هواپیمای شناساگریز
هواپیمای شناساگریز[1] یا هواپیمای پنهان‌کار هواپیمایی است که برای جلوگیری از کشف و رهگیری از فناورهای پیشرفته‌ای برای کاهش بازتاب راداری، فروسرخ (حرارتی)، نور مرئی، دامنه بسامد رادیویی و امواج صوتی خود استفاده می‌کند. مجموعه این تکنولوژی‌ها فناوری پنهان‌کاری نامیده می‌شوند.
گاهی از اصطلاح هواپیمای رادارگریز نیز در اشاره به این نوع هواپیماها استفاده می‌شود اما باید توجه داشت که هرچند رادارگریزی (به معنی کاهش انتشار و انعکاس امواج راداری) یکی از مهمترین ویژگی‌های هواپیماهای پنهان‌کار است اما برای کاهش احتمال کشف هواپیما توسط دشمن کاهش بازتاب حرارتی، صوتی و بصری نیز لازم است. البته باید توجه داشت که هنوز هیچ هواپیمایی وجود ندارد که به‌طور کامل برای تمام دستگاه‌های راداری نامرئی باشد، اما فناوری‌های پنهان‌کاری به‌کار رفته در این نوع هواپیماها تشخیص یا ردگیری آن‌ها را بسیار دشوار می‌کنند و به این ترتیب احتمال تشخیص هواپیما توسط رادار دشمن کاهش یافته و در نتیجه احتمال اصابت موشک‌های هدایت راداری به آن نیز کاهش پیدا می‌کند.
مهمترین چالش در طراحی هواپیماهای پنهان‌کار این است که پنهان‌کاری و آئرودینامیک دو قطب مخالف در طراحی هواپیماها هستند. یعنی تمهیداتی که برای برای پنهان‌کار شدن هواپیما اندیشیده می‌شود، ویژگی‌های آئرودینامیکی هواپیما مثل سرعت، مانورپذیری و بهره‌وری در مصرف سوخت را تضعیف کرده و با گرانتر و پیچیده‌تر شدن هواپیما صرفه اقتصادی و قابلیت‌های رزمی آن را کاهش می‌دهد.
تاریخچه
آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم برای نخستین بار به فکر ساخت چنین هواپیمایی افتادند و طرحی برای ساخت چنین هواپیمایی با نام هورتون هو ۲۲۹ داشتند.
آمریکایی‌ها نخستین نمونه از هواپیمای پنهان‌کار خود یعنی لاکهید اف-۱۱۷ نایت‌هاوک را در سال ۱۹۷۷ به پرواز درآوردند. ایالات متحده تاکنون چهار هواپیمای پنهان‌کار لاکهید اف-۱۱۷ نایت‌هاوک، اف-۲۲ رپتور و بی-۲ اسپیریت را به خدمت گرفته و در حال آماده‌سازی اف-۳۵ لایتنینگ برای ورود به فعالیت رسمی نظامی است. روسیه در سال ۲۰۱۰ با سوخو پک‌فا و چینی‌ها در سال ۲۰۱۱ با جی-۲۰ نخستین جنگنده بمب‌افکن‌های پنهان‌کار خود را به پرواز درآوردند که هنوز وارد فعالیت رسمی نشده‌اند.
هنوز موردی از جنگ هوایی با یک هواپیمای پنهان‌کار گزارش نشده‌است اما یک فروند اف-۱۱۷ در ۱۷ مارس ۱۹۹۹ در جنگ یوگسلاوی توسط یک موشک زمین‌به‌هوای سام-۳ سرنگون شده که تنها مورد انهدام یک هواپیمای پنهان‌کار توسط دشمن است.
ویژگی‌ها
این فناوری تاکنون نتوانسته هواپیمایی را به‌طور کامل پنهان‌کار یا رادار گریز نماید؛ بلکه تنها شناسایی هواپیما را سخت‌تر می‌کند. به عبارت دیگر فقط مقدار کمی از امواج به سمت فرستنده بر می‌گردد. بدنه هواپیماهای پنهان‌کار به گونه‌ای طراحی شده‌اند که امواج رادار را می‌شکنند. در نتیجه این هواپیماها توانایی رادارهای متعارف را برای شناسایی و تعقیب مؤثر خود محدود می‌کنند.
طرز عملکرد
موتور
موتور این نوع هواپیماها صدای کمی تولید می‌کند و موتورها به‌طوری خنک می‌شوند که از زمین توسط گیرنده امواج مادون قرمز شناسایی نشوند. بخارات خروجی گرم پیش از خروج درون محفظه‌ای خنک می‌شوند و در نتیجه علائم مادون قرمز هواپیما به حداقل می‌رسد.
بدنه
طراحی بدنه هواپیما نیز خود تأثیر بسیاری در منحرف کردن امواج رادار دارد. به‌طوری‌که برخی از انواع خاص هواپیماها، مانند اف-۱۱۷ به دلیل شکل ظاهری که داشتند، سیگنالهای رادار را به‌طور عمودی از منبع منحرف می‌کردند و مانع رسیدن آن‌ها به مرکز هواپیما می‌شدند. همچنین در هواپیماهای پیشرفته مانند اف-۲۲ رپتور، این کار با جایگزینی فلزات با کامپوزیت انجام می‌شود.
پوشش خارجی
پوشش بدنه این نوع هواپیماها غالباً بواسطه استفاده از ترکیب‌هایی است که جذب‌کننده بسیار قوی امواج الکترومغناطیس هستند. ماده رنگ‌آمیزی و لایه‌های بدنه از طریق تداخل و ضعیف کردن امواج این کار را انجام می‌دهند. لازم است ذکر شود که استفاده از این ماده هزینهٔ نگهداری هواپیما را چندین برابر می‌کند. همچنین غالب رنگ بکار رفته در بدنه این هواپیماها را رنگ‌های تیره تشکیل می‌دهند.
حمل سلاح
هواپیماهای پنهان‌کار سلاح‌های خود را در داخل بدنه هواپیما نگهداری می‌کنند چرا که بازتاب راداری موشک‌ها و بمب‌ها موجب کشف هواپیما خواهد شد و این باعث می‌شود تا دارای ظرفیت حمل سلاح محدودی باشند. البته وقتی هواپیما درهای محفظه سلاح را باز کند دیگر از چشم رادارها پنهان نخواهد بود به همین دلیل مدت زمان بین باز شدن در محفظه سلاح و شلیک آن‌ها بسیار کوتاه است. البته در صورت نیاز می‌توان سلاح‌ها را بر روی جایگاه‌های خارجی نیز حمل کرد اما در این صورت پنهان‌کاری هواپیما به شدت کاهش خواهد یافت.
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ هواپیمای شناساگریز موجود است. |
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Stealth aircraft». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۱۵.
- «شناساگریزی» [علوم نظامی] هم‌ارزِ «stealth»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر هفتم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۹۴-۸ (ذیل سرواژهٔ شناساگریزی)