طایفه بورکی

طایفه بورکی، طایفه ای ایرانی بودند.

طایفه بورکی

تاریخچه

پیشینه تاریخی طایفه بورکی، به زمان پادشاهی شاه عباس صفوی باز می گردد. یکی از عمده ترین اسباب انحطاط فرمان روایی صفویان، وجود سران و سرداران مقتدر قزلباش بود که مانعی برای تثبیت اقتدار پادشاهی یگانه به شمار می آمد.[1]شاه عباس برای حذف قدرت نظامی و سیاسی قزلباشان اقدامات زیر را انجام داد:

• سرکوب و از میان بردن سران قزلباش[2][3]

• از میان بردن حکومت های قبیله ای مستقل، مثل ذوالقدر درفارس و افشار در کرمان[4]

• ایجاد اتحادیه های ایلی، مثل ایل بختیاری[5]

• کوچاندن قبایل : شاه عباس برای مهار و تضعیف قبایل قزلباش به کوچاندن و جابه جایی این قبایل و قبایل غیر قزلباش مثل لر کوچک، چیک وار، کرد مکری و بختیاری با هم نمود.[6]

این اقدامات باعث در هم شکستن تفوق قزلباش در بلوک قدرت گریدید. در وضعیت جدید هیچ گروهی به طور مطلق بر دیگری برتری نداشت و همگی قدرت خود را مدیون پشتیبانی شاه بودند.

در همین راستا طایفه بورکی از نواحی مرکزی زاگرس به منطقه کوار کوچانده شده و در آنجا سکنی گزیدند.

مهربانی، سادگی، صمیمیت، مهمان نوازی، راستگویی، شجاعت و همبستگی طایفه ایی از خصوصیات عمده و بارز بورکی ها می باشد. بورکی ها به زبان فارسی صحبت می کنند و پس از گذشت قرن ها بسیاری از آداب و رسوم خویش را حفظ کرده اند.

امروزه بخش عظیمی از جمعیت شهرستان کوار، مخصوصا بخش طسوج در استان فارس را بورکی ها تشکیل می دهند. و روستایی به همین نام در این شهرستان وجود دارد. همچنین آنها در بخش هایی از شهرستان های شیراز، سروستان، فیروزآباد، سپیدان، کازرون و لامرد نیز ساکن اند.

بورکی ها و جنبش های سیاسی اجتماعی

در سرتاسر دوران قاجار، بورکی ها به عنوان طایفه ای ناراضی از حکومت، مشغول فعالیت های ضد قاجاری بوده اند[7] که این امر موجب پراکندگی و تبعید و کوچ اجباری آنها از کوار به دیگر نقاط فارس شده است.

اما اوج فعالیت آنها به نهضت مشروطیت می رسد. که سردمدار این نهضت در فارس، یکی از سران طایفه بورکی به نام میرزا حسین خان معتمد دیوان کواری می باشد. وی در زمان مشروطیت به تهران رفت و پس از آشنایی با اهداف و سران نهضت مشروطیت در بسط آن به شیراز و فارس نقش اساسی ایفا کرد و به همراه طایفه خود و البته دیگر مشروطه خواهان فارس، ایالت فارس را به یکی از مهمترین کانون های مشروطیت بدل کرد، و سر انجام نیز در این راه جان می سپارد.[8][9]

از دیگر افراد مشهور این طایفه، می توان به ملا ماندگار بورکی اشاره کرد، که از افراد نزدیک کریم خان زند بوده است و در زمان او آبادانی های بسیاری در کوار ایجاد می گردد.[10]

لهجه و گویش بورکی ها

بورکی ها به زبان فارسی صحبت می کنند. در اینجا برای شناخت بیشتر ریشه و اصالت این طایفه، تعدادی از کلمات کاربردی که توسط آنها به کار برده می شود، آمده است. همانطور که مشاهده می شود، تمام این کلمات ریشه فارسی پهلوی دارند و بسیاری از این کلمات توسط اقوام لر ساکن لرستان نیز به کار برده می شوند.

لازم به ذکر است که کلمات زیر از گویش مردم شهر طسوج در شهرستان کوار فارس، که عمده جمعیت آن از طایفه بورکی می باشد، گرفته شده است.

در بعضی کلمات حرف او به ای تبدیل می شود. مانند کلمات خون، پول، مو، زانو، دود، کوچه، فوت، که به تر تیب به خین، پیل، می، زانی، دید، کیچه، فیت تبدیل می شوند. و همچنین در بعضی کلمات نیز حرف ب به او تبدیل می شود.مانند آب، شب، تب، سبز، ابر که به ترتیب به او، شو، تو، سوز، اور تبدیل می شوند. در این لهجه تحت تاثیر لهجه شیرازی حرف او به آخر اشیا و جاندارانی که در تعریف واقع می شوند اضافه می شود.

