قلعه حسنخان
قلعهٔ حسنخان نام پیشین شهرقدس امروزی در غرب شهر تهران میباشد. اما امروزه تنها نام محله ای است در قلب شهرقدس که بیشتر به قلعه یا میدان قدس معروف است و این مقاله در مورد همین محله قدیمی است.
دیگرکاربردها شهرقدس، سبزه الماس
پیشینه
نام قلعه حسن خان را امیرتومان (میرشکار قاجار) با علاقه ای که به پسر خود داشت با ساخت قلعه ای روی این منطقه نهاد. شهر قدس که تا قبل از تأسیس شهرداری در سال ۱۳۶۸ تحت نام قلعه حسن خان شناخته میشد، روستایی کوچک و قلعه مانند در حاشیه غربی تهران و پائین روستای وردآورد و کارواسرا سنگی بود. در جبهه شمالی آن کاووسیه ، در جبهه غربی سرخ حصار ، در جبهه شرقی اسماعیل آباد شهرک ابریشم فعلی و در جبهه جنوبی آن ورامینک قرار داشت.
در سال۱۳۶۸/۰۴/۰۳[1] شهر قدس از رشد روستای قلعه حسن خان و ادغام آن با نقاط دیگری مانند سرخ حصار، کاووسیه، اسماعیل آباد و شهرک بهشتی به وجود آمدهاست. سرخ حصار محله ی اشرافی نشین شهر است.
محله
محله قلعه شاید بتوان گفت اولین محله مسکونی شهرقدس امروزی است که بین میدان قدس تا عمارت واقع شدهاست.البته در گذشته دور در کاووسیه ، سرخ حصار ، وارمینک ، چمن ، امامزاده و اسماعیل آباد سکونتهایی جریان داشته که در مقاطعی خالی از سکنه شدهاست. قلعه پس از استقرار اولین مهاجرین خمسه و کاشی که برای همیشه ماندگار شدند ساخته شد. امروزه هم کاشیها بیشتر در همین محله و امامزاده ساکن هستند. محله قلعه برج و بارو و دروازه ای داشته که شبها در آن بسته می شد و هنوز بین قدیمیها مرسوم است که می گویند اگر دیر بیایی در قلعه (یا به لفظ عامه قعله) بسته میشود.
هنوز میتوان آثار دیوارهای کاهگلی آن را در کوچههای پشت مسجد جامع دید. در این محله اولین حمام که امروزه ثبت میراث فرهنگی شدهاست قرار دارد. محله قلعه چسبیده به چمن سبزه الماس و عمارت محله اعیانی خوانین قلعه میباشد . کوچههای باریک اولین خصیصه این محله است که به کوچههای بن بست ختم میشود که امروزه با تخریب و ساخت باغ و باغچههای اطرافش در جنوب و شمال به اطراف راه پیدا کرده وگرنه در گذشته تنها از شرق به میدان قدس (لاله) و در غرب به عمارت و میدان آزادی (سرقنات، منبع آب) راه داشت.
اقوام اولیه در زمان قاجار مقدم های چرگر بودند که برای کار کشاورزی و دامداری به این منطقه کوچ کردند اما در زمان پهلوی مردم جهت اسکان و کار در کارخانجات اطراف آنجا به قلعه مهاجرت کردند. محلهای ارزان که نزدیک به شهر تهران بود.
مشاهیر
منابع
- کتاب: راهنمای همشهری|راهنمای مشاغل شهرستان قدس، نوشته: تحریریه همشهری، با همکاری روابط عمومی شهرداری قدس، صفحه ۶۴و۶۵، چاپ اول۱۳۸۹.