مرتضی‌قلی خان صمصام

مرتضی‌قلی خان صمصام، (زاده ۱۲۵۵ خورشیدی - درگذشته ۱۳۳۸ خورشیدی) آخرین ایلخانی بختیاری و یکی از آخرین سران بانفوذ ایل بختیاری بود که در زمان زمام‌داری رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی نقش‌های سیاسی مهمی در منطقه نفت‌خیز بختیاری ایفا کرد. او از رهبران شورش عشایر فارس در سال ۱۳۲۵ بود.

مرتضی‌قلی خان صمصام
فرماندار چهارمحال و بختیاری نماینده دوره دوم مجلس شورای ملی
اطلاعات شخصی
زاده	مرتضی‌قلی‌خان صمصام بختیاری ۱۲۵۵ خورشیدی بختیاری، ایران
درگذشته	۱۳۳۸ خورشیدی تهران، ایران
همسر(ان)	نورالهدی بختیار
والدین	نجفقلی صمصام‌السلطنه بی‌بی صاحب جان
خویشاوندان	رضاقلی خان ایل بیگی (پدربزرگ) حسینقلی خان ایلخانی (پدربزرگ) علیقلی خان سردار اسعد (عمو)

مرتضی‌قلی خان تنها فرزند پسر نجفقلی خان صمصام‌السلطنه (رئیس‌الوزرای ایران در دورهٔ قاجار) و نوه دختری رضاقلی خان ایل بیگی بود. پس از سقوط استبداد صغیر در دوره دوم مجلس شورای ملی با رأی نمایندگان به جای وثوق الدوله که به دولت رفته بود، به نمایندگی انتخاب شد. [1] در مجلس رهبر حزب اعتدال بود که اکثریت را در دست داشتند و پس از استعفای سید نصرالله اخوی از نایب رئیسی مجلس، در یازدهم بهمن ۱۲۸۹ به جای او انتخاب شد. [2]. پس از یک سال نمایندگی در شانزدهم فروردین ۱۲۹۰ و در حالی که دو روز پیشتر بار دیگر در مقام نیابت رئیس ابقا شده بود استعفا کرد. [3]

مرتضی‌قلی خان از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۴ نخست ایل بیگی و سپس ایلخانی بختیاری بود تا اینکه در سال ۱۳۱۲ عنوان‌های ایل بیگی و ایلخانی ملغی و ناحیه بختیاری در سال ۱۳۱۶ میان دو استان اصفهان و خوزستان تقسیم شد و فرمانداری چهار محال و بختیاری به وجود آمد که تابع اصفهان بود.

شورش در جنوب

مرتضی‌قلی خان صمصام در سال ۱۳۲۲ فرماندار چهارمحال و بختیاری شد و بنای تمرد از دولت مرکزی گذاشت. دهبانان را برکنار کرد، مخالفانش را به زندان انداخت و اخذ وجوهی از مردم را که به رسوم عشایری معروف بود دوباره برقرار ساخت. از کار مأموران مالیاتی و ژاندارمری جلوگیری کرد و به تسلیح عشایر پرداخت. این اقداماتش باعث شد تقی فداکار نماینده اصفهان دولت صدرالاشراف را استیضاح کند اما پیش از طرح استیضاح، دولت استعفا داد.[4]

مرتضی‌قلی خان که با خواهر صولت الدوله قشقایی سرکرده ایل قشقایی ازدواج کرده بود، در سال ۱۳۲۵ در کنار قشقایی‌ها، از رهبران شورش عشایری فارس شد که به نهضت جنوب معروف است. این شورش به تحریک انگلیسی‌ها و برای جداکردن استان‌های ایل‌نشین جنوبی در گرفت که به ترمیم دولت احمد قوام (قوام السلطنه) نخست‌وزیر وقت منجر شد. مرتضی‌قلی خان که بر اثر مخالفت عموزاده و رقیبش ابوالقاسم خان بختیار از ایلخانی برکنار شده بود، از آن پس از هرگونه فعالیت سیاسی کناره‌گیری کرد.

منابع

• الیزابت، مکبن رُز. با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، بینا، تهران:۱۳۷۳
• لایارد، سر اوستن هنری. سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۷۱

1. «مذاکرات جلسه ۷۷ دوره دوم مجلس شورای ملی ۲۸ ربیع الاول ۱۳۲۸».
2. «مذاکرات جلسه ۲۰۴ دوره دوم مجلس شورای ملی ۲۹ محرم ۱۳۲۹».
3. «مذاکرات جلسه ۲۳۱ دوره دوم مجلس شورای ملی ششم ربیع الثانی ۱۳۲۹».
4. «مذاکرات جلسه ۱۵۷ دوره چهاردهم مجلس شورای ملی پانزدهم آبان ۱۳۲۴».