کیفیت تلرانس

کیفیت تلرانس[1] یا درجه آی‌تی (به انگلیسی: IT Grade، مخفف International Tolerance)‏[1] یک شیوه دسته‌بندی استاندارد برای تلرانس است که در سال ۱۹۳۸ توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ایزو) در استاندارد ایزو ۲۸۶ (به انگلیسی: ISO 286) بیان گردیده‌است.[2]

دسته‌بندی کیفیت‌ها

برای مشخص کردن دقت ابعادی و کیفیت ساخت از ۲۰ دسته عددی استفاده می‌شود که هر کدام برای کاربردی در صنعت مناسب هستند.[2] این دسته‌ها از ${\displaystyle IT01}$ (کمترین تلرانس و بیشترین دقت) آغاز می‌شود و با ${\displaystyle IT18}$ (بیشترین تلرانس و کمترین دقت) پایان می‌پذیرد.[1][2]

روش محاسبه

این روابط، صرفاً فرمول‌هایی تجربی هستند و بر اصول علمی مبتنی نیستند، اما مقداری قابل‌قبول را ارائه می‌دهند. روابط زیر تنها برای قطعات با ابعاد ۱ میلی‌متر تا ۵۰۰ میلی‌متر صادق است.[2] برای محاسبه تلرانس بر حسب این روابط، ابتدا با دانستن اندازه اسمی قطعه، کران بالا (${\displaystyle D_{M}}$) و پائین (${\displaystyle D_{m}}$) آن را از جدول یافته و D را محاسبه می‌کنیم. (کران‌های بالا و پائین در جداول به ۱۳ بازه تقسیم شده‌اند) سپس با توجه به کیفیت مورد نیاز، I را پیدا کرده و تلرانس را با کمک آن می‌یابیم.[2]

${\displaystyle I=0.45\cdot {\sqrt[{3}]{D}}+0.001\cdot D}$

${\displaystyle D={\sqrt {(D_{M}\cdot D_{m})}}}$

• D میانگین هندسی ردیفهای قطری از دامنه اندازه‌های اسمی (${\displaystyle D_{M}}$ بیشینه و ${\displaystyle D_{m}}$ کمینه) [mm]
• I واحد تلرانس [µm]

کیفیت	${\displaystyle IT1}$	${\displaystyle IT0}$	${\displaystyle IT01}$
تلرانس	${\displaystyle 0.8+0.020D}$	${\displaystyle 0.5+0.012D}$	${\displaystyle 0.3+0.008D}$

کیفیت	${\displaystyle IT4}$	${\displaystyle IT3}$	${\displaystyle IT2}$
تلرانس	${\displaystyle ({\sqrt[{5}]{10}})\cdot IT3}$	${\displaystyle ({\sqrt[{5}]{10}})\cdot IT2}$	${\displaystyle ({\sqrt[{5}]{10}})\cdot IT1}$

کیفیت	${\displaystyle IT18}$	${\displaystyle IT17}$	${\displaystyle IT16}$	${\displaystyle IT15}$	${\displaystyle IT14}$	${\displaystyle IT13}$	${\displaystyle IT12}$	${\displaystyle IT11}$	${\displaystyle IT10}$	${\displaystyle IT9}$	${\displaystyle IT8}$	${\displaystyle IT7}$	${\displaystyle IT6}$	${\displaystyle IT5}$
تلرانس	${\displaystyle 2500I}$	${\displaystyle 1600I}$	${\displaystyle 1000I}$	${\displaystyle 640I}$	${\displaystyle 400I}$	${\displaystyle 250I}$	${\displaystyle 160I}$	${\displaystyle 100I}$	${\displaystyle 64I}$	${\displaystyle 40I}$	${\displaystyle 25I}$	${\displaystyle 16I}$	${\displaystyle 10I}$	${\displaystyle 7I}$

کاربرد کیفیت‌های مختلف در صنعت

در جدول زیر به طور خلاصه به کاربردهای اصلی هر سطح کیفیتی اشاره شده‌است.[1][2]

کیفیت‌ها	کاربرد
IT01 تا IT5	دستگاه‌های اندازه‌گیری دقیق ابزار دقیق
IT5 تا IT7	موتورها ساخت ماشین‌های صنعتی ظریف ساخت قالب‌های ظریف
IT8 تا IT9	ساخت قالب ساخت ماشین‌های صنعتی
IT10 تا IT11	میله و سوراخ با انطباق عبوری
IT12 تا IT18	فرآیندهای تولیدی که دقت چندان بالایی ندارند خشن‌کاری ریخته‌گری آهنگری

جستارهای وابسته

• فهرست استانداردهای ایزو

منابع

1. خوشکیش، حسین؛ حدادی، حبیب‌الله (۱۳۸۸)، «اجزای مکانیکی»، نقشهکشی صنعتی، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، ص. صص ۱۷۹-۱۸۰، شابک ۹۶۴-۴۵۴-۰۳۳-۶
2. محمودزاده، محمدتقی؛ حریرپوش، محمدجواد؛ ضیایی، سید مصطفی (۱۳۸۶)، «تلرانس و انطباقات»، سیستمهای اندازهگیری دقیق، تهران: آذریون، ص. صفحه ۵۴۷، شابک ۹۶۴-۶۸۳۶-۱۴-۳

پیوند به بیرون

• ایزو ۲۸۶ در وبگاه رسمی سازمان بین‌المللی استانداردسازی