نبرد خالخین گل
نبرد خالخین گل سلسله‌ای از درگیری‌های نظامی است که مهم‌ترین نبرد در طول جنگ‌های مرزی شوروی و ژاپن میان امپراتوری ژاپن و مانچوکوئو در برابر اتحاد جماهیر شوروی و مغولستان در سال ۱۹۳۹ میلادی را تشکیل می‌دهد. این نبرد به واسطه رودی که در نزدیکی محل آن قرار داشت به نبرد خالخین گل معروف شده‌است. در ژاپن اما این نبرد را تحت عنوان حادثه نومونهان (به ژاپنی: ノモンハン事件) می‌نامند زیرا مهم‌ترین کشمکش این نبرد در روستایی به همین نام واقع در مغولستان داخلی روی داد. این نبرد به شکست ارتش ششم ژاپن منجر گشت.
| نبرد خالخین گل | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از جنگ‌های مرزی شوروی و ژاپن | |||||||||
 سربازان ژاپنی در کنار یک زره پوش آسیب دیده شوروی، ژوئیه ۱۹۳۹ | |||||||||
| |||||||||
| طرفین درگیر | |||||||||
.svg.png.webp){kind=small} اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی.svg.png.webp){kind=small} جمهوری خلق مغولستان | |||||||||
| فرماندهان و رهبران | |||||||||
|
| ||||||||
| قوا | |||||||||
|
۶۱٬۸۶۰–۷۳٬۹۶۱ سرباز ۴۹۸–۵۵۰ تانک ۳۸۵–۴۵۰ خودرو چرخ‌دار زره‌پوش (نظامی) ۹۰۰+ هواگرد ۵۸۰ تا ۶۳۴ توپ ۴٬۰۰۰ کامیون ۱۹۲۱ اسب و شتر |
۳۰٬۰۰۰ سرباز ۱٬۰۰۰ کامیون ۲٬۷۰۸ اسب | ||||||||
| تلفات | |||||||||
|
تلفات انسانی: ۹۹۰–۵۵۶تجهیزات: ۲۰۸ هواگرد ۲۵۳ تانک ۱۳۳ خودرو زرهی ۹۶ توپ و خمپاره‌انداز ۴۹ تراکتور ۶۵۲ کامیون و دیگر وسایل موتوری تعداد زیادی اسب |
تلفات انسانی: ۱۶٬۳۴۳ ۲٬۸۹۵تجهیزات:۱۶۰ هواگرد ۲۹ تانک ۷۲ عراده توپ ۲٬۳۳۰ اسب مقادیر زیادی خودرو زرهی | ||||||||
  رود خالخ مکان در مغولستان  رود خالخ رود خالخ (مغولستان داخلی) | |||||||||
.svg.png.webp){kind=small}
پیش زمینه
با حمله ژاپن به منچوری در سال ۱۹۳۱ این کشور یک دولت دست‌نشانده به نام مانچوکوئو را در این ناحیه که مرز طولانی با شوروی و جمهوری خلق مغولستان که متحد بسیار نزدیک هم بودند داشت را ایجاد کرد. نواحی مرزی در این ناحیه نامشخص بودند و بارها بین طرفین بر سر تعیین دقیق نقطه مرزی تنش‌هایی رخ داد. یکی از این اختلافات بحث مرز میان مانچوکوئو و مغولستان بود. طرف ژاپنی اصرار داشت که مرز بین این دو کشور رود خالخ است اما شوروی و مغولستان اعتقاد داشتند که مرز ۱۶ کیلومتر به سمت شرق و در نزدیکی روستای نومونهان قرار دارد.
در سال ۱۹۳۹ ارتش کانتوگون ژاپن در منچوری حضور داشت و به واسطه شرایط آن روزگار ژاپن، از خودمختاری قابل توجهی برخوردار بود، این نیرو تمایل داشت تا ضمن سنجش توان ارتش شوروی مقدمات را برای گسترش و آماده‌سازی تهاجم احتمالی به خاک شوروی فراهم کند.
