بازپس‌گیری اندلس
رِکُونکیستا (به اسپانیایی: Reconquista به‌معنای بازپس‌گیری)، جنبش استرداد یا سقوط آندلس، مجموعه‌ای از لشکرکشی‌های طولانی‌مدت مسیحیان اسپانیا و پرتغال در قرون وسطی به منظور بازپس‌گیری سرزمین‌های خود از موروهای مسلمانی بود که در اوایل سدهٔ هشتم میلادی بیشتر شبه‌جزیره ایبری را به اشغال خود درآورده بودند.[1]
| رِکُونکیستا | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 نبرد مسیحیان و مورها (مسلمانان) کانتیگاس د سانتا ماریا | |||||||
| |||||||
| طرفین درگیر | |||||||
|
| ||||||
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
هرچند مسیحیان پیشتر در حدود سال ۷۱۸ و در نبرد کووادونگا با موروها درگیر شده بودند اما برای سه سده برتری با مسلمانان بود تا آنکه سرانجام در سدهٔ یازدهم و به‌دنبال فروپاشی اتحاد موروها و بروز احساسات ضد مسلمانی در پادشاهی‌های مسیحی‌نشین شمال اسپانیا، جنبش بازپس‌گیری قلمروهای از دست‌رفته از مسلمانان رسماً آغاز شد.[1] چندین جنگ درگرفت و بیشتر شبه‌جزیره تا سدهٔ سیزدهم به دست مسیحیان افتاد. تنها امیرنشین گرانادا در گرانادا در جنوب اسپانیا بود که هنوز در کنترل موروها قرار داشت و سبب شده بود تا آتش رکونکیستا هنوز شعله‌ور باشد. سرانجام آخرین پایگاه موروها نیز تا پایان سدهٔ پانزدهم توسط مسیحیان فتح شد و رکونکیستا به پایان رسید.[1]
با پیروزی مسیحیان فرمانروایان اسپانیا بر یکنواختی مذهبی تأکید نمودند و بسیاری از موروها و یهودیان را از آن کشور اخراج کردند.[1]
تاریخچه
| تاریخ اسپانیا |
|---|
 |
 درگاه اسپانیا • گاهشمار |
| تاریخ پرتغال |
|---|
 |
| گاهشماری |
 درگاه پرتغال |
فتح شبه‌جزیرهٔ ایبری توسط مسلمانان
مسلمانان در سدهٔ هشتم میلادی به سرعت مناطقی را که اسپانیا و پرتغال امروزی را تشکیل می‌دهند به اشغال خود درآوردند. آنان که بیشتر متشکل از بربرهای شمال آفریقایی بودند که توسط اعراب رهبری می‌شدند در نخستین یورششان در ۷۱۱ توانستند وارد شبه‌جزیره ایبری شوند و تا ۷۱۶ تقریباً بیشتر آن به جز مناطق کوهستانی استوریاس و دره‌های جنوبی کوه‌های پیرنه را در کنترل خود گرفتند.[2] همچنین آنان تا ۷۳۲ توانستند تا عمق خاک فرانسه نفوذ کنند اما شارل مارتل توانست آنان را طی نبردی در تور به عقب براند.[3]
در ۷۵۶ عبدالرحمان یکم دودمان امویان را در کوردوبا پایه نهاد که بعدتر به خلافت کوردوبا تبدیل شد.[3] در این مدت مسیحیان که در شمال شبه‌جزیره در محاصره قرار گرفته بودند شروع به مقاومت در برابر مسلمانان کردند و اهالی آستوریاس و گالیسیا تا سال ۹۰۰ میلادی توانستند تقریباً بیشتر زمین‌های خالی از سکنهٔ درهٔ دوئرو و دشت‌های شمالی را به اشغال خود درآورده و با تقویت مواضعشان، پایتخت جدیدی را در لئون بنیاد نهند. در همین زمان مسلمانان نیز تا کوهپایه‌های پیرنه در درهٔ اِبرو در شرق شبه‌جزیره سکنی گزیده بودند و این در حالی بود که مسیحیان کاتالونیا نتوانسته بودند تا بیشتر از جنوب بارسلونا پیشروی کنند.[2]
فروپاشی خلافت کوردوبا و آغاز رکونکیستا
خلافت کوردوبا در اوایل سدهٔ یازدهم از هم پاشید و به‌دنبال آن امیرنشین‌های طایفه‌ای کوچکی در اسپانیا به‌وجود آمد. اما این موضوع فرصتی را برای مسیحیان به‌وجود آورد تا با استفاده از سواره‌نظام زره‌پوش خود اوضاع را به نفع خود برگردانند.[2]
در ۱۰۸۵ تولیدو به دست آلفونسوی چهارم کاستیا افتاد و آلفونسوی یکم آراگون در ۱۱۱۸ ساراگوسا را به اشغال خود درآورد. آلفونسوی یکم پرتغال نیز با کمک جنگجویان صلیبی بریتانیایی و Low Countries موفق به فتح لیسبون در ۱۱۴۷ گردید.
با سقوط تولید و و اشغال درهٔ تاگوس توسط مسیحیان، فتح اسپانیای مسلمان‌نشین دور از دسترس نبود. اما مداخلهٔ مرابطان (۱۰۸۶–۱۱۴۵) و موحدون (۱۱۴۵-حدود ۱۲۳۰) از قدرت‌های اسلامی شمال آفریقا سبب شد تا حکومت آندلس تا چند سدهٔ دیگر به حیات خود ادامه دهد و مسلمانان اسپانیا بهای آن را با پذیرش فرمانروایان بربری که منافع اصلیشان در قلمروهای شمال آفریقا بود و نه آندلس پرداختند.[2]
مراکش پایتخت مرابطان و موحدون بود و آن‌ها لشکرکشی‌های عظیمشان علیه مسیحیان را از همان‌جا آغاز می‌کردند. با این حال آن‌ها توان دفاع از سرزمین‌های خود یا بازپس‌گیری سرزمین‌هایی که از دست می‌دادند را نداشتند. سپاهیان مسیحی توسط پادشاهان چندین سرزمین رهبری می‌شد و در شهرهای مختلف از کمک شبه‌نظامیان برخوردار بود. این شبه‌نظامیان نقش مهمی به‌ویژه در نبردهای سدهٔ دوازدهم داشتند و به همین ترتیب ارتش‌های شهرهایی همچون آلویلا توانستند حملات مرابطان و موحدون را دفع کنند.[2] از سوی دیگر سپاهیان اسپانیایی به ویژه شوالیه‌های کالاتراوا و سانتیاگو موفق شدند تا از دژهای نئو کاستیا در برابر حملات موحدون در فاصلهٔ سال‌های سرنوشت‌ساز ۱۱۹۵ تا ۱۲۱۲ دفاع نمایند.[2]
در ۱۱۹۵ موحدون سپاه آلفونسوی هشتم کاستیا را قاطعانه در آلارکوس شکست دادند اما آن‌ها نتوانستند از این پیروزی خود استفاده کرده و تولید یا دیگر شهرهایی را که در سده‌های پیش از دست داده بودند را بازپس گیرند. لشکرکشی بعدی در ۱۲۱۱ اتفاق افتاد و مسیحیان که در این مدت بیشتر درگیر مشاجره با یکدیگر بودند بار دیگر علیه مسلمانان متحد شدند. آلفونسوی هشتم با پشتیبانی پاپ رهبری سپاهیان را بر عهده گرفت و این بار توانست موحدون را در لاس ناواس ده تولوسا در ۱۲۱۲ شکست دهد.[2] اما علی‌رغم کسب این پیروزی مسیحیان در همان زمان به آندلس حمله نکردند.
با مرگ محمد الناصر، خلیفهٔ موحدون در ۱۲۱۳ و بروز اختلافات بر سر جانشینی او، مسلمانان دیگر فرصت بازسازی استحکامات خود را نداشتند و هنگامی که مسیحیان به رهبری فردیناند سوم، پادشاه کاستیا و لئون بار دیگر شروع به پیشروی کردند، نه مسلمانان آندلس و نه مدعیان خلافت موحدون نتوانستند در برابر آنان مقاومت نمایند.[2] کوردوبا در ۱۲۳۶ و سبیا در ۱۲۴۸ به دست مسیحیان افتاد و خاومی یکم آراگون در ۱۲۳۰ مایورکا و در ۱۲۳۶ والنسیا را فتح نمود. در غرب نیز پرتغالی‌ها تا ۱۲۵۰ موفق شدند که ادارهٔ آلگارو را در اختیار خود بگیرند.[2]
سقوط گرانادا و پایان رکونکیستا
در این زمان از اسپانیای مسلمان تنها پادشاهی گرانادا باقی‌مانده بود که در جنوب کوه‌های از آلگه‌سیراس تا آلمریا قرار داشت. این امیرنشین علی‌رغم کوچکی وسعتش توانست برای دو قرن و نیم دیگر تا ۱۴۹۲ که سرانجام تسلیم شد به حیات خود ادامه دهد. این موضوع از طرفی به دلیل وجود کوه‌ها و از طرف دیگر به دلیل جمعیت بالای آن بود که پناهجویانی از دیگر مناطق را نیز در خود جای داده بود. آن‌ها همچنین تا پیش از شکست در نبرد ریو سالادو در ۱۳۴۰ از حمایت دودمان مراکشی مرینیان نیز برخوردار بودند.[2]
در این زمان کاستیا تنها کشور مسیحی‌ای بود که با گرانادا مرز مشترک داشت و امیران بنو نصر، آخرین سلسلهٔ موروهای مسلمان در اسپانیا به جای در پیش گرفتن سیاست جنگ‌طلبی، خراجگزار فرمانروایان کاستیا شدند.[2] اما این وضعیت نیز با بر تخت نشستن ایزابلای یکم کاستیا در ۱۴۷۴ و ازدواجش با فردیناند دوم آراگون دستخوش تغییر شد زیرا فرمانروایان جدید بر انجام «جنگ مقدس» برای اثبات موقعیت و یکپارچه‌سازی پادشاهی‌های تحت فرمانشان اصرار داشتند.
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ Reconquista موجود است. |
- "Reconquista." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, 2011. Web. 07 Apr. 2011. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/493710/Reconquista>.
- Reconquista. Answers.com. The Oxford Companion to Military History, Oxford University Press, 2001, 2004. http://www.answers.com/topic/reconquista-2, accessed April 08, 2011.
- Moor. Answers.com. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition, Columbia University Press. , 2011. http://www.answers.com/topic/moors, accessed April 08, 2011.
پیوند به بیرون
- Timeline of the Reconquista; University of Calgary website.
- Exiles from Andalusia; Millersville University website.