خرس بزرگ
خرس بزرگ یا دُبّ اکبر نام یکی از صورت‌های فلکی است. خرس بزرگ یکی از معروفترین صورت فلکی‌های آسمان و همچنین مهم‌ترین صورت فلکی فروردین ماه است. پنج ستاره کاسه آبگردان آن با یکدیگر در ارتباط هستند و در یک جهت و با یک سرعت در فضا حرکت می‌کنند. شکل و وضعیت این صورت فلکی هر ۱۰۰٫۰۰۰ سال یکبار تغییر می‌کند و آن به این دلیل است که وضعیت دو ستاره انتهایی دسته آبگردان که عناق و قائد نام دارند نسبت به پنج ستاره دیگر عوض می‌شود.
| صورت فلکی | |
 | |
| نام لاتین | Ursa Major |
|---|---|
| نام‌های دیگر | دب اکبر |
| بعد | ۱۰ ساعت |
| میل | ۵۵° |
| پهنه | درجه مربع |
| رتبه | ۳ |
| فاصله نزدیک‌ترین ستاره | سال نوری |
| نام درخشان‌ترین ستاره | جون |
| مشهود بین عرض‌های °۹۰+ و °۳۰- بهترین زمان مشاهده در ماه آوریل (فروردین) | |
برخی هفت ستاره پرنورتر این صورت فلکی دب اکبر می‌نامند، ولی صحیح آن است که این ستاره‌ها فقط بخشی از دب اکبر می‌باشند، و صورت فلکی دب اکبر دارای ستاره‌های بیشتری است. هفت ستاره پرنورتر آن بنات النعش یا هفت‌اورنگ نام دارند. همچنین می‌توان از دب اکبر برای جهت‌یابی و قبله یابی استفاده کرد.
نام
در قدیم، این صورت فلکی را به شکل یک خرس تصور کرده‌اند، و از آن‌جا که صورت فلکی کوچک‌تر دیگری هم شبیه خرس بوده‌است، این را خرس بزرگ و آن دیگر را خرس کوچک نامیده‌اند. معنای نام آن در بسیاری از زبان‌های دیگر هم به همین معناست: در عربی «دُبّ اکبر»، در انگلیسی Great Bear و در لاتین Ursa Major نامیده می‌شود. «دُب» به معنای خرس نر است.
ستاره‌های خرس بزرگ
هفت ستارهٔ پرنور نقش دب اکبر (آبگردان یا ملاقه) را پدیدمی‌آورند. چهار ستاره که کاسه را تشکیل می‌دهند با نام‌های دبه (ظهر دب اکبر)، مراق، فخذ و مغرز معروف اند که همه اسامی عربی‌اند. دبه به معنای خرس است و مراق به معنی گرده و فخذ و مغرز به ترتیب به معنای ران و بن دم خرس اند. ستاره‌هایی که دستهٔ آب گردان را تشکیل می‌دهند به نام‌های قائد، عناق، و جون موسوم‌اند و باز هم نام‌های عربی به معنای جلودار و بزغاله‌اند.
نام‌های آریایی:
۱ـ به جای دبه: کراتو krâtu (سنسکریت: kratu)؛ ۲ ـ به جای مراق: پولاهه pulâhe (سنسکریت: pulaha)؛ ۳ـ به جای مغرز: اتری átri (سنسکریت). ۴ـ به جای فخذ: پولاستی pulâsti (سنسکریت: pulastya)؛ ۵ـ به جای جون: انگیرا ángirâ (سنسکریت). ۶ـ به جای عناق: وسیشتا vasiŝtâ (سنسکریت: vasiŝttha)؛ ۷ـ به جای قائد: بریگو brigu (سنسکریت: bhrigu)
(Gérard Huet. Héritage du Sanskrit Dictionnaire sanskrit-français)
در نزدیکی عناق ستاره کوچک سُها قرار دارد. اعراب این دو ستاره را اسب و سوار می‌نامیدند. روشنی ظاهری هفت ستارهٔ آب گردان با هم فرق می‌کند: دبه پر نورترین آن‌ها و مغرز کم فروغ‌ترین شان است.
جهت‌یابی با خرس کوچک و خرس بزرگ
ستاره قطبی در انتهای صورت فلکی خرس کوچک است که به کمک امتداد ستارگان مراق و دبه خرس بزرگ شناخته می‌شود.
از ستارگان هدایت گر نیز می‌توان برای قبله یابی نیز استفاده کرد. در صورت اتصال انتهای ستارگان هدایت گر و پیدایش ستاره قطبی، می‌توان جهت قبله را با تقریب ۳۲٫۷ درجه تخمین زد. (دلیل این تقریب بالا، انحراف محوریت ستارگان در فصول مختلف سال می‌باشد)
افسانه‌ها
بنابر افسانه‌های کهن یونانی خرس نشان دهندهٔ کالیستو دختر شاه آرکادیا و معشوقهٔ ژوپیتر بود و ژوپیتر برای حفاظتش او را به شکل خرسی درآورد و بر آسمان‌ها نهاد.
بنابر افسانه‌ای دیگر روح بزرگ خرس بزرگ را با قصد و عمد بر آسمان نهاد تا گاهشمار خرس‌های زمینی باشد در نیم سالی که خرس بزرگ بر ارتفاعی کم جای دارد همهٔ خرس‌های زمینی در غارهای خود می‌مانند و خود را گرم نگه می‌دارند. وقتی خرس بزرگ در آسمان اوج می‌گیرد خرس‌ها نیز غارهایشان را ترک می‌کنند زیرا تابستان آغاز شده.
دانستنی‌های دیگر
با نگاه دقیق تر به دب اکبر شاهد حضور چند کهکشان در آن هستیم، در قسمت شمالی آن M۸۱ و M۸۲ حضور دارند که در حدود ۱۰ میلیون سال نوری از ما فاصله دارند. M۸۱ یک کهکشان مارپیچی از قدر هفتم است که با دوربین‌های کوچک به شکل بیضوی و به رنگ شیری–سفید دیده می‌شود. M۸۲ را هم که یک کهکشان مارپیچی است می‌توان با دوربین‌های دو چشمی مشاهده نمود اما نسبت به M۸۱ کوچک‌تر و دارای فقط ۲۵ درصد از درخشندگی M۸۱ است.
نگارخانه
منابع
- کتاب نجوم به زبان ساده -مایر دگانی
- آکادمی علوم فضایی ایران بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
ستاره‌های صورت فلکی خرس بزرگ  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||