نبرد
آغاز درگیری‌ها
در روز ۱۱ مه ۱۹۳۹ میلادی یک گروه ۷۰ الی ۹۰ نفره از سربازان مغول در جستجوی چراگاه‌هایی برای اسب‌هایشان با گذشتن از رود خالخ، خود را به کرانه شرقی که منطقه مورد تنش بود رساندند. سربازان منچوئیک به سرعت با مغول‌ها درگیر شده و پس از زد و خوردی کوتاه آن‌ها را به آن سوی رود راندند. چند روز بعد در ۱۳ مه سربازان مغول با نیرویی بزرگتر بازگشتند و اینبار سربازان منچوئیک نتوانستند آن‌ها را مجبور به عقب‌نشینی کنند. روز بعد نیروهای ژاپنی تعدادی از سربازان خود را به سوی نقطه درگیری فرستادند که آن‌ها نیز نهایتاً در ۲۸ مه توسط نیروهای متحد مغول و شوروی به محاصره افتاده و نابود شدند. در این درگیری ۶۳ درصد نیروهای اعزامی ژاپنی از دست رفتند که شامل ۹۷ سرباز، یک افسر و ۳۳ مجروح می‌شد.
پس از این زد و خوردهای ابتدایی هر دو طرف به سرعت نیروهایشان را به سمت منطقه ارسال می‌کردند. به زودی ۳۰٬۰۰۰ سرباز ژاپنی به منطقه رسیدند و روس‌ها ژنرال گئورگی ژوکوف را به همراه مقادیر زیادی تانک و خودرو زرهی در ۵ ژوئن به سوی منطقه گسیل داشتند.
در ۲۷ ژوئن نیروی هوایی ژاپن به پایگاه هوایی نیروی هوایی شوروی در خاک مغولستان حمله کرد. این حمله به فرمان ارتش کانتوگون و بدون هماهنگی با سر فرماندهی ارتش ژاپن در توکیو بود. با اطلاع از این اتفاق فرماندهان ارتش ژاپن بی درنگ به نیروی هوایی دستور دادند تا از هر گونه حمله دیگر به مواضع ارتش شوروی خودداری کنند. در طول ماه ژوئن طرفین در حال افزایش توان خود بودند جز چند درگیری کوچک اتفاق دیگری نیفتاد تا آنکه در روزهای پایانی ماه فرمانده نیروهای ژاپنی در منچوری ژنرال میچیتارو کوماتسوبارا دستور تهاجم همه‌جانبه را صادر کرد.
تهاجم نیروهای ژاپنی
ژاپنی‌ها تهاجم خود را در دو جهت و با عبور از رودخانه آغاز کردند و توانستند در سمت غربی رود پیش‌روی‌هایی به دست آورند. ژوکوف برای جلوگیری از پیش‌روی ژاپنی‌ها نیرویی شامل ۴۵۰ عراده تانک و خودرو زره‌پوش متشکل از تانک‌های تی-۲۶ و خودروهای زرهی بی‌آ-۱۰ و بی‌آ-۳/۶ را برای مقابله گسیل داشت. این نیرو علی‌رغم آنکه از پشتیبانی پیاده‌نظام برخوردار نبود اما توانست ضربه سختی به ژاپنی‌ها وارد سازد و نیروهای ژاپنی را تقریباً محاصره کند. نیروهای ژاپنی که تنها از طریق یک پل موقت بر روی رود ملزومات خود را دریافت می‌کردند به سرعت با کمبود مواجه شدند و عقب نشستند. در طول این درگیری‌ها نیروهای ژاپنی ۴۹ تانک و روس‌ها ۷۷ تانک و ۴۵ خودرو زره پوش را از دست دادند و در طول دو هفته بعد طرفین در جبهه‌ای به عرض چهار کیلومتر در اطراف خالخین گل مشغول زد و خورد بودند.
