شهرستان کوار
شهرستان کوار به مرکزیت شهر کوار با مساحت ۱٬۶۵۰ کیلومتر مربع در مرکز استان فارس قرار دارد. جمعیت این شهرستان طبق آخرین سرشماری ۱۳۹۵ خورشیدی برابر بر با ۸۳٬۸۸۳ تن میباشد.
شهرستان کوار | |
---|---|
اطلاعات کلی | |
کشور | ایران |
استان | فارس |
مرکز شهرستان | کوار |
سایر شهرها | کوار، طسوج |
بخشها | مرکزی، طسوج |
نامهای پیشین | قباد |
مردم | |
جمعیت | ۸۳٬۸۸۳ تن[1] |
رشد جمعیت | ۲٫۵ |
تراکم جمعیت | ۲ نفر بر کیلومتر مربع |
مذهب | اسلام (شیعه) |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۱٬۶۵۰ کیلومتر مربع کیلومتر مربع |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۵۸۹ متر |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۲۲ درجه سانتی گراد |
بارش سالانه | ۴۲۴ میلیمتر |
روزهای یخبندان سالانه | ۴۵ |
دادههای دیگر | |
پیششمارهٔ تلفن | ۰۷۱ |
وبگاه | http://kavar.gov.ir/ |
شهرستان کوار شامل دو بخش مرکزی و طسوج میباشد.
روستاهای بخش مرکزی که دهستانهای کوار و فرمشکان را شامل میشود عبارتند از: ارباب سفلی، ارباب علیا، اکبرآباد، آباده آبگرم، مظفری، نوروزان، دشتک، فرود، زیجرد، قلعه میرزا، قصر احمد، قلعه نو مظفری، شهرک سرود مظفری، باغ اناری، شاه بهرامی، کوار کهنه، دولتآباد، ذرات، دهشیب، میریسه، کدو، هکوان، قصیرا، علیآباد، دشت شاهرضا، خرمایی و مور دراز
و روستاهای بخش طسوج که دهستانهای طسوج و فتحآباد را شامل میشود عبارتند از: طسوج، شاه شهیدان، ولی عصر، باغان، فتحآباد، بورکی، محمود آباداهای یک، دو و سه دانگ، دره عسلو، قتات، دهداری، هورباف، همدم آباد، جلالآباد، انجیره و لهکویه
وجه تسمیه
کوار کلمهای فارسی است و به معنای سبدی پر از میوه میباشد.[2][3] در برخی منابع تاریخی نام کُواد بر این شهر اطلاق شدهاست. در فارسنامه ابن بلخی در سال۵۰۰ ه.ق از قباد ساسانی که در سالهای ۴۸۷ تا ۵۳۱ میلادی پادشاه ایران بودهاست به عنوان بانی این شهر یاد شدهاست: چون قباد به پادشاهی نشست، سیرتهای نیکو نهاد و عمارتهای خرم بنا نهاد؛ و آثار او این شهرهاست کی در اصل او بنا کردهاست، ارجان و نواحی آن … شهر آباد کُواد،....[4]
جغرافیا
شهرستان کوار با عرض جغرافیایی ۱۱ درجه و ۲۹ دقیقه و طول جغرافیایی ۴۲ درجه و ۵۲ دقیقه در مرکز استان فارس قرار دارد. از شمال با کلانشهر شیراز، از غرب با شهرستان فیروزآباد، از جنوب با شهرستان خفر و از شرق با شهرستان سروستان همسایه است.
شهرستان کوار با متوسط ارتفاع ۱۵۸۹ متر از سطح دریا قرار داردو هوای آن در زمره هوای معتدل مدیترانهای بهشمار میرود. دمای این شهرستان در گرمترین روزهای تابستان تا ۴۳ درجه سانتی گراد و در سردترین شبهای زمستان تا منهای ۵ درجه سانت گراد میرسد. متوسط بارندگی در این شهرستان ۴۲۴ میلیمتر است.
