ما

در زبان فارسی، ما ضمیر شخصی مفصل برای اول شخص جمع (متکلم مع‌الغیر) است. البته گاهی نیز در نقش مفرد و به جای ضمیر من - به قصد افادهٔ تعظیم و تفخیم - به کار می‌رود.

واژهٔ «ما» به هر دو صورت جمع و مفرد در متون فارسی آمده‌است؛

ما ترکیبی از ضمایر استعاری من و تو ست و در حالت جمع می‌تواند نشانه‌ای از اجماع دو جمع باشد که در بخش‌هایی با هم ترکیب و هم معنی شده اند، به‌طوری‌که در حالت مای ترکیب شده، دیگر نشانه‌ای از من و تو در مای جدید دیده نمی شود.

امروزه به شکل «ماها»، و در قدیم به شکل «مایان» جمع بسته می‌شد.

کاربردهای ضمیر ما

ما برای اشاره در حالت‌های فاعلی، مفعولی، و اضافی به کار می‌رود:

• ما در حالت فاعلی:

  ما نگوییم بد و میل بناحق نکنیم / جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم (حافظ)

• ما در حالت مفعولی:

  ما را گفت: ای سروران را تو سند، به‌شمار ما را زان عدد... (دیوان کبیر)

• ما در حالت اضافی:

  کتاب ما، قلم ما.

ضمیر «ما» در گویش‌های ایرانی

• پهلوی: اما (amâh)؛
• پارسی باستان: اماخم (amâxam)؛
• اوستا: اهماکم (ahmâkəm)؛
• اوراق تورفان: اماه (amâh)؛
• پازند: ایما (êmâ)؛
• هندی باستان: اسمکه (asmaká)؛
• اسِّتی: مَخ (max)؛
• یهودیان ایرانی: ایما (êmâ)؛
• کردی: مه (me, ma, mé)؛
• شهمیرزادی و گیلکی: امه (ama)؛
• دزفولی: اومون (omûm)؛
• خوانساری: هاما (hâmâ)؛

منابع

• دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامهٔ دهخدا - جلد دوازدهم (گندشک-مضعف)، چاپ اول از دوره جدید (۱۴ جلدی). تهران: مؤسسهٔ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۹. شابک ‎۹۶۴−۰۳−۹۹۱۲−۴
• محمد، معین. فرهنگ فارسی (متوسط) - جلد سوم (ک-معلومه)، چاپ هفتم. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۴.

جستارهای وابسته

• ضمیر؛
• ضمیرهای فارسی: من، تو، او، ما، شما، ایشان؛