شب‌تابی

شب‌تابی یا فِلورِسانس (به انگلیسی: Fluorescence) یکی از انواع تابناکی است. فرهنگستان زبان فارسی برای این مفهوم، فلوئورخشندگی را پیشنهاد کرده است. شب‌تابی در سامانه‌های شیمیایی گازی، مایع یا جامد بوقوع می‌پیوندد.

کانی‌های فلوئرسنت (فلوئرِست) وقتی که در معرض نور فرابنفش قرار بگیرند، از خودشان نور مرئی ساطع می‌کنند.

شب‌تابی در اثر جذب فوتون در حالت پایه و رسیدن به حالت برانگیخته بوجود می‌آید. بر خلاف فسفرسانس، در این حالت، اسپین الکترون همچنان با الکترون حالت پایه، جفت شده‌است. زمانی که مولکول برانگیخته، به حالت پایه بازگردد، تابش فوتون‌هایی با انرژی کمتر و طول موج بلندتر را به همراه دارد.

اصطلاح فلورسانس از فلوریت می‌آید که ماده معدنی متشکل از نمک فلوراید کلسیم (CaF 2) و یک ماده فلورسنت شناخته شده است.

دلیل

پس از آنکه الکترون با جذب فوتون پرانرژی (نور با طول موج کوتاه) از تراز پایه به تراز برانگیخته می‌رود، تمایل دارد که با تابش فوتون انرژی خود را از دست بدهد و به تراز پایه برگردد. در اینجا ممکن است که الکترون مستقیماً به تراز پایه برنگردد؛ بلکه ابتدا به ترازهای برانگیخته پایین‌تر رفته و سپس به تراز پایه برسد که در این حالت الکترون، فوتون‌هایی با انرژی کمتر (یعنی طول موج بلندتر) از خود ساطع می‌کند که ممکن است برای چشم انسان قابل دیدن باشد.

یعنی نور با طول موج معین جذب می‌کنند اما نور با طول موج متفاوت از خود گسیل می‌دهند.

کاربرد

این خاصیت در کانی‌شناسی، گوهرشناسی، پزشکی، و لامپ فلورسنت[1] به کار می‌رود.

لامپ‌های فلورسنت
  • نوری که از لامپ‌های مهتابی (فلورسنت) و لامپ‌های کم‌مصرف منتشر می‌شود، از اثر فِلوئورِسانسی است. این لامپ‌ها، لوله‌هایی توخالی هستند که با گاز تحت فشار بسیار کم پر شده‌اند. وقتی برق از میان این گاز می‌گذرد، تابش نامریی فرابنفش گسیل می‌کند. درون لوله لامپ با پودر فُسفر پوشیده شده‌است، که این تابش را جذب و نور سفید می‌تاباند.

عقربه‌های ساعت شب نما در تاریکی می‌درخشند. این پدیده را فسفرتابی می‌نامند، زیرا تابش آن بر اثر انرژی نورانی ای است که عقربه‌ها در طول روز جذب کرده‌اند.

  • بسیاری از پودرهای ماشین لباس‌شویی، ترکیبات شیمیایی فلوئورسان دارند که به آن‌ها درخشان‌کننده نوری می‌گویند. هنگامی که لباس برای خشک شدن آویزان می‌شود، این درخشان‌کننده‌های نوری، نور فرابنفشِ نامرییِ خورشید را جذب می‌کنند و نور آبی سفید مرئی می‌تابانند.

موج بازگشتی از پدیدهٔ شب‌تابی در مقایسه با فُسفُرتابی، انرژی بیشتر و در نتیجه طول موج کمتر دارد.

جستارهای وابسته
  • پادتن فلورسانت

منابع
  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Fluorescence#Kasha.E2.80.93Vavilov_rule

دانشنامه کودکان و نوجوانان آکسفورد، چاپ ششم. تهران،: نشر نی، ۱۳۸۸. شابک ‎۹۶۴−۳۱۲−۳۱۲-X (ج. ۲)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.