تاریخ
شهر کوار در سال ۵۰۰ میلادی توسط قباد اول ساسانی بنیان گذاشته شد. البته آثار کاخی هخامنشی به جا مانده در این شهرستان و تپههای باستانی پیش از تاریخ و همچنین بنای سد تاریخی بند بهمن، نشان میدهد که بسیار بیشتر از زمان قباد ساسانی، منطقه کوار سکونتگاه و البته ناحیهای آبادان و حاصلخیز بودهاست، که از منابع مهم تأمین غلات و میوه جات در ایران در بوده. والبته به دلیل هم جواری با شهر گور، خاستگاه و نخستین پایتخت ساسانیان و قرار گرفتن در مسیر بندر سیراف به شمال از راههای اصلی ارتباطی ایران از لحاظ نظامی و اقتصادی بودهاست. کوار در ادوار تاریخی پس از اسلام نیز همچنان اهمیت خود را به عنوان یک شاهراه و قطب کشاورزی حفظ کردهاست؛ و شهری خرم و آباد که دارای استقلال قضایی و مسجد جامعی بزرگ بودهاست.[5] و همچنین گلاب کوار به عنوان مرغوبترین و خوشبوترین گلاب جهان، شهره آفاق بودهاست.[6]
در تقسیمات نوین کشوری زمان صفویه، کوار یکی از بلوکات ۱۰۴ گانه ایران میشود؛ و در همین زمان طایفه بورکی به این منطقه کوچانده میشوند و امور دیوانی و حکومتی کوار به آنها واگذار میشود.[7] در همین دوران پلی جدید و کاروانسرایی بزرگ در کوار احداث میشود. کوار یک بار در سال ۱۱۶۵ ه.ق توسط علیمردان خان بختیاری، رقیب کریم خان زند، ویران میشود. اما در دوران کریم خان زند که ملا ماندگار بورکی کلانتر کوار بودهاست، آبادانیهای بسیاری در کوار ایجاد میگردد.[7]
در دوران قاجار، مردم کوار، نقشی تأثیرگذار در مبارزات ضد قاجاری و ضد استعماری داشتند و اوج آن را میتوان در نهضت مشروطه دید که سردمدار این نهضت در فارس را یک کواری به نام میرزا حسین خان معتمد دیوان کواری به عهده داشتهاست و عاقبت نیز در این راه جان میسپارد.
تقسیمات کشوری
- بخش مرکزی
- دهستان فرمشگان
- دهستان کوار
شهرها: کوار
- بخش طسوج
- دهستان طسوج
- دهستان فتحآباد
شهرها: طسوج
مردمشناسی و فرهنگ
زبان
زبان مردم کوار فارسی است که دارای لهجه خاص خود میباشند و اندکی تحت تأثیر لهجه شیرازی میباشد.. والبته با ساکن شدن عشایر قشقایی، قشقاییها نیز به زبان ترکی قشقایی صحبت میکنند.
دین و مذهب
دین و مذهب مردم کوار شیعه دوازده امامی است.
مراکز علمی
شهرستان کوار دارای سه واحد دانشگاهی شامل دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشگاه پیام نور میباشد.
آثار و ابنیه تاریخی
در شهرستان کوار، تپههای تاریخی پیش از تاریخ تا زمان هخامنشیان وجود دارد، که بعضی از آنها توسط باستان شناسان، کاوش شدهاند، مثل تل هکوان و…
اما مهمترین بنای باستانی موجود در کوار سد تاریخی بند بهمن میباشد، که بنای آن به زمان هخامنشیان میرسد؛ و قدیمیترین سد مورد استفاده در ایران میباشد؛ و همچنین پل ارتباطی بر روی رودخانه قره آغاج که در زمان ساسانیان بنا شدهاست و پلی دیگر که در زمان صفویان بر روی این رودخانه بنا شدهاست؛ و البته آثاری از کاخی هخامنشی نیز در این شهرستان وجود دارد.
اماکن زیارتی
مشهورترین زیارتگاه کوار، بقعه امام زاده ابوالقاسم از نوادگان امام موسی کاظم (ع) مشهور به شاهزاده ابوالقاسم میباشد که در دامنه کوه مشرف به دشت کوار، در مسیر جاده شیراز به کوار واقع شدهاست؛ امام زاده زکریا از نوادگان امام موسی کاظم (ع) در روستای مظفری و امام زاده محمد در قصراحمد و چند امام زاده در روستاهای دیگر منطقه که مورد احترام اهالی شهرستان میباشند.
