هورمون اچ‌سی‌جی
هورمون اچ‌سی‌جی یا گنادوتروپین جفتی انسان (به انگلیسی: Human chorionic gonadotropin) از هورمون‌هایی است که در حین حاملگی تولید می‌شود. این هورمون توسط جفت ایجاد می‌شود که تخم را پس از لانه‌گیری در رحم تغذیه می‌کند. اچ‌سی‌جی اولین بار حدود ۱۱ روز پس از لقاح در خون و بین ۱۲ تا ۱۴ روز پس از لقاح در ادرار قابل اندازه‌گیری است. به‌طور طبیعی مقدار اچ‌سی‌جی هر ۴۸ ساعت دوبرابر می‌شود. سطح این هورمون در هفته‌های ۸ تا ۱۱ به حداکثر خود رسیده و سپس در ادامه حاملگی کاهش می‌یابد.
تولید اچ‌سی‌جی
پس از لقاح سلول تخم شروع به تکثیر کرده و بلاستوسیت را به وجود می‌آورد. در اطراف سلول‌های بلاستوسیت، سلول‌های تروفوبلاست و سلول‌های سنسیشیو تروفوبلاست به وجود می‌آیند. سلول‌های سنسیشیو تروفوبلاست، اولین سلول‌هایی هستند که هورمون hCG را تولید می‌کنند. هورمون hCG تولید شده از سلول‌های سنسیشیو تروفوبلاست، بر روی جسم زرد اثر گذاشته و از تحلیل رفتن آن جلوگیری می‌کند. پروژسترون تولید شده از جسم زرد، بر روی سلول‌های دیواره رحم اثر گذاشته و از ریزش آن‌ها جلوگیری کرده و بدین ترتیب، زمینه را برای لانه گزینی و شروع حاملگی آماده می‌کند. در روز ۲۲، لانه گزینی (Implantation) انجام می‌شود و با تشکیل جفت، تولید هورمون‌های hCG و پروژسترون، توسط سلول‌های جفت انجام می‌گیرد.
نکاتی دربارهٔ آزمایش اچ‌سی‌جی
- در ۸۵٪ حاملگی‌ها مقدار این هورمون طی ۷۲–۴۸ ساعت دوبرابر می‌شود. هرچه سن حاملگی بیشتر می‌شود، زمان دوبرابر شدن این هورمون طولانی‌تر شده و حداکثر به ۹۶ ساعت می‌رسد.
- در مورد مقادیر این هورمون می‌بایست توجه نمود. زیرا در برخی حاملگی‌های طبیعی مقدار این هورمون می‌تواند کم باشد ولی نوزادی کاملاً سالم به دنیا بیاید. سونوگرافی در هفته‌های ۶–۵ صحت بیشتری نسبت به اندازه‌گیری اچ‌سی‌جی دارد.
- سطح هورمون اچ‌سی‌جی کمتر از mIU/ml 5 نشاندهنده عدم حاملگی است. هر مقداری بیش از mIU/ml 25 نشاندهنده وجود حاملگی می‌باشد.
- مقدار این هورمون با واحد (milli-international units per milliliter (mIU/ml)) اندازه‌گیری می‌شود.
- زمانی که سطح اچ‌سی‌جی به ۲۰۰۰–۱۰۰۰ برسد، سونوگرافی ترانس واژینال می‌تواند ساک حاملگی را تشخیص دهد. چون سطوح این هورمون می‌تواند مختلف باشد و زمان لقاح نیز به درستی مشخص نشده باشد، تشخیص با یافته‌های سونوگرافی تا زمانی که مقدار هورمون به ۲۰۰۰ نرسد قابل انجام نخواهد بود.
- تنها انجام یک نوبت آزمایش برای اندازه‌گیری این هورمون در بیشتر موارد کافی نیست. در مواردی که شک به سلامت بارداری وجود دارد می‌بایست چند آزمایش با فاصله از هم انجام شود تا بتوان یک نتیجه‌گیری درست انجام داد.
