کاروانسرای صفی قلی
کاروانسرای صفی قلی مربوط به دوره صفوی ، در مرکز شهر جویم واقع شده است. این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[1]
| کاروانسرای صفی قلی | |
|---|---|
| نام | کاروانسرای صفی قلی |
| کشور | ایران |
| استان | فارس |
| شهرستان | لارستان |
| بخش | بخش جویم |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | قعله(قلعه) |
| کاربری | کاروان‌سرا، سرای |
| دیرینگی | دوره صفوی |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره صفوی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۰۳۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ |
این کاروان سرا، در سال ۱۰۹۳ قمری هم زمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی، به دست یکی از بزرگان جویم به نام حاج صفی قلی بنا گردیده و مجموعاً محوطه وسیعی را در بر می گیرد.
کتیبه سردرب ورودی، متشکل از سیزده بیت شعر، هنوز موجود و استوار است. متأسفانه قسمت هایی از این کاروان سرا و پیرامون آن در دوره های پهلوی اول و دوم به دست مالکین و خوانین وقت مورد دخل و تصرف قرار گرفته است. لازم است در اسرع وقت، نسبت به احیا و مرمت این میراث کم نظیر فرهنگی اقدام شود.[2]
اشعاری که بر کتیبه سردرب ورودی کاروان سرا حکاکی شده، گوشه ای از مسائل را برای ما روشن می سازد. این اشعار بیشترین اشعار محکوکه است که در جویم دیده شده است. صفی در این اشعار، ضمن ستایش و ثنای حضرت ایزد تعالی، خود را غلام شاه لافتی علی مرتضی (ع) می خواند. وی اذعان می دارد که در ساخت کاروان سرا دراهم و جواهرات فراوان بخشیده است.
درم ریخت چون شاخ گل در بهار/ که تا شد مکمل به وضعی که خواست
بانی، چون به این موضوع می اندیشیده که در آینده و بعد از وفاتش احتمال دارد که حکّام و ارباب جور کاروان سرا را تصرف نموده و به محل استقرار و سکنای لوازم حکومتی مبدّل سازند، لذا صراحتاً از این گونه تصرفات غیر شرعی که در آن دوره اتفاق می افتاده، منع نموده، صرفاً جهت آسایش و استراحت رهگذران و مسافران و نیازمندان وقف نموده است.
غرض زین عمارت نبودش ریا / جز آسایش خلق خیری مخواست
بشرطی که حکام والامقام / کنند اندرو گر اقامت خطاست
چو دیگر کسان بر سبیل جواز/ کنند ار توقف در آن جا بجاست
آرامش و خنکی و راحتی و ثمانت از مختصات برجسته این بناست، چنان که پس از سه قرن و با وجودی که در این سال های طولانی مرمت و بازسازی نشده، همچنان استحکام و استواری خود را حفظ کرده و هنوز نیز بدون نیاز به وسایل خنک کننده امروزی، قابل استفاده در ماه های گرم تابستان است.
بود ذات او مصدر فیض و جود / بنایی که خیرش به هر سو بپاست
بتأسیس این روح پرور بنا / که مانند خلد برین جان فزاست [3]
متن کامل اشعار کتیبه سر درب ورودی، کاروان سرای صفی چنین است:
به عهد شهنشاه شاه جهان / سلیمان که مهر سپهر خداست
شهان طوق در گردن بند پیش / کنونش جهان چون ابرمرد لافتاست
بود جهجه از تابش آفتاب / ز آفاق ها سروش خش توست
ز توفیق ایزد معالی مکان / صفی کو غلام شه لافتاست
بود ذات او مصدر فیض و جود / بنایی که خیرش بهر سو بپاست
به تأسیس این روح پرور بنا / که مانند خلد برین جان فزاست
درم ریخت چون شاخ گل در بهار / که تا شد مکمل به وضعی که خواست
غرض زین عمارت نبودش ریا / جز آسایش خلق خیری مخواست
بشرطی که حکام والامقام / کنند اندرو گر اقامت خطاست
مر او را تو رقع ز ارباب دل / به الحاح حاجب ز ایزد دعاست
ز دل شد طلب سال تاریخ او / بگفتای (۱۰۹۳) سرای از صفی باصفاست
کاروان سرای صفی قلی، در مرکز شهر جویم و در مجاورت برکه میانده واقع شده است.[4]
این کاروان سرا ۸۹۶ متر مربع مساحت و ۶۳۰ متر مربع زیر بنا دارد. در چهار سوی آن تعداد ۲۰ حجره (اتاق) دیده می شود. بسیاری از این حجره ها به شومینه های (بخاری چوب سور) زیبا زینت یافته اند. در بخش جنوبی آن اصطبلی برای نگهداری حیوانات مسافربر و بارکش مانند شتر و اسب و قاطر و الاغ قرار گرفته است که ۲۸ متر طول دارد.
جستارهای وابسته
منابع
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- تقوی، کرامت اله (۱۳۷۶)، جغرافیای عمومی بخش جویم، شیراز، راهگشا، ص ۴۷۲
- تقوی، کرامت اله (۱۳۷۶)، جغرافیای تاریخی جویم، آماده چاپ و انتشار
- وثوقی، محمدباقر. منوچهر عابدی راد، صادق رحمانی و کرامت اله تقوی، تاریخ مفصل لارستان، جلد دوم، تهران، همسایه، ص ۱۴۲۸