.
- آستراخانی: در روسیه، آذربایجان ایران و ترکیه به‌شکل مدور قاق و بلند ساخته می‌شود؛ که قات نمی‌شود. از این کلاه قطعات نظامی نیز استفاده می‌نمود. روس‌ها این کلاه را «کره‌کل پهپاخ» می‌نامند.
- کلاه تقری: در شمال افغانستان و تمام کشورهای آسیای میانه در بین اقوام ترکمن، ازبک، هزاره و تاجیک معمول است. این کلاه به شکل گرد قدکوتاه ساخته می‌شود؛ که به نام کلاه بزکشی نیز از آن یاد می‌شود.
- کلاه قره‌قل: زیاده در افغانستان مروج است. سال‌ها قبل کارکنان دولت کلاه قره‌قلی و عوام لنگی می‌پوشیدند. فعلاً صرف در میان عوام وجود دارد. در مرکز شهر کابل بازاری است مملو از چندین دکان که صرف کلاه و بالاپوش قره قل می‌دوزند و به نام کلاه دوزان یاد می‌شود. در زمان طالبان پوشیدن این کلاه ممنوع شده بود و همه باید لنگی می‌پوشیدند. بدین منظور صارات کم داشت. این نوع کلاه را فعلاً حامد کرزی رئیس‌جمهور سابق افغانستان استفاده می‌نماید.
- قرغیزی: این کلاه به‌شکل مخروطی ساخته می‌شود. درساختن این کلاه نیمه پوست قره‌قل کار می‌شود.
- نیم دایره: در میان مردم روس استفاده دارد. مانند کلاه برژنف. این کلاه قات می‌شود.
- شپو قره‌قل: در اروپا به‌شکل کلاه شپو زنانه ساخته می‌شود.
آش دادن پوست
مرحله سخت و دشوار این پوست آش‌کاری است. پس به دنیا آمدن بره نوزاد، به سرعت او را کشته و پوست آن را جدا می‌کنند تا حلقه‌های موی بره بالا نرود. هر قدر موی یا پشم چسپانیده و باز ناشده باشد به همان اندازه قیمتیتر است. در بسیاری موارد قبل از تولد مادر او را قصابی می‌کنند و بره آن را در بطن مادر از بین می‌برند تا پوست بهتری به دست آورند. سپس هر پوست را نمک یا شوره زده به مدت یک روز سربسر می‌مانند تا تارهای پشم خوب بخوابد. روز فردا پوستها را در آفتاب می‌گذارند تا خشک شود. سپس مرحله آش‌کاری آغاز می‌شود. پوست را برای مدت ۱۸ تا ۲۰ روز نمک و آب جو زده در میان پوست گاو می‌پوشانند. در این مرحله پوست باید مرطوب نگه داشته شود؛ و آب جو را بخاطر نرم نگهداشتن پوست می‌پاشند تا پس از خشک شدن پوست نرم باقی بماند. سپس مرحله خرخره و تک تک شروع می‌شود. پوست را از میان پوست گاو بیرون کشیده تراش‌کاری می‌کنند و می‌شویند و در آفتاب خشک می‌کنند. سپس پوست را می‌تکانند. یعنی با چوپ پوست را می‌کوبند. مقصد از تکاندن بیرون کشیدن پشم‌های جداشده در روی پوست و نرم کردن پوست است. سپس قسمت‌های ناقص قیچی می‌شود. پس از قیچی مرحله سورت‌بندی آغاز می‌شود. در این مرحله شخص خیلی مجرب پوستها را مطابق نورم بین‌المللی درجه‌بندی میکند و در کارتن‌ها غرض صادر آماده میکند.
کیفیت پوست قره‌قل
حلقه‌های مو یا پشم پرگل نازک محکم حلقوی و چسبیده با پوست باشد. رنگ سیاه و کبود پوست قره‌قل قیمت زیادی دارد نسبت به رنگ شتری و خاکستری. یعنی رنگ سیاه درجه اول رنگ کبود درجه دوم رنگ خاکستری درجه سوم و اشتری درجه چهارم قیمت دارد؛ ولی هرکدام ازین رنگ‌ها خود جنسیت‌های مختلف دارد که تغییر در سورت نیز وارد میکند. معمولاً بره‌هایی که در بطن مادرند پوست خوبی دارند. بهترین و قیمتی‌ترین پوست را «سور» می‌نامند که پشم روی پوست آن هموار است. از هر ۱۰۰۰بره یک بره پوست سور دارد. مردم شمال افغانستان پوست قره‌قل را «تقر» می‌گویند. از پوستی که مرغوب نباشد برای خود کلاه گرد می‌سازند که بنام کلاه ثقری یاد می‌گردد و مردم جنوب افغانستان آن را «کلاه بزکشان» می‌گویند. در افغانستان شرکت‌های صادرکننده پوست زیادی وجود دارد. در چوکات شورای وزیران ریاست قره‌قل اداره کننده صادرات پوست است. در سال ۲۰۰۶ افغانستان یک میلیون پوست قره‌قل با سود ۵۰ میلون دلار صادر کرد.
جستارهای وابسته
منابع
- کتاب شناسنامه افغانستان نوشته بصیر احمد دولت‌آبادی در مورد تربیه و پوست قره‌قل صفحات ۱۰۶–۱۱۰ سال چاپ ۲۰۰۳.
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- گوسفند قره‌قل karakul sheep
- کلاه قره‌قلی karakul hat
- کلاه بزکشی Buzkashi hat [File:Buzkashi Game.jpg]
- اعلامیه سازمان حقوق بشر در آمریکا در مورد گوسفند قره‌قل و قتل آن PDF http://www.humanesociety.org/assets/pdfs/fur/karakul_report.pdf