- دو نوع آزمایش اچ‌سی‌جی وجود دارد: نوع «کیفی» که فقط وجود یا عدم هورمون را مشخص می‌کند و دیگر نوع «کمی» که مقدار آن را نیز معین خواهد نمود.
راهنمای سطوح اچ‌سی‌جی در طول بارداری
زمان‌ها بر اساس سن حاملگی (Gestational Age) [تعداد هفته‌هایی که از اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) گذشته‌است] می‌باشد:
- ۳ هفته از LMP گذشته باشد: 50-5 mIU/ml
- ۴ هفته از LMP گذشته باشد: 426-5 mIU/ml
- ۵ هفته از LMP گذشته باشد: 7340-18 mIU/ml
- ۶ هفته از LMP گذشته باشد: 56500-1080 mIU/ml
- ۸–۷ هفته از LMP گذشته باشد: 229000-7650 mIU/ml
- ۱۲–۹ هفته از LMP گذشته باشد: 288000-25700 mIU/ml
- ۱۶–۱۳ هفته از LMP گذشته باشد: 254000-13300 mIU/ml
- ۲۴–۱۷ هفته از LMP گذشته باشد: 165400-4060 mIU/ml
- ۴۰–۲۵ هفته از LMP گذشته باشد: 117000-3640 mIU/ml
- زن غیر حامله: <5 mIU/ml
- بعد از یائسگی: <5/9 mIU/ml
توجه: این اعداد فقط به عنوان راهنما داده شده و افزایش این هورمون در هر فرد متفاوت می‌باشد. مقدار مطلق به اندازه سیر تغییرات اهمیت ندارد.
سطوح پایین مقدار این هورمون نشانه چیست؟
مقادیر پایین اچ‌سی‌جی علل مختلفی می‌تواند داشته باشد و می‌بایست آزمایش طی ۷۲–۴۸ بعد تکرار شود تا با توجه به تغییرات سطح هورمون بتوان قضاوت نمود. سطوح پایین اچ‌سی‌جی می‌تواند نشاندهنده موارد زیر باشد:
- اشتباه در تعیین سن حاملگی
- احتمال سقط یا Blighted Ovum
- حاملگی نابجا Ectopic Pregnancy
- سطوح بالای مقدار این هورمون نشانه چیست؟
مقادیر زیاد اچ‌سی‌جی علل مختلفی می‌تواند داشته باشد و می‌بایست آزمایش طی ۷۲–۴۸ بعد تکرار شود تا با توجه به تغییرات سطح هورمون بتوان قضاوت نمود. سطوح بالای اچ‌سی‌جی می‌تواند نشاندهنده موارد زیر باشد:
- اشتباه در تخمین سن حاملگی
- حاملگی مولار
- چندقلویی
- آیا مقدار اچ‌سی‌جی می‌بایست به‌طور مرتب در طی حاملگی اندازه‌گیری شود؟
مقدار این هورمون به‌طور معمول توسط پزشکان دوباره اندزاه‌گیری نمی‌شود مگر این که مشکلی به وجود آمده باشد. در صورت خونریزی، درد شدید شکمی یا سابقه سقط ممکن است پزشک این آزمایش را تکرار کند.
- آیا عاملی می‌تواند مقدار اچ‌سی‌جی را تحت تأثیر قرار دهد؟
هیچ عاملی نمی‌تواند مقدار این هورمون را تحت تأثیر قرار دهد بجز داروهایی که حاوی این هورمون باشند. این داروها برای درمان نازایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و پزشک در مورد زمان انجام این آزمایش پس از دریافت این داروها، شما را راهنمایی خواهد نمود. سایر داروها مثل آنتی‌بیوتیکها، ضد دردها، قرص‌های ضد بارداری خوراکی یا سایر داروهای هورمونی هیچ تأثیر بر مقدار این هورمون نخواهند داشت.
جستارهای وابسته
این هورمون با نام هاش سی جی دارای کاربردهای دارویی متعددی است.
منابع
- انجمن بارداری آمریکا
- سایت پزشکان بدون مرز