فارسی	بورکی	تلفظ	فارسی	بورکی	تلفظ
پدر	بوا	boa	مادر	دی	dey
مادر بزرگ	ننه	nane	برادر	کاکا، برار	barar
خواهر	دَدِه، خوار	dadeh	پسر	کر،بچه	kor
عمو	تَتِه	tateh	دایی	هالو	مثال
عمه	عامه	-	شوهر	شیگر	-
باجناق	همریش	hamrish	عروس	عاریس	-
داماد	دوما	-	سر	کله	kalleh
چشم	چِش	chesh	لب	لو	lo
دهان	کَپ، دَن،چیل	kap,daan	مو	می	-
مژه	مِرزنگ	merzeng	بینی	پوز	-
گردن	مُل	mol	زبان	زوون	zavoon
شکم	کُم	kom	کلیه	گردله	gordeleh
زانو	زانی	-	انگشت	پنجه	penjeh
امروز	اُمرو	omroo	فردا	صَوا	sava
صبح	صو	sov	عصر	پسین	pasin
صبح زود	چاشت،صُو گَه	chasht	شب	شُو	shou
دیروز	دیگینه	digineh	پریروز	پریگینه	parigineh
دیشب	دوشونه	-	پریشب	پرندوشونه	parandooshoneh
امسال	اُمسال	omsal	پرستو	پِرسوک	persook
آب	اُو	ao	آفتاب	افتو	afto
خاک	گِل	gel	آتش	تَش	tash
گِل	شل	shol	ابر	اُور	aor
جوی	جوگ	joog	دشت	کَپِه	kapeh
کوه	کُه	koh	صخره	کَمَر	kamar
غار کوچک	اِشقَفت	eshghaft
فک	کَچه	kacheh	استخوان	سَکَل	sakal
گلو	گُلی	goli	خون	خین
آرنج	کُرمیلیک	kormilik	صورت	ری، سیرت	sirat
پستان	گولون،پِسون		پهلو	گُرده	gorde
گوسفند	میش		گاو	گو	gao
موش	مُشک	moshk	قورباقه	بَق	baq
شغال	سگتوره		روباه	روآ	roa
سوسمار	دیمارون	deymaroon	بزمجه	تَتِه قُم	tateqom
بُز نر	چپش	chapesh	گاو نر	جنگه	jengeh
جوجه تیغی	زوزوک	zoozook	خارپشت	چوله	chooleh
مرغ	مرخ	morkh	گنجشک	بنجشک	benjeshk
کرکس	دال		جوجه	چیکیله	chikileh
جغد	بیف		خفاش	شوکوره،شوپرک گویی	shokooreh
ماهی	موی	moi	خرچنگ	کرنجال	kerenjal
پروانه	شوپرک		زنبور	بز	bez
مگس	پخشه	pakhashe	پشه	پله	paleh
سوسک	غزوک	qazook	شپش	تش	tesh
کلاغ	قلا	qala	آهو	اشکال	eshkal
سرو	سلو	salv	اسفند	دینیشت
ارزن	الم	alom	انار	نار
کاهو	کوویر	kowir	عدس	بونی
سیب زمینی	آلو		خیار سبز	بالنگ
هیزم	خیمه	khime	خاکستر	رشت	rasht
شاخه	لاخه	lakheh	شاخه خشک	چولوکس	choolooks
شاخه کلفت	کتل	kotol	شاخه کوچک	چیلته	chilteh
سمغ درخت	زودی	zoodi	دود	دید
پیراهن	جومه	joomeh	لباس	رخت، چان	chaan
کفش	ارسی	orsi	چاله	چال
سوراخ	سیلا		کلوخ	کلم	kolom
تخم مرغ	خاگ		پول	پیل
سبز	سوز	sooz	ابلق	الوس	aloos
ته دیگ	بن کره	tadig	گوشه، کنج	سیک،کِر
کباب	کواو	kavav	طعم، مزه	طوم
حیاط	اوشه	oasheh	کوچه	کیچه
پنجره	دریچه		پشت بام	بون
کمر	مازه	mazeh	لگد	لاغت	laqat
هنوز	هنی	hani	رو،بالا	ری
پایین	شی		لخت	پتی	pati
فریاد	قاره، جار	qareh	آهسته	هموار	homvar
استوار،مقاوم	سِوِر	sever	بی مو	هل	hol
قوی هیکل	نرگر	nargar	لاغر	لاتور
ضعیف	نخاش	nakhash	تب	تو	tao
گرسنه	ناشتا		صبحانه	ناشتی	nashtei
کینه	گوک	gevak	عاجز	چوله چز	choolachez
نیمه	لت	let	برای	سی
نگاه	سیل	seil	شایعه	چو	chao
گوشه،پاره	کت	kot	خمیازه	کَپزَرِه،قَدکَشِه	kapzare
محکم	قام	qaam	سوت	فیشکه	fishkeh
بزار،بگذار	بل	bel	کثیف	چپل	chapal
لزج	چکنه	chekeneh	دیوانه	گنا	gena
نشخوار	غاشت	ghasht	کافی	کرمند	karamand
ادا	شق	sheq	مغرور	چنگ، فیر	chong
روشن	بر	ber	آویزان	دل انکوز	delankaooz
بزرگ	گت	got	شاید	گاس، تقا	toqa
نفوس بد	مروا	morva	شل و ول	شِوِر	shever
جوان	جال		غلغلک	خنجولوک	khenjooloook
عطسه	وخشه	vakhsheh	دم کوتاه، کند	کل	kol
غر زدن	داسون		نفس عمیق	هناسکه	henaskeh
فوت	فیت		قهر	غیز	gheiz
پیدا	آلی	alei	عادت	آمخته	amokhteh
لرزیدن	دروشیدن	derooshidan	سرما زده	لاتا کرده	lata kerdeh
سیل زده	لری	loeri	آرام نداشتن	جغ نیاوردن	jogh
دست زدن	شپک زدن	shapak zadan	رنده کردن	کرندن	karondan
پوشیدن	ور کردن	var kerdan	فرار کردن	جیکیدن
گریه کردن	گیرویدن		نابود کردن	قر کردن	qer kerdan
خوابیدن	خوسیدن		نشستن	نشتن	neshtan
نگاه کردن	سی کردن	sei kerdan	جویدن	کرچندن	korchondan
گذاشت	هشت	hesht	عوض کردن	الشت کردن	alesht
بعدا،آن وقت	اوسا	oosa	صبر کن،	وُیسَک	voisak
سِمِج	پِلاچ	pelach	برآمده شده	زُپِه	zopeh
بیرون	تیدر	tidar	بهتر	بختر	bekhtar
ببینم	مینُم	minom	سرما	سوم	soom
نگهبانی	پاشت	pasht	عمیق	قیل
ساعقه	تشو برق	tasho barqل	رعدو برق	غرتِراق	qorteraq
زود	زِل	zel	خیره شده	مُتَک زده	motak zadeh
بچه عزیز	بَبِه	babe	طایفه	طیفه	teife
دعوا	جر	jar	زمین گیر	کُتُرُم	kotorom
مورچه	موری		موریانه	رشمیز	roshmiz
ذغال روشن	خُرگ	khorg	سریع	جَلد	jald
جوهر،جربزه	زانِشت	zanesht	گرد باد	گَرته لیله	gartelile
شکمو	کُمین	komin	لیس زدن	لَفک زدن	lafk
چاق	کُلُفت	koloft	پرواز	فِر	fer
معطل	مُسَر.لَنگ	mosar	گروه	بِیله	beileh
گرفتن	اِسَدَن	esadan	فرستادن	بیسی کردن	bisi
بشقاب	دوری

