آل‌آقا
آل آقا نام خاندانی است که از نسل آقا محمدعلی بهبهانی تشکیل شده‌است. آقا محمدعلی بهبهانی جد اصلی این خاندان که یک روحانی شیعه بود، در اواخر قرن هجدهم میلادی باهدف تبلیغ تشیع به شهر کرمانشاه مهاجرت و در آنجا اقامت کرد. وابستگان این خاندان غیرکُرد در ایران بیش از همه در شهرهای کرمانشاه و سپس تهران، قم، کاشان و نهاوند ساکن هستند.
سرسلسله
نسب خاندان آل آقا به آقا محمدعلی بهبهانی می‌رسد که فرزند محمدباقر وحید بهبهانی بود. وی در زمان حکومت الله قلی خان زنگنه، حاکم کرمانشاه در اواخر زندیه، به درخواست وی به کرمانشاه آمد و در این شهر ساکن شد. در سال ۱۷۷۱ میلادی برای تأسیس حوزهٔ علمیه‌ای در کرمانشاه فراخوان داده و از آخوندهایی از شهرهای شیعه‌نشین ایران و عراق درخواست کرد که برای مشاکت در تأسیس این حوزه به کرمانشاه بیایند.[1] آقا محمدعلی نخستین فرد از این خاندان است که در کرمانشاه ساکن شده و نسل این خاندان از فرزندان وی می‌باشد. از آنجا که محمد علی بهبهانی با نام آقا محمدعلی شناخته می‌شد و به همین دلیل نوادگان وی آل آقا به معنای خانوادهٔ آقا نام گرفتند. همچنین در ابتدای نام برخی از آنان نیز از کلمه «آقا» استفاده می‌شود.
انتساب اشتباه به شیخ مفید
بزرگان خانوادهٔ آل آقا و نوادگان محمدباقر وحید بهبهانی بر مبنای شجره نامه‌هایی که در دست دارند ادعا می‌کنند که سلسهٔ نسب آن بزرگ‌مرد با چهارده واسطه به شیخ مفید می‌رسد. با این حال غلامرضا کیوان سمیعی به نقل از سردار کابلی در کتاب زندگانی سردار کابلی این شجره نامه‌ها را جعلی و مخدوش دانسته و چنین انتسابی را صحیح نمی‌داند. مطابق با آنچه که سردار کابلی نقل کرده، این وصیت نامه‌ها بر مبنای وصیتنامه ایست که سید جعفر اعرجی کاظمینی ملقب به معین الاشراف، در زمان آقا اسدالله امام جمعه (نوادهٔ آقا محمد علی) برای خوشایند وی نوشته و در ازای آن به تملک روستای چشمه سفید در نزدیکی کرمانشاه تمایل داشته‌است.[2] اگرچه بنا بر نقل سردار کابلی آقا اسدالله چندان از این جعل خشنود نشد، اما پس از وی فرزندانش هریک نسخه‌ای از آن برای خود تهیه کرد.
این شجره نامهٔ جعلی زمانی عمومیت یافت که در سال ۱۳۵۳ قمری (۱۳۱۳ خورشیدی و ۱۹۳۴ میلادی)، سید محسن جبل عاملی برای تهیهٔ منابع لازم برای تألیف کتاب اعیان الشیعه به ایران و کرمانشاه آمد و این شجره نامه به وی داده شد. از آنجا که این کتاب بعدها به عنوان منبعی شاخص برای نسب‌شناسی بزرگان شیعه به کرات مورد استفاده قرار گرفت، شائبهٔ انتساب خاندان آل آقا نیز بارها با استناد به این کتاب نقل شد و به صورت غلطی مصطلح درآمد. سید محمد محسن حسینی طهرانی در کتاب نوروز در جاهلیت و اسلام به این مطلب اشاره می‌کند که هم محمدباقر وحید بهبهانی و هم محمدعلی بهبهانی هر دو از محققین علمای رجال محسوب می‌شده‌اند و هر دو در کتاب هایشان بارها نام شیخ مفید را برده و از وی مطالبی نقل کرده‌اند، اما هیچگاه خود را به وی منسوب نکرده‌اند، در حالی که هر دو به منسوب ساختن خود به علمای پیش از خود علاقه‌مند بوده‌اند.[3] به گفتهٔ وی از انتساب این خاندان به شیخ مفید تا زمان آقا اسدالله هیچ سندی در دست نیست و بنابراین انتساب خاندان آل آقا به شیخ مفید سندیت ندارد و اشتباه است.
پراکندگی جمعیت
طبق تحقیقات نظام الدین آل آقا چندین هزار نفر از منسوبان به این خاندان در ۵ قاره دنیا وجود دارند و در ایران بیش از همه در کرمانشاه و سپس تهران و قم و کاشان و ساکن هستند.
