کامپوزیت‌های زمینه فلزی
کامپوزیت‌های زمینه فلزی که به اختصار MMC نامیده می‌شوند، دسته ای از مواد هستند که حداقل دو جزء تشکیل دهنده دارند که وجود یک جزء فلزی در آن‌ها ضروری است. این مواد دارای پتانسیل استفاده برای تنوع گسترده‌ای از کاربردهای سازه ای و کاربردهای حرارتی می‌باشند. کامپوزیت‌های زمینه فلزی، قادر به تحمل محدوده‌های دمای کاری بالاتری نسبت به همتاهای فلزی خود هستند و خواصی مانند: استحکام، هدایت حرارتی، مقاومت به سایش، مقاومت به خزش یا پایداری ابعادی در آن‌ها قابل بهبود می‌باشد. این کامپوزیت‌ها بر خلاف پایه پلیمری‌ها غیرقابل اشتعال می‌باشند و دارای حداقل حمله خوردگی توسط سیال‌های آلی نظیر سوخت‌ها و حلال‌ها هستند.[1]
هدف از قراردادن یک فاز ثانویه با کارایی بالا در داخل یک ماده مهندسی مرسوم، ایجاد تلفیقی از جنبه‌ها می‌باشد که توسط اجزا تشکیل دهنده به تنهایی میسر نخواهد بود. در یک MMC فاز پیوسته زمینه از جنس یک آلیاژ یکپارچه می‌باشد و فاز تقویت‌کننده متشکل از مواد با کارایی بالا از افزودنی‌های کربنی، فلزی یا سرامیکی می‌باشد. تقویت کننده‌ها یا به صورت «پیوسته» یا «غیرپیوسته» می‌باشند که ممکن است حدود ۶۰–۱۰ درصد حجمی کامپوزیت را تشکیل دهند. الیاف پیوسته که به صورت تقویت‌کننده رشته‌ای می‌باشند شامل گرافیت، کاربید سیلیسیم، بور، اکسید آلومینیوم می‌باشند و تقویت کننده‌های غیر پیوسته عمدتاً به شکل ویسکرهایی از جنس SiC یا به صورت تقویت کننده‌های ذره ای از جنس اکسید آلومینیوم ،SiC، دی بوراید تیتانیوم یا به صورت الیاف خورد شده از گرافیت می‌باشند.
چندین ویژگی برجسته را در استفاده از فلزات در زمینه این مواد می‌توان جستجو کرد. ماهیت فلزی نظیر هدایت حرارتی و الکتریکی، عملیات تولید آسان و فعل و انفعالات با محیط در این نوع کامپوزیت‌ها فراهم می‌آید. خواص مکانیکی نظیر استحکام در جهت عمود بر الیاف در این نوع کامپوزیت‌ها به اندازه کافی است و می‌توان از آن‌ها در کاربردهای سازه ای (تحمل بار) با کارایی و بازده بالا استفاده کرد.
تاریخچه تولید
در گذشته اجزای غیر فلزی مانند: سرامیک‌ها داخل فلزات یا آلیاژها به عنوان عواملی که باعث تخریب و کاهش خواص مکانیکی از جمله استحکام و مقاومت و انعطاف‌پذیری شناخته می‌شدند.
در اواسط دهه ۶۰ بود که پودر گرافیت پوشش شده با نیکل را به وسیله جریان گاز آرگون(Ar) در مذابی از آلیاژ آلومینیوم واردکردند. این فرایند شروع تولید و بررسی کامپوزیت‌های زمینه فلزی بود که در آن دوران تحت نام MMPC معرفی شد.[2]
روش‌های ساخت MMC
روش ساخت کامپوزیت‌های زمینه فلزی به دو دسته «اصلی» و «فرعی» طبقه‌بندی می‌شود. روش‌های اصلی تولید روش‌هایی هستند که کامپوزیت از مواد اولیه آن ساخته می‌شود که این عملیات شامل وارد کردن جزء تقویت‌کننده به داخل زمینه در میزان و محل مناسب، و ایجاد اتصال مناسب بین تقویت‌کننده و زمینه است. فرایندهای تولید فرعی شامل کلیه مراحل تکمیلی دیگر است که برای تبدیل کامپوزیت اولیه به محصول نهایی مورد نیاز است.
بسیاری از موارد مورد استفاده در زمینه و مواد تقویت‌کننده به‌طور ذاتی با یکدیگر سازگاری و هم خوانی ندارند و امکان ایجاد کامپوزیت از این مواد، بدون تغییر ماهیت فصل مشترک بین آن‌ها میسر نمی‌باشد. در بعضی کامپوزیت‌ها، اتصال بین عامل تقویت‌کننده با زمینه فلزی ضعیف است و می‌بایستی بهبود یابد. برای MMCهای ساخته شده از مواد فعال مشکل اصلی در جلوگیری از بروز واکنش‌های شیمیایی در فصل مشترک می‌باشد چون چنین واکنشی می‌تواند خواص ماده را تضعیف کند، پس برای رفع این مشکل عملیات سطحی و پوشش مخصوصی روی عامل توقیت‌کننده انجام می‌شود یا ترکیب زمینه اصلاح می‌شود.