ژوکوف که نیروهایش قریب به ۸۰۰ کیلومتر از مراکز آذوقه و مهمات خود دور شده بودند ناوگانی از ۲٬۶۰۰ کامیون را مأمور رساندن ملزومات کرد اما در طرف مقابل ژاپنی‌ها که توان موتوری بالایی نداشتند از کمبود ملزومات رنج می‌بردند. در ۲۴ ژوئیه ژاپنی‌ها یک تهاجم همه‌جانبه دیگر را برای اشغال پل کاواتاما آغاز کردند. در این تهاجم توپخانه ارتش ژاپن آتش‌باری سنگینی را جهت پیش‌روی نیروها ایجاد کرد آنچنان که نیمی از ذخیره توپخانه ارتش ژاپن تنها در دو روز شلیک شد. علی‌رغم این آتش‌باری سنگین و پیش‌روی‌های اولیه نیروهای شوروی توانستند خطوط خود را حفظ کنند و با افزایش تلفات و کمبود مهمات نیروهای ژاپنی مجبور به توقف حمله شدند. تا این زمان ژاپنی‌ها با وجود دادن ۵٬۰۰۰ نفر تلفات هیچ موفقیت خاصی کسب نکرده بودند و در مقابلشان ارتش شوروی با وجود تلفات بیشترش توانسته بود از پیش‌روی ژاپنی‌ها جلوگیری کند که به دلیل برتری عددی روس‌ها جایگزینی این تلفات کار سختی نبود.
ضد حمله شوروی
در ماه اوت شروع جنگ در اروپا نزدیک به نظر می‌رسید و از همین رو ژوکوف می‌خواست با یک حمله سراسری نیروهای ژاپنی را از میان ببرد و نبرد را به پایان برساند. برای سنجیدن توان نیروهای ژاپنی در روزهای ۳، ۷ و ۸ اوت ارتش سرخ حملات محدودی را علیه ژاپنی‌ها اجرا کرد که تمامی آن‌ها با شکست کامل همراه بود. در طول این مدت روس‌ها نزدیک به ۱٬۰۰۰ نفر و تعدادی تانک و خودرو زرهی را از دست دادند، در مقابل تلفات ژاپنی‌ها تنها ۸۵ نفر بود. ژاپنی‌ها که در همان زمان مشغول نبردی سخت با چین بودند نمی‌توانستند به راحتی تلفات خود را جایگزین و ملزومات مورد نیاز را ارسال کنند و هر روز توانشان تحلیل بیشتری می‌رفت.
ژوکوف با کمک بیش از ۴٬۰۰۰ کامیون نیروهایش را از نزدیک‌ترین مرکز ارتش سرخ که ۶۰۰ کیلومتر فاصله داشت به میدان نبرد آورد و توانست دو لشکر پیاده، دو لشکر و دو تیپ زرهی، دو لشکر پیاده‌نظام موتوریزه و ۵۵۰ هواگرد را همراه با واحدهای ارتش مغولستان برای تهاجم در ۲۰ اوت آماده کند. در مقابل این توان عظیم نیروهای ژاپنی تنها ۳ لشکر پیاده‌نظام که عمدتاً آسیب دیده و ضعیف بودند را در اختیار داشتند.
در ساعت ۵:۴۵ دقیقه روز ۲۰ اوت نیروهای شوروی سکوت میدان نبرد را شکستند و در اولین تهاجم هوایی تاریخ شوروی ۵۵۷ جنگنده و بمب افکن به همراه آتش توپخانه نیروهای ژاپنی را بمباران کردند. نیروهای شوروی به سرعت از رود گذشتند و در حالی که پیاده‌نظام مشغول درگیری با نیروهای ژاپنی بود تانک‌های روسی میدان نبرد را دور زده و با یک حرکت گازانبری در ۲۵ اوت به روستای نومونهان رسیدند. به این صورت ژاپنی‌ها به محاصره افتادند و حملاتشان در ۲۶ و ۲۷ اوت برای شکستن حلقه محاصره بی‌نتیجه ماند، ژاپنی‌ها که هنوز هم از تسلیم خودداری می‌کردند زیر آتش شدید توپخانه و نیروی هوایی شوروی در ۳۱ اوت به صورت کامل نابود شدند.
فرماندهان ارتش ژاپن که نمی‌توانستند این شکست را بپذیرند دست در کار تهیه یک ضد حمله بودند که فرمان آتش‌بس صادر شد. یک ماه بعد در ۱۵ سپتامبر قرارداد صلح به صورت رسمی امضا گشت و استالین که از تهدید در شرق رهایی یافته بود در ۱۷ سپتامبر به لهستان حمله کرد.