مشاهیر
معتمد دیوان کواری
میرزا حسین خان معتمد دیوان بورکی اولین فرزند غلامرضا خان بورکی کلانتر کوار در زمان ناصرالدین شاه قاجار و از نوادگان ملا ماندگار بورکی میباشد. او در شیراز به تحصیلات علمیه و کمالات رسمیه میپردازد و در خوشنویسی و کتابت نیز سر آمد میشود[7] و همزمان به دستگاه قوام حاکم فارس وارد میشود، در آنجا به سرعت مراتب ترقی را طی نموده و پس از اندکی پیشکار قوام در فارس میشود. مدتها پیش از انقلاب مشروطه پی به خیانتها و جاسوسیهای قوام میبرد و از آنجا راه خود را از قوام جدا میکند و به مبارزه با حاکمیت قوام در فارس میپردازد. در انقلاب مشروطیت به سبب نفوذ و اعتبارش به رهبری مشروطه خواهان فارس میرسد و در اولین اقدام آیتالله لاری را به شیراز دعوت میکند؛ و شهریه طلاب علوم دینی در فارس را با هزینه خودش دو برابر میکند و مبارزات مسلحانه را در سراسر فارس را شروع میکند، به دستور او قوام به قتل میرسد. پس از آرامش نسبی در زمان مشروطه، به خواست مشروطه خواهان، توسط شاه ایلخان ایلات خمسه جنوب ایران میشود. فرزندان قوام کینه او را به دل میگیرند و در اقدامی توسط عوامل آنها به قتل میرسد و ضربه مهلک دیگری بر پیشانی مشروطه خورده میشود.[9]
علی یوسف کواری
عارف و سالک اوایل قرن پنجم هجری که از معاشران شیخ عبداله خفیف بودهاست و اقصی عالم را گشته و بعد از سفر حج به دیار خود کوار برگشته و در همانجا، در خانقاه خود، کنج عزلت گزیده و مریدان خود را ارشاد میکردهاست. تا در سال ۴۲۰ ه.ق در کوار جان به جان آفرین تسلیم کردهاست.[10]
سعید کواری
شاعر و سخنور کواری قرن دهم هجری که امروزه از دیوان اشعار او به جز چند شعر در دست نمیباشد.[11]
ملا ماندگار بورکی
ضابط و کلانتر بلوک کوار در زمان کریم خان زند میباشد و اجدادش از زمان صفویه در این سمت بودهاند. ملا ماندگار انسانی بزرگ و بخشنده بود که وصف بخشندگی او به شاه زند میرسد. کریمخان او را خوانده و از او راز بخشایش بیش از اندازه اش را جویا میشود و وی در جواب چندین خوانچه از غلات و میوه جات کوار به خدمت شاه میبرد و میگوید که گنج او کشت و زرع میباشد. در زمان ملا ماندگار، کشاورزی در کوار رونق بیشتری میگیرد و او کانال آبی را احداث میکند که از بند بهمن به نقاط شمالی و شرقی دشت کوار آب میرساند و موجب آبادانی بسیار در دشت کوار میگردد.[7]
اقتصاد
کشاورزی
دشت کوار به دلیل خاک بسیار مرغوب و حاصلخیز و همچنین بر خورداری از آب دایمی رودخانه قره آغاج از مراکز مهم کشاورزی کشور میباشد؛ که در تولید بسیاری از محصولات زراعی و باغی در ردههای بالای تولیدی در فارس و کشور ایران قرار دارد. محصولاتی چون گندم، جو، ذرت، هندوانه، انگور، انار، هلو، انجیر و…
دامپروری
کوار از مراکز عمده تولید شیر و گوشت کشور میباشد. وجود سه کارخانه لبنیاتی و صدها گاوداری بزرگ و کوچک صنعتی و سنتی گواه این مدعا میباشد.
حمل و نقل
وجود بیش از دو هزار کامیون در این شهرستان نشان دهنده سهم بزرگ این شهرستان در حمل و نقل جادهای در کشور میباشد.
صنعت
با احداث بزرگترین کارخانه فولاد بخش خصوصی کشور در کوار، این شهرستان به یکی از قطبهای تولید فولاد بدل گشتهاست. ذوبآهن پاسارگاد مظفری از طرحهای اقتصادی این شهرستان است، این طرح با اعتبار خارجی ۴۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ میلیارد تومان و با همکاری شرکتهایی از اتریش، ایتالیا و ژاپن احداث آن تقریباً تمام میباشد.
یکی از مجهزترین کارخانه خوراک دام وطیور (شیرین دانه) در این شهرستان میباشد و همچنین کارخانه قند و دهها واحد تولید مختلف در این شهرستان مشغول به فعالیت میباشند.
کورههای آجر فشاری
بیشترین تولید آجر در استان فارس مربوط به این شهرستان در بخش طسوج میباشد.
مجلس
شهرستان کوار به همراه شهرستانهای سروستان و خرامه، هر سه دارای یک نماینده در مجلس شورای اسلامی میباشند که تا کنون آقایان اسماعیل نوروزی در دوره چهارم، سعدالله روستا طسوجی در دوره ششم، نصراله کوهی در دوره هشتم و عبدالعلی رحیمی مظفری در دوره یازدهم از این شهرستان به مجلس شورای اسلامی راه یافتهاند.
منابع
- «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
- برهان قاطع
- لغت فرس اسدی
- فارسنامه، ابن بلخی، به کوشش گای لیسترانج، تهران، دنیای کتاب،1363
- ممالک و مسالک، اصطخری، ابو اسحاق ابراهیم، به کوشش ایرج افشار، تهران، موقوفات دکتر افشار یزدی،1373
- مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، ابوالحسن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران بنگاه نشر کتاب ،1356
- فارسنامه ناصری، میرزا حسن فسایی، تهران، سنایی، کتاب دوم
- «مشاهده جزئیات مجوز کواره». دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۶-۲۷.
- نهضت آزادیخواهی مردم فارس در انقلاب مشروطیت، جهانگیر قائم مقامی، مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی، 1359
- شیراز نامه، زرکوب شیرازی، ابوالعباس، به کوشش اسمعیل واعظ جوادی، بنیاد فرهنگ ایران 1350
- مراه الفصاحه، شیخ مفید