منابع

1. زندگی شاه عباس اول، نصراله فلسفی، جلد سوم، دانشگاه تهران
2. زندگی شاه عباس اول، نصراله فلسفی، جلد سوم، دانشگاه تهران
3. نقاوت آلاثار فی ذکر الخبار، محمود بن هدایت افوشته ای نطنزی، تصحیح احسان اشراقی، انتشارات علمی فرهنگی
4. نقاوت آلاثار فی ذکر الخبار، محمود بن هدایت افوشته ای نطنزی، تصحیح احسان اشراقی، انتشارات علمی فرهنگی
5. تاریخ عالم آرای عباسی، اسکندر بیگ منشی ترکمان، تصحیح اسماعیل رضوانی، تهران دنیای کتاب
6. زندگی شاه عباس اول، نصراله فلسفی، جلد سوم، دانشگاه تهران
7. وقایع اتفاقیه، گزارش اوضاع و حوادث فارس در زمان مشروطیت از خفیه نویسان انگلیس، تصحیح سعیدی سیرجانی 1361
8. انقلاب ایران، ادوارد براون، ترجمه و حواشی احمد پژوه، نشر معرفت 1339
9. نهضت آزادی خواهی مردم فارس در انقلاب مشروطیت ایران، جهانگیر قائم مقامی، مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی1359
10. فارسنامه ناصری، میرزا حسن فسایی، تصحیح رستگار فسایی، انتشارات امیر کبیر،1367