اینکه کدام فرایند تولید فرعی برای MMC مناسب است تا حد زیادی به پیوسته یا غیرپیوسته بودن الیاف بستگی دارد. MMCهای با تقویت غیرپیوسته قابل تطابق با بسیاری از عملیات شکل‌دادن نظیر اکستروژن، فورج، نورد می‌باشند. از آنجایی که درصد بالایی از تقویت‌های غیر پیوسته از اکسیدهای ست یا کاربیدها در MMCها استفاده می‌شوند پس ماشینکاری این کامپوزیت‌ها مشکل بوده و از روش‌هایی مانند برش و سایش توسط ابزار الماس و ماشین کاری با تخلیه الکتریکی گاهی در مورد آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.[3]
انواع کامپوزیت‌های زمینه فلزی
کامپوزیت‌های زمینه آلومینیومی
بیشتر کاربردهای تجاری کامپوزیت‌های زمینه فلزی بر روی زمینه آلومینیومی متمرکز شده‌است. تلفیقی از وزن سبک، مقاومت به شرایط اتمسفری و خواص مکانیکی خوب، موجب عمومیت یافتن آلیاژهای این فلز شده‌است. نقطه ذوب این فلز به اندازه کافی بالا می‌باشد تا بتواند بسیاری از نیازمندی‌های مربوط به شرایط کاری را پاسخگو باشد. همچنین نقطه ذوب آلومینیوم به اندازه کافی پایین است تا سهولت در ساخت کامپوزیت را فراهم نماید و از طرف دیگر در آلومینیوم می‌توان از تقویت کننده‌های متفاوتی شامل الیاف پیوسته بور، SiC، اکسید آلومینیوم، گرافیت استفاده نمود.
کامپوزیت‌های زمینه آلومینیومی با الیاف پیوسته
کامپوزیت‌های با زمینه آلومینیوم و با الیاف پیوسته بور در سازه‌های داربستی با مقطع لوله ای برای بدنه میانی شاتل فضایی و صفحات خنک‌کننده در بردهای چندلایه میکروتراشه‌های الکترونیکی می‌باشد.
الیاف SiC پیوسته در حال حاضر به صورت تجاری در دسترس می‌باشد. این الیاف جایگزین مناسبی برای الیاف بور محسوب می‌شود زیرا دارای خواص مشابه با صرفه اقتصادی می‌باشد. یک نمونه از SiC تحت نام SCS نامیده می‌شود که می‌توانند با خواص شیمیایی سطحی مختلفی تولید شوند تا بتوانند اتصال بین زمینه مورد نظر را بهبود بخشند.
سازه‌های هوافضای دقیق با تلرانس‌های اکید و پایداری ابعادی، به مواد سبک‌وزن و با استقامت بالا نیاز دارند که از خود اعوجاج حرارتی پایینی را بروز دهند. MMCهای گرافیت/آلومینیوم دارای پتانسیل لازم برای برآوردن این نیازهای هستند.[4]
کامپوزیت‌های زمینه آلومینیومی با تقویت غیر پیوسته
کامپوزیت‌های کاربید سیلیسیم/آلومینیوم که تقویت کننده‌ها در آن‌ها به صورت غیر پیوسته هستند کامپوزیت‌هایی می‌باشند که در زمینه آلومینیوم ،SiC به صورت ذرات ریز، ویسکر‌ها، ندول‌ها، ورقه‌ها، صفحات یا الیاف کوتاه قرار گرفته‌اند. شرکت‌های مختلفی برای تولید این نوع کامپوزیت‌ها از روش متالورژی پودر استفاده می‌کنند و آن‌ها را با شکل تقویت ذره ای یا ویسکری تولید می‌نمایند. برای تولید این MMCها از روش ریخته‌گری نیز می‌توان بهره برد که در آن شمش‌هایی از این کامپوزیت ریخته‌گری می‌شود که سپس می‌توان به شکل مورد نظر توسط فرایندهایی نظیر اکستروژن یا نورد، تغییر فرم یابد.[5][6]
منابع
- «Metal-Matrix Composites». Machine Design. ۲۰۰۲-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۳.
- «کامپوزیت زمینه فلزی - FOR Finite Element Method». FOR Finite Element Method. ۲۰۱۴-۰۳-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۳.
- Administrator. «انواع کامپوزیت‌ها و روش‌های تولید. matinfrp.com ::. شرکت طراحی مهندسی متین». matinfrp.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۳.
- «Aluminum Metal Matrix Composites». www.afsinc.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۳.
- ابراهیمی، محمد ابراهیم (۱۳۸۹). مواد پیشرفته.
- چاولا، نیخلیش (۱۳۹۳). کامپوزیت‌های زمینه فلزی. جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان.