بند کجکی

سد کَجَکی یا بند برق کجکی (به پشتو: کجکی بند)، یکی از دو بند اصلی برق‌آبی در ولایت هلمند افغانستان است. این سد بر روی رود هیرمند بسته شده‌است و در فاصلهٔ ۱۶۱ کیلومتری شمال باختری شهر قندهار قرار دارد و کارکرد این بند برای آبیاری ۱٬۸۰۰ کیلومتر مربع از زمین‌های خشک و هم‌چنین تولید برق است. ظرفیت آبگیری این سد ۲٫۸ میلیارد متر مکعب است یعنی یک‌سوم ذخیرهٔ دریاچهٔ هامون.

سد کجکی در ۲۰۲۱ میلادی
سد کجکی
تصویر سد کجکی
موقعیت سد کجکی در افغانستان
کشورافغانستان
محلولسوالی کجکی، ولایت هلمند
مختصات۳۲°۱۹′۱۹″ شمالی ۶۵°۷′۸″ شرقی
مختصات: ۳۲°۱۹′۱۹″ شمالی ۶۵°۷′۸″ شرقی
آرمانآبیاری و برق
وضعیت۰
آغاز ساخت۱۹۵۱
گشایش۱۹۵۳
مالک(ـان)وزارت انرژی و آب
سد و سرریزها
گونه سدسد وزنی
بر روی رودرود هلمند
بلندی۱۰۰ متر (۳۲۸ فوت)
طول تاج۲۷۰ متر (۸۸۶ فوت)
حجم سد۲٬۸ میلیارد متر مکعب آب (یک سوم دریاچه هامون)
مخزن
حجم کل مخزن۱٬۷۱۵ میلیون متر مکعب (۱٬۳۹۰٬۳۷۳ جریب فوت)
ظرفیت فعال۱٬۱۳۴ میلیون متر مکعب (۹۱۹٬۳۴۹ جریب فوت)
گونه سدسد وزنی
نیروگاه
گرداننده(گان)اداره هلمند و دره ارغنداب (HAVA)
تاریخ راه‌اندازی۱۹۷۵
توربین‌ها۲ x ۱۶٫۵ مگاوات، ۱ x ۱۸٫۵ نوع فرانسیس[1]
ظرفیت اسمی۵۲٫۵ مگاوات

بلندای این سد ۱۰۰ متر، پهنای آن ۲٬۲۹۰ متر و ظرفیت تخلیهٔ آن ۱٫۲ میلیون متر مکعب است. سد کجکی آب‌خیز اصلی حوضهٔ سیستان است.

آب‌های روان‌شده از این بند تا ۵۰۰ کیلومتر به سوی پایین‌دست، در کانال‌های کشاورزی منطقه جریان می‌یابد. در طی سال‌های گذشته به جهت خشک‌سالی در افغانستان به عنوان سرچشمهٔ آب هیرمند با بسته شدن دریچه‌های بند کجکی و کاهش ورودی آب به هیرمند در ایران در میان دو کشور اختلافاتی بروز کرد.

بنا بر قراردادی که میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ ه‍.ش بسته شده آب باید همواره در جریان و در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (برابر با ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچهٔ هامون باشد. تا سهم منطقهٔ سیستان ایران به این منطقه برسد. بسته شدن کامل بند کجکی و نرسیدن سهم سیستان در زمان طالبان از مسائل مورد مناقشه میان دو کشور بوده‌است.[2]

خشک شدن دریاچه هامون

در حال حاضر در سال ۲۰۱۴ یکی از عوامل اصلی خشکیدن تالاب بین‌المللی هامون و ایجاد مشکلات فراوان برای مردم منطقهٔ سیستان انتقال آب رودخانهٔ هیرمند برای کشت مزارع در افغانستان می‌باشد؛ که تا به‌حال دولت افغانستان از دادن حقابه به سیستان و دریاچهٔ هامون شانه خالی می‌کند؛ و این مورد از روابط حسن همجواری میان دو کشور کاسته‌است. در ضمن، دولت افغانستان آبی که به هامون روانه می‌کند به صورت سیلاب و سرریز این سد می‌باشد که در سیستان افزون بر مشکلات زیست‌محیطی، مشکلات آب آشامیدنی هم ایجاد کرده‌است؛ و این امر بر نارضایتی بیشتر دولت ایران از افغانستان انجامیده‌است.

از سوی دیگر، دولت ایران در اعتراض به سدسازی افغانستان از اهرم‌هایی چون ناامنی، مهاجران، حق ترانزیت از بندر چابهار، به دولت افغانستان فشار می‌آورد که حقآبهٔ بیشتری را از هیرمند داشته باشد.

ساخت سد

سد کجکی در سال ۱۹۵۳ میلادی توسط شرکت آمریکایی «واشینگتن گروپ اینترنشنال» (موریسون-کنودسن) ساخته‌شد. به هنگام حملهٔ روسیه به افغانستان پیمانکاران این شرکت محل کار را ترک کردند. با ترک این پیمانکاران دو متر آخر تاج سد تکمیل نشد و دریچهٔ تخلیهٔ اضطراری آن نیز نساخته بجا ماند.

به خاطر تکمیل نشدن دریچه‌های سد، سد کجکی همهٔ آب بالاتر از ۱۰۳۳٫۵ را از مخزن خود تخلیه و روان می‌کند.

در سال ۱۳۷۸ خورشیدی حدود پنج هزار نفر از نیروهای خارجی و افغان، موفق شدند پس از سفری پنج روزه و نبرد با شورشیان، یک توربین تولید برق را به سد کجکی در جنوب افغانستان برسانند. چندین فروند هواپیما، این کاروان عظیم را در این مأموریت حمایت می‌کردند. پنج روز طول کشید تا این مسیر خطرناک پیموده شد. این توربین بزرگ، به چهار قسمت تقسیم شده بود، که هر قسمت در کامیون جداگانه‌ای حمل می‌شد.[3]

تغییرات آب‌گیری دریاچه هامون ایران/افغانستان از رود هیرمند.

آب و هوا
داده‌های اقلیم کجکی
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۱۲٫۰
(۵۴)		 ۱۴٫۲
(۵۸)		 ۲۱٫۰
(۷۰)		 ۲۷٫۵
(۸۲)		 ۳۳٫۶
(۹۲)		 ۳۹٫۲
(۱۰۳)		 ۴۰
(۱۰۴)		 ۳۸٫۸
(۱۰۲)		 ۳۴٫۱
(۹۳)		 ۲۸٫۱
(۸۳)		 ۲۰٫۳
(۶۹)		 ۱۴٫۶
(۵۸)		 ۲۶٫۹۵
(۸۰٫۷)
میانگین روزانه °C (°F) ۵٫۵
(۴۲)		 ۷٫۷
(۴۶)		 ۱۳٫۷
(۵۷)		 ۱۹٫۳
(۶۷)		 ۲۴٫۵
(۷۶)		 ۲۹٫۳
(۸۵)		 ۳۰٫۹
(۸۸)		 ۲۹٫۰
(۸۴)		 ۲۳٫۵
(۷۴)		 ۱۷٫۹
(۶۴)		 ۱۱٫۲
(۵۲)		 ۷٫۲
(۴۵)		 ۱۸٫۳۱
(۶۵)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۰٫۹
(۳۰)		 ۱٫۲
(۳۴)		 ۶٫۲
(۴۳)		 ۱۱٫۲
(۵۲)		 ۱۵٫۴
(۶۰)		 ۱۹٫۵
(۶۷)		 ۲۱٫۶
(۷۱)		 ۱۹٫۲
(۶۷)		 ۱۳٫۰
(۵۵)		 ۷٫۷
(۴۶)		 ۲٫۲
(۳۶)		 −۰٫۵
(۳۱)		 ۹٫۶۵
(۴۹٫۳)
منبع: Climate-Data.org[4]

فلم‌شناسی
  • کمک آمریکا برای ساخت سد در مستند سال ۲۰۱۵ آدام کورتیس ذکر شده‌است.

دریاچه تلخ[5] مطابق به فلم، دریاچه با رسوبات زیادی از خاک روبرو می‌شود و و از دریاچه برای کشت تریاک استفاده می‌شود.

  • کجکی یک فلم اکشن بریتانیایی ساخت ۲۰۱۴ است که مطابق به یک داستان واقعی (حادثه ای که یک واحد از سربازان بریتانیایی در منطقه کجکی قرار گرفتند), ساخته شده‌است.

نگارخانه
رود هیر مند پس از عبور از بند کجکی
سد کجکی
موتورخانه سد
نمای آب پشت سد کجکی
منطقه شمال‌شرقی سد کجکی

جستارهای وابسته

منابع
  1. "Hydroelectric Power Plants in Afghanistan". IndustCards. Archived from the original on 6 December 2012. Retrieved 7 February 2012.
  2. روزنامه ایران بایگانی‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، اجتماعی، ۲۱ مهر ۱۳۸۱–۱۳ اکتبر ۲۰۰۲. شمارهٔ ۲۲۶۹
  3. بی‌بی‌سی فارسی، انتقال موفقیت‌آمیز توربین به سد کجکی افغانستان، سه‌شنبه ۰۲ سپتامبر ۲۰۰۸–۱۲ شهریور ۱۳۸۷
  4. "Climate: Kajaki - Climate-Data.org". Retrieved 9 September 2016.
  5. Boone، Jon (۳۰ ژانویه ۲۰۱۵). «دریاچه تلخ آدام کورتیس، مرور: منظره خیبر افغانستان». دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷. از پارامتر ناشناخته |کار= صرف‌نظر شد (کمک); از پارامتر ناشناخته |موقعیت= صرف‌نظر شد (کمک)
  • Wikipedia contributors, "Kajaki Dam," Wikipedia, The Free Encyclopedia, (accessed July ۴، ۲۰۰۹).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.