روشنک (همسر اسکندر)
روشنک[1] (یونانی باستان: Ῥωξάνη؛ ایرانی باستان: *روخشنه- «روشن، درخشان، تابان»؛ گاه رکسانا) یک شاهزادهٔ سغدی[2][3][4][5] یا باختری[6][7][8][9] بود که اسکندر مقدونی پس از شکست داریوش سوم هخامنشی و تسخیر ایران در سال ۳۲۷ پیش از میلاد، با او ازدواج کرد. زادروز او مشخص نیست، اما او احتمالاً هنگام ازدواج با اسکندر در اواخر نوجوانی یا اوایل بیست سالگی خود بوده‌است. او در سال ۳۱۰ پیش از میلاد درگذشت.[5]
| روخشنه | |
|---|---|
 ازدواج اسکندر و رکسانا اثر ایل سودوما | |
| تاج‌گذاری | ۳۲۷ پیش از میلاد |
| زاده | ۳۴۰ پیش از میلاد سغد |
| درگذشته | ۳۱۰ پیش از میلاد مقدونیه |
| همسر(ان) | اسکندر سوم |
| فرزند(ان) | اسکندر چهارم |
| پدر | وخشه‌ارته |
اسکندر و روخشنه
روخشنه در سال سیصد و چهل پیش از میلاد متولد شد. او دختر یک اشراف‌زاده سغدی به نام وخشه‌ارته (یکی از زیر دستان بسوس شهربان باختر و سغد) بود و احتمالاً پدرش در قتل داریوش سوم، واپسین شاهنشاه هخامنشی دست داشته‌است. پس از شکست مقاومت بسوس در برابر اسکندر، وخشه‌ارته به همراه مردم بلخ و مردم سغد به رهبری اسپیتامان به مقاومت ادامه دادند.
با این حال سرانجام سغد سقوط کرد و بلخ نیز پس از دو سال و نیم مقاومت در برابر مقدونیان، با اسکندر سازش کرد. گفته شده که در زمان مذاکرات وخشه‌ارته و اسکندر، اسکندر جهانگشا در نخستین نگاه عاشق روخشنه شده و در سال ۳۲۷ پیش از میلاد با او ازدواج می‌کند. او این تصمیم را درحالی گرفته که سرداران و مشاورانش به شدت با آن مخالف بوده‌اند.
چند سال بعد، اسکندر در آخرین لشکرکشی نظامی‌اش به شهربانی‌های هندی امپراتوری هخامنشیِ سابق حمله کرد. وخشه‌ارته نیز در این حمله یکی از همراهان او بود و گزارش شده که اسکندر پدر روخشنه را به عنوان شهربانی منطقه هندوکش برگزیده است و در تمام این مدت، شهبانوی جدید در شوش اقامت داشته‌است. روخشنه یک برادر نیز داشت که گفته شده اسکندر به او علاقه زیادی نشان می‌داد.
پس از مرگ ناگهانی اسکندر در سال ۳۲۳ پیش از میلاد، احتمالاً روخشنه کسی بود که دستور کشتن دیگر بیوه شاه، یعنی استاتیرا را داد. پروشات نیز دیگر کسی بود که گفته می‌شود به دست این شهبانو کشته شد. روخشنه برای از بین بردن رقبای احتمالی فرزندش که در این زمان هنوز متولد نشده بود دست به این اقدام زد.
مدتی بعد، روخشنه و فرزندش، اسکندر چهارم به مقدونیه رفته و برای مدتی تحت مراقبت المپیاس، مادر اسکندر زندگی کردند. با این حال او در سال ۳۱۶ پیش از میلاد کشته شد و کاساندر همسر و پسر اسکندر را زندانی کرد. شش سال بعد، کاساندر برای از بین بردن جانشین قانونی اسکندر، اسکندر چهارم و مادرش را مسموم کرده و به قتل رساند.[10] روخشنه در این زمان سی ساله بود.
سیارک رکسانا ۳۱۷ به افتخار وی نامگذاری شده‌است.[11]
در شاهنامه
.jpg.webp)
داستان ازدواج روشنک و اسکندر در شاهنامه فردوسی نیز آمده‌است. حکیم توس در بیتی احساسات مردم ایران دربارهٔ این ازدواج را چنین توصیف می‌کند:
| ببستند آذین به شهر اندرون | لبان پر ز خنده، دلان پر ز خون |
در آثار دیگر
- در فیلم اسکندر، رزاریو داوسون نقش روخشنه را ایفا می‌کند.
- روخشنه شخصیت اصلی داستان رومنس رکسانا از ای.جی. کیو است.
- او یکی از شخصیت‌های اصلی داستان «رومنس اسکندر و رکسانا» نوشته مارشال مونرو کیرکمن است.
پانویس
- لغتنامه دهخدا، سرواژهٔ "روشنک"
- Ahmed, S. Z. (2004). Chaghatai: the Fabulous Cities and People of the Silk Road. West Conshokoken: Infinity Publishing. p. 61.
- Strachan, Edward; Bolton, Roy (2008). Russia and Europe in the Nineteenth Century. London: Sphinx Fine Art. p. 87. ISBN 978-1-907200-02-1.
- Ramirez-Faria, Carlos (2007). Concise Encyclopedia of World History. New Delhi: Atlantic Publishers & Distributors. p. 450. ISBN 81-269-0775-4.
- Christopoulos, Lucas (August 2012). Mair, Victor H., ed. "Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD)" (PDF). Sino-Platonic Papers. Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations (230): 4. ISSN 2157-9687.
- "Roxana". Encyclopædia Britannica. 6 November 2019. Retrieved 2019-10-10.
- Schmitt, Rüdiger (20 July 2002). "OXYARTES". Encyclopædia Iranica. Retrieved 2019-10-10.
- Strabo 11.11.4.
- Rawlinson, Hugh G. (1912). Bactria, the History of a Forgotten Empire.
- "Roxana". Wikipedia. 2019-03-21.
جستارهای وابسته
- اسکندر سوم
- اسکندر چهارم
منابع
- ویکی‌پدیای انگلیسی|Roxana
- ایران باستان تألیف پورداود
- فرهنگ ایران باستان تألیف پورداود
- داریوش بزرگ شاه ایرانیان/هانس کنایفل: ترجمه جوادسیداشرف، تهران، آثار، ۱۳۸۶