آرامگاه
آرامگاه خانوادگی خاندان آل آقا در کرمانشاه، در خیابان آرامگاه و در کنار پارک شیرین (چیاسور) قرار دارد که قبر بسیاری از وابستگان این خاندان در آنجا قرار دارد.
اماکن
مکان‌ها و معابر متعددی به نام خاندان آل‌آقا نامگذاری شده‌است. در شهر نهاوند میدانی به نام میدان آل‌آقا وجود دارد که به نام این خاندان نامگذاری شده‌است.[4] همچنین در شهر کرمانشاه خیابانی به نام ۴۵ متری آل آقا نامگذاری شده‌است.
مشاهیر خاندان آل آقا
- وحید بهبهانی
- آقا محمدعلی بهبهانی
- آقا احمد کرمانشاهی مؤلف مرآه‌الاحوال جهان‌نما که توسط علی دوانی به چاپ رسیده‌است.
- آقا عبدالله آل‌آقا
- آقا محمدجعفر آل‌آقا
- آقا اسدالله آل‌آقا (امام جمعه)
- آقا ابوعلی آل‌آقا (امام جمعه)
- کمال‌الدین امامی آل‌آقا (فرزند آقا ابوعلی امام‌جمعه کرمانشاه و مدیر کل اسبق اداره غله استان کرمانشاه)
- علی آل‌آقا(روحانی مدرس حوزه علمیه قم)
- آقا رحیم آل‌آقا
- سعید آل‌آقا (پزشک)
- محمدنبی آل‌آقا
- غلامحسین اکبری آل‌آقا(معتمدالعلما)
- نظام‌الدین آل‌آقا (معلم، نویسنده و پژوهشگر)
- محسن امامی آل‌آقا (استاد دانشگاه و پزشک)
- محمدعلی (وزیر) امامی آل‌آقا
- علی‌اکبر وحیدی آل‌آقا (مدیر ارشد صنعت نفت)
- محمد شاهکار آل‌آقا (حقوق‌دان، درگذشته در نیس فرانسه)
- مهری آل‌آقا (هنرپیشه و بازیگر)
- محمد ابراهیم اعلمی آل‌آقا (رئیس کنونی دانشگاه رازی)
- سلطان العلما کرمانشاهی
- آهو آل‌آقا (هنرمند نقاش)
- حسین آل‌آقا
- فیروز بهشتی آل‌آقا (پزشک متخصص در آمریکا)
- مرجان شیخ‌الاسلامی آل‌آقا
بستگان سببی خاندان آل‌آقا
- سید محمدحسین شهرستانی (نوه میرزا احمد آل آقا بن محمدعلی بن محمدباقر وحید بهبهانی)
- سید مرتضی نجومی
- حشمت‌الله طبیبی
پیوند به بیرون
پانویس
- پایگاه اینترنتی ژیارکرد: گفتگوی کوتاهی با استاد اردشیر کشاورز در باب گفته‌های کزازی در فصلنامه گفتگو؛ شادی نظریان؛ بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۵.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، زندگانی سردار کابلی (مشتمل بر حوادث افغانستان در قرن نوزدهم میلادی و مباحث علمی دینی تاریخی ادبی و اجتماعی و تراجم جماعتی از علماء و فضلاء و شعراء)، تهران: زوار، چاپ اول: ۱۳۶۲، ص ۱۰۶.
- حسینی طهرانی، سید محمد محسن، نوروز در جاهلیت و اسلام: تحقیقی پیرامون نوروز و آداب آن در قبل و بعد از اسلام، تهران: مکتب وحی، ۱۳۹۳، فصل سوم، ص ۱۱۰–۱۰۶.
- سایت خبری-تحلیلی گَرو: «آل آقا» کیست؟، نوشته‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۳؛ بازدید در ۱۰ دی ۱۳۹۸.
منابع
- خاندان آل آقا - شجره و نوادگان علامه مجدد آقا محمدباقر وحید بهبهانی، نوشته نظام الدین آل آقا، قم، انتشارات فرهنگ آفتاب،شابک ۹۶۴-۹۳۸۶۹-۰-
- نقباء البشر و کرام البرره، آقابزرگ تهرانی، دار احیائ التراث، بیروت، ۲۰۰۹م.
- تاریخ تشیع در کرمانشاه، مؤلف: محمد علی سلطانی، ناشر: سها، مکان نشر: تهران .۱۳۷۴،
- مفاخر کرمانشاه: شرح حال عالمان و فضلای کرمانشاهی، نویسنده علی کرجی؛ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه، ۵۳۲ص. ۱۳۹۰، شابک ۹۷۸۹۶۴۰۴۷۲۶۱۳
- kermanshah.irib.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=۱۲۰۳۹